Πολλά έχουν λεχθεί για το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ. Δείγμα ότι οι λογικές που το παρήγαγαν συνεχίζονται ακάθεκτες ήταν και η γραμμή περί συμψηφισμού, που οι υποστηρικτές της κυβέρνησης αρχικώς εξέφρασαν στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης: “ο ΣΥΡΙΖΑ ή το ΠΑΣΟΚ, έκανε λιγότερα”; 

Την πρωτοφανή αυτή εξίσωση στο ίδιο κάδρο έσπευσε βέβαια να μαζέψει ο πρωθυπουργός με την Κυριακάτικη ανάρτηση του. “Αποτύχαμε”, είπε και υποσχέθηκε νέα πορεία.

Δεν είναι η πρώτη φορά. Επίσης, πάντα η αντίδρασή του έρχεται κατόπιν εορτής. Δεν αποκάλυψε το σκάνδαλο η κυβέρνηση αλλά η ευρωπαϊκή εισαγγελία. Αυτό έχει μια σημειολογία για την οποία θα μιλήσουμε παρακάτω. 

Αν έχει κάπου δίκιο ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι ότι η Νέα Δημοκρατία απέτυχε. Αλλά που; 

Η σχιζοφρένεια της ΝΔ 

Η απάντηση είναι στον σκληρό πυρήνα των προσδοκιών που ο ίδιος δημιούργησε για τις κυβερνήσεις του. Δεν νοείται και αναμορφωτής και παλαιοκομματικός. Επιτελικό κράτος από την μια και βουλευτές στον ρόλο του Γκρούεζα από την άλλη να εκτρέπουν τις αγροτικές επιδοτήσεις προς συντήρηση του πελατειακού δικτύου. 

Η σχιζοφρένεια της ΝΔ είναι υπαρκτή. Δεν της δίνει παράσταση νίκης η παλαιοκομματική βάση, αλλά όλος εκείνος ο κόσμος που δεν ανήκει στην παράταξη και την ψηφίζει για την μεταρρυθμιστική υπόσχεση. Όμως αν κοπεί ο ομφάλιος λώρος του παλαιοκομματισμού η βάση αυτήν θα πάει στον Βελόπουλο ή την Ζωή, όπως έγινε με τα κατεστραμμένα πελατειακά δίκτυα του δικομματισμού στην εποχή του μνημονίου που στήριξαν ΣΥΡΙΖΑ, Καμμένο ή Χρυσή Αυγή.  

Η ερμαφρόδιτη αυτή κατάσταση οφείλεται στο γεγονός ότι στην ζωή δεν υπάρχει αυτομεταρρύθμιση. Δεν γίνεται κομματικοί μηχανισμοί που μέχρι το 2008-2010 πρωταγωνιστούσαν στις πρακτικές που οδήγησαν την χώρα στην χρεοκοπία, να μεταμορφώνονται από την μια μέρα στην άλλη σε εξυγιαντές: αυτό πάει για την ΝΔ, αλλά και για το ΠΑΣΟΚ σε κάποιον βαθμό. Μαγικό ραβδί δεν υπάρχει, ούτε η πανωλεθρία των ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ αρκεί.

“Κανονικά” θα έπρεπε να γίνει κάθαρση δια της κομματικής ανανέωσης. Δηλαδή να προκύψουν νέα ρηξικέλευθα σχήματα μέσα από την εμπειρία της χρεοκοπίας. Αντί αυτών προέκυψαν όμως βαζιβουζούκοι, και η αναγέννηση του πολιτικού σκηνικού οδηγήθηκε σε αδιέξοδο. 

Επιδοτήσεις: από ευκαιρία σε εκμαυλιστήριο 

Αυτό μεταφράζεται σε καθήλωση, και εδώ υπεισέρχεται η πολιτική ουσία του πράγματος. Οι επιδοτήσεις ήταν μια χρυσή ευκαιρία για τον εκσυγχρονισμό του αγροτικού τομέα, να έχει η χώρα μια δυναμική πρωτογενή παραγωγή. Αν το είχε καταφέρει, η όψη της θα ήταν άλλη. Κι ας μην ξεχνάμε ότι στις μέρες μας η διατροφική αυτοδυναμία είναι και παράμετρος εθνικής ασφάλειας, κι ακόμα, ανθεκτικότητας μιας οικονομίας σε έναν διεθνή πληθωρισμό που επιμένει. 

Εδώ τις επιδοτήσεις της μεταβάλαμε από ευκαιρία σε εκμαυλιστήριο. Και το αποτέλεσμα είναι ένας θνησιγενής πρωτογενής τομέας, ένας μέσος όρος ηλικίας που απασχολείται στο πλαίσιο του να αγγίζει τα 60, η ερήμωση της περιφέρειας, η εξάρτηση της αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής από το εισαγόμενο εργατικό δυναμικό, και ο κύριος εισαγόμενος στο ράφι. 

Αυτό είναι το μετρό της αποτυχίας. Και εκεί που φαίνεται η διαχρονική και διακομματική είναι ότι κανείς από την αντιπολίτευση δεν αναδεικνύει αυτήν την πολιτική διάσταση που είναι κεντρική και καίρια, παρά μόνον μένει στο ποινικό σκέλος.

Αν ήταν διαφορετικά όμως, το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ θα το έβγαζε μια κυβέρνηση αυθεντικότερα μεταρρυθμιστική, μια όντως αντιπολίτευση, ή μια πραγματικά ερευνητική δημοσιογραφία (κι όχι εκείνην των… ξυλολίων). 

Το τέλος της ευρωπαϊκής χαλαρότητας 

Όμως όχι. Το έβγαλε η Ευρώπη. Και πάμε τώρα στο γιατί, που έχει ενδιαφέρον. 

Μια πολιτική κριτική στην κυβέρνηση, που προέρχεται από ένα υγιές κομμάτι που θέλει όντως μεταρρυθμίσεις και που σε αυτήν την βάση έχει αποστασιοποιηθεί από αυτήν, περιέγραφε το ζήτημα με τους όρους μιας φαυλοκρατίας που νόμιζε ότι μπορεί να κοροϊδεύει εις το διηνεκές τους “κουτόφραγκους”. 

Το να μην γνώριζαν όμως στην ΕΕ τι συμβαίνει δεν είναι και πολύ πιθανόν.  Και φαινόμενα διασπάθισης ευρωπαϊκών πόρων δεν συμβαίνουν μόνο στην Ελλάδα, έστω και σε άλλη κλίμακα. 

Για μια ΕΕ όμως που ακόμα να βρει μια αυθεντική στρατηγική που να συσπειρώνει τα ευρωπαϊκά έθνη, η διαφθορά λειτουργεί και ως το αναγκαίο τίμημα που καταβάλλεται ώστε να επιτυγχάνεται μεγαλύτερη συνοχή. Αφού δεν παράγεται οργανικά ευρωπαϊκή εμπιστοσύνη μπορεί αυτή να εξαγοράζεται, αφήνοντας ένα μεγάλο μέρος των ευρωπαϊκών πόρων να απορροφούνται σε συνθήκες “δημιουργικής ασάφειας”. 

Κι αυτό δεν σημαίνει μόνον με τον τρόπο του ΟΠΕΚΕΠΕ. Σημαίνει επίσης ότι πολλά προγράμματα της ΕΕ για την βιομηχανία, τις υψηλές τεχνολογίες ή την κοινωνική πολιτική γίνονται για να γίνονται. Δίχως πραγματικό κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο.

Στο κάτω κάτω πώς θα υποστηριχτεί ένα καταναλωτικό επίπεδο ώστε να συνεχίσει ο βορράς της Ευρώπης να παράγει και ο Νότος να καταναλώνει;

Όλα αυτά ισχύουν για την ΕΕ εδώ και δεκαετίες. Κι αν η δημοσιονομική κρίση του 2010-2015 εξανάγκασε με πολύ επώδυνο τρόπο (ιδίως την Ελλάδα) σε μια πειθαρχία στο επίπεδο των ελλειμμάτων και του χρέους, το κέλυφος γύρω από τον παρασιτισμό στους ευρωπαϊκούς πόρους δεν έσπασε.

Τώρα θα σπάσει, διότι με μια πολιτική των κολοσσιαίων επενδύσεων της ΕΕ στην αμυντική βιομηχανία και δέσμευση στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ για έναν οδικό χάρτη 3,5% του ΑΕΠ στρατιωτικών δαπανών άμεσα για να πάμε στο 5% σε βάθος δεκαετίας, ο λογαριασμός δεν βγαίνει. 

Ή επομένως θα υπάρξει περαιτέρω συρρίκνωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους, δηλαδή περαιτέρω πολιτική αναταραχή, διάρρηξη των συναινέσεων, ενίσχυση του κατακερματισμού και άρα το σχέδιο για ευρωπαϊκή άμυνα και διπλωματία θα πέσει στα βράχια, ή όλοι αυτοί οι πόροι που εδώ και χρόνια απορροφούνταν όπως όπως (και στην Ελλάδα χάνονται στην πελατειακή χοάνη) θα πρέπει να αρχίζουν να πιάνουν τόπο. Ώστε να υπάρξει αύξηση της αποτελεσματικότητας, εξορθολογισμός των δαπανών, εξοικονόμηση, να ώστε να καταστεί εφικτή η στροφή κονδυλίων προς την άμυνα.

Αντί επιλόγου: τα τελευταία προπύργια του παλαιοκομματισμού και η θετική διέξοδος 

Το πάρτι των επιδοτήσεων και των προγραμμάτων, λοιπόν, τελειώνει και έτσι τα τελευταία προπύργια του παλαιοκομματισμού αλώνονται. Σήμερα, είναι οι αγροτικές επιδοτήσεις του ΟΠΕΚΕΠΕ. Αύριο θα είναι οι πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης ή τα ΕΣΠΑ των Περιφερειών. 

Ελάχιστοι έχουν συνειδητοποιήσει ότι μιλάμε για τέτοιο τέλος, το οποίο μάλιστα έρχεται σα συνέπεια αντικειμενικών εξελίξεων και όχι διότι το πολιτικό σύστημα είναι σε θέση να δώσει τα σχήματα που θα το εξυγιάνουν.

Κι αυτό είναι πρόβλημα γιατί συνεπάγεται πολική αστάθεια και αναταραχή. Όταν το τέλος του πελατειασμού δεν συνοδεύεται από μια θετική διέξοδο και προοπτική, τότε κεφάλι παίρνει η μνησικακία. 

Βρισκόμαστε σε αυτό το σημείο τώρα. Της ανάγκης για μια θετική προοπτική. Η ατζέντα της αναμόρφωσης οφείλει λοιπόν να γίνει συγκεκριμένη. Κράτος, Ευρώπη, αγροτική πολιτική, βιομηχανική πολιτική, πολιτική για την έρευνα, πολιτική για την εκπαίδευση. Σύγκρουση με τις κατεστημένες νοοτροπίες, και τον παρασιτισμό. Ο κόσμος με την μεταρρυθμιστική προσδοκία θα πρέπει να πιέσει προς αυτήν την κατεύθυνση. 

Και ενδεχομένως το πολιτικό σκηνικό να χρειάζεται τον καταλύτη του, ένα σχήμα το οποίο δεν βάζει νερό στο κρασί του σε τέτοια ζητήματα, γιατί ακριβώς τα συνδέει και με μια ευρύτερη στρατηγική για την θωράκιση της Ελλάδας μέσα στο διεθνές περιβάλλον της πολυκρίσης.