Δώδεκα ερευνητές και φοιτητές από 12 πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού (Munster, Arab Academy of Technology, Athens, Thessaly, Cairo, Belgrade, Sorbonne, Alexandria, ASFA, Universidad Isabel I, Oslo, Galway) -έξι Έλληνες, τέσσερις Αιγύπτιοι, μία Σέρβα, ένας Ισπανός- και επτά ομιλητές, συναντήθηκαν το φετινό καλοκαίρι στην Αθήνα για μια σειρά από σεμινάρια, παρουσιάσεις και συζητήσεις για το έργο του K. Π. Καβάφη και τις πολλαπλές σχέσεις του ποιητή με την Αίγυπτο.
Οι συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Διεθνούς Θερινού Σχολείου Καβάφη 2025, με θέμα «Ο Καβάφης και η Αίγυπτος», την ετήσια ακαδημαϊκή πρωτοβουλία του Αρχείου Καβάφη και του Ιδρύματος Ωνάση, η οποία εστιάζει στον Καβάφη, το έργο και το αρχείο του και επιδιώκει να διερευνήσει τη διεθνή απήχηση και σημασία της καβαφικής ποίησης μέσα από καινούριες πολιτισμικές και ακαδημαϊκές οπτικές.
Οι συμμετέχοντες συζήτησαν για την Αλεξάνδρεια του Καβάφη, τη σχέση του με την Ελληνιστική περίοδο, καθώς και τις διαφορετικές μορφές νοσταλγίας που εκφράζεται στα έργα των Καβάφη, Marinetti και Ungaretti.
Τα ποιήματα και τα πεζά του Αλεξανδρινού παρουσιάζουν ζωντανά τη χώρα στην οποία γεννήθηκε και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του –μέχρι τον θάνατό του το 1933– ως μια αντανάκλαση της εποχής, ενώ συγχρόνως μαρτυρούν την αλληλεπίδραση ανάμεσα στον ελληνικό και τον αιγυπτιακό πολιτισμό τόσο της ελληνιστικής όσο και της σύγχρονης εποχής.
Η Μάρθα Βασιλειάδη, επίκουρη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, συνεπιμελήτρια του Διεθνούς Θερινού Σχολείου Καβάφη 2025 μαζί με την Hala Halim, αναπληρώτρια καθηγήτρια Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Μεσανατολικών Σπουδών στο New York University, μοιράζεται με τη HuffPost τη στιγμή που ξεχώρισε, απαντά στην ερώτηση ποιο ποίημα του Αλεξανδρινού παραμένει το πλέον δημοφιλές, ενώ δηλώνει αισιόδοξη για το μέλλον των ανθρωπιστικών σπουδών.
– Κυρία Βασιλειάδη, πώς ήταν η εμπειρία από το φετινό Θερινό Σχολείο Καβάφη το οποίο έθεσε στο επίκεντρο τη σχέση του Αλεξανδρινού ποιητή με την Αίγυπτο; Ποιες στιγμές και παρεμβάσεις, κρατάτε;
Είχα την τύχη να πάρω μέρος πρόσφατα σε ένα θερινό σχολείο του Αρχείου Καβάφη με μία εξίσου ενδιαφέρουσα θεματική, και, παρότι το πλαίσιο μου είναι οικείο και ο θεσμός γνώριμος, η εμπειρία δεν παύει να μου φαίνεται εξαιρετικά ερεθιστική. Το φετινό θερινό σχολείο μέσα από ποικίλες ανθρωπολογικές, ιστορικές, αρχαιολογικές, συγκριτολογικές προσεγγίσεις, ήταν για μένα ένα συναρπαστικό ταξίδι στο αιγυπτιώτικο σύμπαν του Καβάφη, το οποίο διαμόρφωσε τόσο καθοριστικά τη λυρική φωνή του.
Αν έπρεπε οπωσδήποτε να ξεχωρίσω μια μόνον ιδιαίτερη στιγμή, ανάμεσα σε πολλές άλλες, σε αυτή την πολύ πυκνή εβδομάδα, θα επέλεγα τη συναρπαστική performance–lecture που σχεδίασαν ειδικά για το θερινό σχολείο η Μαρία Σιδέρη, νεαρή ερευνήτρια και αξιόλογη καλλιτέχνιδα και η Rawya Sadek, Αιγύπτια εικαστικός με μακρά πορεία στον χώρο των πολυμεσικών τεχνών. Με τίτλο «Φασματικές Συναστρίες» (Spectral Constellations) οι δύο καλλιτέχνιδες σκηνοθέτησαν μια φανταστική συνεδρία ανάμεσα σε τρεις φασματικές μορφές: τον ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη, τη φεμινίστρια ακτιβίστρια Doria Safik και την πρωτοπόρο και μούσα των φουτουριστών, χορεύτρια και ποιήτρια Valentine de Saint Point. Χωρίς να συναντηθούν ποτέ στη ζωή τους οι τρεις αυτές προσωπικότητες έζησαν την ίδια περίπου εποχή στην Αίγυπτο (στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια) και συνέδεσαν το έργο τους με αυτή την κοινή καταγωγική συνθήκη. Η περφόρμανς ξετυλιγόταν μέσα από θραύσματα κειμένων σε διαφορετικές γλώσσες (γαλλικά, ελληνικά, αραβικά) και έτσι όπως έπλεκε το διαφορετικό πεπρωμένο των πρωταγωνιστριών σε μια μοναδική συνομιλία με τον Καβάφη, ήταν σα να ζωντάνευε τις κοινές εμπειρίες τους: της εξορίας, του περιθωρίου, της αποικιοκρατίας και της αρχειακής απουσίας.
– Ποιο ποίημα του ξεχωρίζετε εσείς προσωπικά και ποιο παραμένει το πιο δημοφιλές;
Νομίζω ότι το πιο δημοφιλές και ως εκ τούτου το πιο φθαρμένο από τη χρήση είναι η πολύπαθη «Ιθάκη». Η δική μου λίστα με τα αγαπημένα ποιήματα δεν είναι πάντα σταθερή. Ξεχωρίζω όμως και επιστρέφω πάντα με συγκίνηση σε ένα ατελές, λιγότερο γνωστό ερωτικό ποίημα με τον τίτλο «Την ψυχήν επί χείλεσιν έσχον», μια μικροϊστορία έρωτα και θανάτου όπου οι λέξεις στη σπαρακτική τους λιτότητα σωματοποιούν το σκάνδαλο του θανάτου και της ανεπίδοτης επιθυμίας.
-Θα ήθελα την εκτίμηση σας για το παρόν και το μέλλον των ανθρωπιστικών σπουδών, οι οποίες στην ψηφιακή εποχή έχουν απαξιωθεί ως επιλογή όχι μόνο από τους υποψήφιους φοιτητές αλλά και από τους γονείς, με κριτήριο βεβαίως την επαγγελματική αποκατάσταση (είναι κοινός τόπος ότι η συντριπτική πλειοψηφία στρέφει τη νέα γενιά στις νέες τεχνολογίες και στα οικονομικά).
Είναι γεγονός ότι διανύουμε μια σκοτεινή περίοδο για τις ανθρωπιστικές σπουδές: εδώ και δεκαετίες αμφισβητείται συστηματικά η σημασία της λογοτεχνίας και της μελέτης της, αφού δεν εξυπηρετεί πλέον την εικονιστική κοινωνία μας η οποία γυρίζει πεισματικά την πλάτη στο παρελθόν και φαντασιώνεται εμμονικά το μέλλον.
Ωστόσο, όσο κι αν οι νέες τεχνολογίες και η τεχνητή νοημοσύνη προελαύνουν, η σωστή χρήση της γλώσσας, η ακρίβεια στην έκφραση και η ικανότητα σύνθεσης –εργαλεία απαραίτητα για την αποτελεσματική διαχείριση όλων αυτών των νέων μέσων– παραμένουν θεμελιώδεις προϋποθέσεις για να κατακτήσει κανείς το καινούριο σύμπαν που ανοίγεται μπροστά μας. Και ο μόνος τρόπος για να καλλιεργήσει κανείς αυτές τις δεξιότητες είναι η συνεχής έκθεση στους πολυπρισματικούς, συναρπαστικούς και ποικίλους κόσμους της λογοτεχνίας, της τέχνης του λόγου και της δύναμης της αφήγησης. Αισιοδοξώ, λοιπόν, για το μέλλον των ανθρωπιστικών σπουδών και πιστεύω ακράδαντα, όπως άλλωστε και ο Καβάφης, «στην ποικίλι δράση των στοχαστικών προσαρμογών».
Ομιλητές στο Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη 2025 ήταν οι: Stefano Giannini (Πανεπιστήμιο Syracuse), Sabry Hafez (Πανεπιστήμιο Λονδίνου), Monica Hanna (AASTMT), Abdelrehim Youssef (ποιητής, μεταφραστής), Εμμανουέλα Κάντζια (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), Γιάννης Παπαθεοδώρου (Πανεπιστήμιο Πάτρας), Ιουλία Πιπίνια (ΑΠΘ).
