Στα μέσα επικοινωνιακής δικτύωσης αποτυπώνουμε μια ψηφιακή εκδοχή μας, την οποία τρόπον τινά κατασκευάζουμε θέλοντας να μιμηθούμε διάφορους γκουρού ή ανεκδιήγητους γκαουλάιτερ, τους οποίους αποκαλούμε influencer.
Μια συμβουλή που αποδίδεται σε Ιάπωνα μοναχό λέει πώς τάχα η γαλήνη εντός σου δεν θα έλθει διορθώνοντας τα στραβά της ζωής σου, αλλά μαθαίνοντας να κάθεσαι ήρεμα μέσα στο χάος σου. Απλές καθημερινές κουβέντες, σταράτες! Ένα απόφθεγμα του μεγιστάνα Γουόρεν Μπάφετ (γεν. 1930) λέει πως αν φτάσεις στην ηλικία του, δηλαδή 95 χρόνων, και κανείς δεν έχει έναν καλό λόγο να πει για σένα, τότε δεν έχει σημασία πόσο μεγάλος είναι ο τραπεζικός λογαριασμός σου, διότι η ζωή σου πήγε στράφι. Δεν μας το λέει τόσο όμορφα στα αμερικάνικα, αλλά η περιουσία του είναι 142,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Πριν καγχάσουμε, διαβάζουμε και κάτι σωστό, όπως ότι είναι προτιμότερο να συναναστρέφεσαι ανθρώπους που είναι καλύτεροι από εσένα· να επιδιώκεις φιλίες με ανθρώπους καλύτερους από σένα και θα διολισθήσεις προς τη δική τους ποιότητα. Η οιονεί σοφία της κάθε συμβουλής και παραίνεσης εγείρει κρίσιμα ζητήματα ευθύνης.
Το να δίνεις συμβουλές συνήθως εκλαμβάνεται ως πράξη ενδιαφέροντος ή φιλίας. Οι γονείς μοιραζόμαστε την εμπειρία μας, ελπίζοντας να βοηθήσουμε τα παιδιά μας για να αποφύγουν λάθη ή να …κόψουν δρόμο. Αυτή η καλοπροαίρετη πράξη εμπεριέχει τη βαριά ευθύνη που έχει ο λόγος, η επιρροή και οι συνέπειες μιας παραίνεσης επί της ζωής του άλλου. Η συμβουλή σχεδόν ποτέ δεν είναι απλώς λόγος, αλλά συνιστά μορφή παρέμβασης, έστω και διακριτικής, στον τρόπο που ο άλλος σκέφτεται, αισθάνεται, μυείται σε διάφορες τελετές ή διαδικασίες ενηλικίωσης και εκπαίδευσης. Υποδεικνύουμε εμείς έναν τρόπο να δει κάποιος τον κόσμο, δηλαδή τη δική μας εκδοχή της πραγματικότητας. Όσο καλοπροαίρετη κι αν είναι η υπόδειξή μας, εξακολουθεί να την βαραίνει η προσωπική ευθύνη, εφόσον όταν συμβουλεύουμε οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι ο λόγος μας πιθανόν να έχει δύναμη, η οποία προϋποθέτει συνείδηση και μέτρο.
Μια μορφή της ευθύνης αυτής αφορά την επίγνωση των ορίων μας, διότι η δική μας εμπειρία δεν έχει καθολική αξία (universal value) ούτε αποτελεί κατηγορική προσταγή όπως θα υπεδείκνυε ο αταξίδευτος Ιμάνουελ Καντ (1724-1804). Ένας άνθρωπος, γονιός, δάσκαλος ή γκουρού ο οποίος συμβουλεύει χωρίς να κατανοεί την περίσταση ή την κατάσταση, χωρίς γνώση ή με περισσή βεβαιότητα, μπορεί, έστω και άθελά του, να προκαλέσει σύγχυση ή βλάβη. Η άγνοια μεταμφιεσμένη σε σιγουριά αποτελεί επικίνδυνη μορφή ανευθυνότητας.
Μια άλλη μορφή ευθύνης είναι αμιγώς ηθική. Όταν προσφερόμαστε για συμβουλές οφείλουμε να εξετάζουμε το κίνητρό μας· θέλουμε να βοηθήσουμε, να στηρίξουμε τον άλλο, να του επιβληθούμε ή να αυτοεπιβεβαιωθούμε; Αν δίνουμε συμβουλές εγωιστικά, για να νιώσουμε σημαντικοί ή ανώτεροι τότε ο ηθικός χαρακτήρας τους πάσχει ως πράξη εξουσίας. Κοντολογίς, η ενσυναίσθηση αλλά και η μετριοφροσύνη πρέπει να αποτελούν συστατικά στοιχεία της υπεύθυνης συμβουλής. Η μετριοφροσύνη μάλιστα δεν δηλώνει αδυναμία, αλλά σεβασμό προς την ελευθερία και τη μοναδικότητα του άλλου. Ανακαλώ τον σπουδαίο Γάλλο φιλόσοφο του 16ου αιώνα Michel de Montaigne (Μονταίνιο), ο οποίος προτιμούσε έναν άνθρωπο με αυτοδιαμορφωμένο πνεύμα παρά κάποιον που αρκείται σε μια εκπαίδευση που προσφέρει αβυσσαλέα γνώση.
Στον σύγχρονο κόσμο οι συμβουλές κυκλοφορούν αδέσποτες παντού και από πολλούς μέντορες και influencers καθιστώντας επιτακτικότατη την προσωπική ευθύνη. Ένα life-tip μπορεί να επηρεάσει τη ζωή ανθρώπων αγνώστων σε μας και ανέτοιμων να δεχτούν ή να κατανοήσουν ό,τι εκστομίζουμε απερίσκεπτα. Ο λόγος μας είναι πράξη με συνέπειες. Τούτη η επίγνωση να μας οδηγεί στη συνετή επιλογή να μιλάμε μόνο όταν μπορούμε να προσφέρουμε πραγματική βοήθεια, και πάντα με σεβασμό στην ελευθερία του άλλου, ώστε να μοιάζουμε συνοδοιπόροι στον ίδιο δρόμο παρά δάσκαλοι που υποδεικνύουν τον «σωστό» δρόμο. Η αέναη ευθύνη μας είναι να διευκολύνουμε τον άλλον να βρίσκει τη δική του αλήθεια, δηλαδή τον δικό του εαυτό.
*
Ο Κώστας Θεολόγου είναι Διευθυντής του Τομέα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου της Σχολής ΕΜΦΕ ΕΜΠ [email protected]
