«Η διπλωματία των ενωσιακών περιφερειών: Μια ανατρεπτική ανάγνωση του ρόλου των ενωσιακών περιφερειών στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης», είναι το νέο βιβλίο της Ελευθερίας Φτακλάκη, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαζήση (2025).Το έργο επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τη θέση και τον ρόλο των περιφερειών στο ευρωπαϊκό και διεθνές πολιτικό περιβάλλον.
Στο νέο πολυπολικό, πολυεπίπεδο και πολυπαραγοντικό διεθνές περιβάλλον, η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής έχει πάψει να αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της κεντρικής κρατικής εξουσίας. Η παγκοσμιοποίηση, η διασύνδεση των αγορών, η ταχύτατη διάδοση της πληροφορίας και η ανάπτυξη νέων μορφών διακυβέρνησης έχουν αναδείξει ένα πλήθος νέων δρώντων στη διεθνή σκηνή, μεταξύ των οποίων οι περιφέρειες διαδραματίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο. Το φαινόμενο αυτό, που αναλύεται διεξοδικά στο βιβλίο μου «Η διπλωματία των ενωσιακών περιφερειών», αποτελεί βασικό άξονα της σύγχρονης ευρωπαϊκής διακυβέρνησης.
Η Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση και ο Ρόλος των Περιφερειών
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός πολυεπίπεδου συστήματος διακυβέρνησης, όπου η λήψη αποφάσεων και η άσκηση πολιτικών διαμοιράζεται μεταξύ διαφόρων επιπέδων: ευρωπαϊκού, εθνικού, περιφερειακού και τοπικού. Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση δεν είναι απλώς μια θεσμική καινοτομία, αλλά μια αναγκαία προσαρμογή στις απαιτήσεις ενός πολύπλοκου περιβάλλοντος, όπου η αποτελεσματικότητα και η νομιμοποίηση των πολιτικών εξαρτώνται από τη συμμετοχή όλων των σχετικών δρώντων.
Στο βιβλίο της, η κα Ελ. Φτακλάκη πραγματεύεται το πως οι ενωσιακές περιφέρειες, αξιοποιώντας τα θεσμικά εργαλεία που τους προσφέρει η ΕΕ (όπως η Επιτροπή των Περιφερειών, τα διαπεριφερειακά δίκτυα, τα προγράμματα διασυνοριακής συνεργασίας, τις μακροπεριφέρειες, κα), μπορούν να διευρύνουν το πεδίο της επιρροής τους, συμμετέχοντας ενεργά τόσο στη διαμόρφωση όσο και στην υλοποίηση της Εξωτερικής Δράσης της Ένωσης.
Η Περιφερειοποίηση ως Δυναμική Πολιτικής Μεταρρύθμισης
Η διαδικασία της «περιφερειοποίησης», που προωθεί συστηματικά η ΕΕ, συνδέεται άρρηκτα με την πολιτική αποκέντρωση και την ενίσχυση της τοπικής και περιφερειακής αυτονομίας. Όπως αναλύεται στο έργο της, η αποκέντρωση δεν είναι μόνο διοικητική μεταρρύθμιση, αλλά ουσιαστική μεταβολή στη δομή της πολιτικής εξουσίας, που επιτρέπει στις περιφέρειες να αναπτύξουν αυτόνομες πρωτοβουλίες, να διαμορφώσουν διεθνείς συνεργασίες και να προωθήσουν τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους στο ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
Η συμμετοχή των περιφερειακών οντοτήτων στη διακυβέρνηση της ΕΕ διαφοροποιείται, όπως επισημαίνεται στο βιβλίο, ανάλογα με το θεσμικό τους ρόλο, τις συνταγματικές προβλέψεις κάθε κράτους-μέλους και το εύρος των αρμοδιοτήτων που τους έχουν εκχωρηθεί. Αυτή η διαφοροποίηση δημιουργεί ένα μωσαϊκό πρακτικών και δυνατοτήτων, το οποίο αποτελεί αντικείμενο μελέτης και ανάλυσης στα τέσσερα κεφάλαια του πονήματος.
Η Διπλωματία των Περιφερειών: Θεσμικές και Άτυπες Διαδρομές
Η διπλωματία των ενωσιακών περιφερειών, όπως καταγράφεται εκτενώς στη βιβλιογραφία αλλά και στην πρωτογενή έρευνα του βιβλίου μου, εκδηλώνεται τόσο μέσω θεσμικών διαύλων (συμμετοχή σε ευρωπαϊκά όργανα, διαπεριφερειακές συμφωνίες, προγράμματα INTERREG, συμμετοχή σε διεθνή fora, Macroregions, κλπ) όσο και μέσω άτυπων διαδικασιών (lobbying, δικτύωση, πολιτιστικές και οικονομικές πρωτοβουλίες). Οι περιφέρειες έχουν πλέον τη δυνατότητα να λειτουργούν ως «διπλωματικοί δρώντες δεύτερης γραμμής», ενισχύοντας την εξωτερική παρουσία της ΕΕ και συμβάλλοντας στην προώθηση των ενωσιακών αξιών και συμφερόντων.
Αποτελέσματα και Προοπτικές
Η ανάλυση των διαδικασιών και των αποτελεσμάτων της συμμετοχής των περιφερειακών οντοτήτων στην Εξωτερική Δράση της ΕΕ, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο, δείχνει ότι η ενεργός εμπλοκή τους οδηγεί σε υψηλότερο βαθμό αποτελεσματικότητας, αυξάνει τη δημοκρατική νομιμοποίηση των πολιτικών και ενισχύει την κοινωνική συνοχή. Παράλληλα, η ανάδειξη των περιφερειών ως αυτόνομων δρώντων ενισχύει την ευρωπαϊκή ταυτότητα και συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός πιο ευέλικτου και ανθεκτικού ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Επιπλέον, το έργο βασίζεται σε πρωτογενή έρευνα και ανάλυση επίσημων εγγράφων της ΕΕ, εμπλουτίζοντας τη θεωρητική προσέγγιση με εμπειρικά δεδομένα και παραδείγματα καλών πρακτικών. Μέσα από τη διεπιστημονική του ματιά, συνδυάζει στοιχεία πολιτικής επιστήμης, διεθνών σχέσεων και διοικητικού δικαίου, προσφέροντας ένα ολοκληρωμένο εργαλείο για ερευνητές, φοιτητές, αλλά και στελέχη της δημόσιας διοίκησης που ενδιαφέρονται για τη δυναμική της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης και τον μεταβαλλόμενο ρόλο των περιφερειών στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Συμπερασματικά, το βιβλίο «Η διπλωματία των ενωσιακών περιφερειών» προσφέρει μια ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη προσέγγιση της δυναμικής που αναπτύσσουν οι ευρωπαϊκές περιφέρειες στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, αναδεικνύοντας τόσο τις προκλήσεις όσο και τις ευκαιρίες που διαμορφώνονται στο πλαίσιο της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης της ΕΕ. Η μελέτη αυτή συνεισφέρει ουσιαστικά στη θεωρητική και εμπειρική κατανόηση του ρόλου των περιφερειών στη νέα ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα.
Το βιβλίο αυτό σε επίπεδο περιεχομένου αποτελεί μια καινοτομική προσέγγιση στην ανάλυση της εξωτερικής δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς εστιάζει στον συχνά παραγνωρισμένο αλλά διαρκώς ενισχυόμενο ρόλο των ενωσιακών περιφερειών. Προσθέτει νέα διάσταση στη σχετική βιβλιογραφία, εξετάζοντας όχι μόνο τις θεσμικές και νομικές πτυχές της συμμετοχής των περιφερειακών οντοτήτων, αλλά και τις άτυπες πρακτικές, τα δίκτυα συνεργασίας και τις μορφές ήπιας ισχύος που αναπτύσσουν οι περιφέρειες στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον.
Η ενσωμάτωση παραδειγμάτων καλών πρακτικών, καθώς και η διατύπωση εμπεριστατωμένων προτάσεων (recommendations), αναδεικνύουν την πολυδιάστατη προσωπικότητα της συγγραφέως. Στο παρόν βιβλίο, η συγγραφέας καταφέρνει να συνδυάσει με επιτυχία την ακαδημαϊκή και ερευνητική της κατάρτιση με την πολύτιμη τεχνοκρατική και πολιτική της εμπειρία. Το αποτέλεσμα είναι ένα έργο που διακρίνεται τόσο για το επιστημονικό του βάθος όσο και για την πρακτική του αξία, προσφέροντας ουσιαστικές λύσεις και καινοτόμες προσεγγίσεις στα ζητήματα της ευρωπαϊκής περιφερειακής διπλωματίας.
Η καινοτομία του βιβλίου αναδεικνύεται και μέσα από τον σύγχρονο και προσεγμένο τρόπο επιμέλειας της έκδοσης από την εκδότρια, κα Κατερίνα Μάρκου, και την ομάδα της. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η έκδοση περιλαμβάνει QR code, μέσω του οποίου οι αναγνώστες έχουν άμεση πρόσβαση στα πιο θεωρητικά κείμενα της συγγραφέως. Έτσι, το βιβλίο αποκτά διαδραστικό χαρακτήρα και γίνεται ιδιαίτερα φιλικό προς τον αναγνώστη. Αυτό το χαρακτηριστικό καθιστά το βιβλίο εύληπτο και προσιτό σε κάθε ενδιαφερόμενο, ανεξάρτητα από το επιστημονικό του υπόβαθρο, ενώ ταυτόχρονα δεν απογοητεύει τον ερευνητή ή τον ακαδημαϊκό που επιθυμεί να εμβαθύνει στις θεωρητικές έννοιες και τα επιστημονικά ζητήματα που πραγματεύεται η συγγραφέας. Πρόκειται, επομένως, για ένα έργο που συνδυάζει τη γνώση με την καινοτομία, καλύπτοντας τις ανάγκες τόσο του ευρύτερου κοινού όσο και της επιστημονικής κοινότητας.
Εν κατακλείδι, το βιβλίο αναδεικνύει τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που προκύπτουν από την ενεργό συμμετοχή των περιφερειών στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής, συμβάλλοντας ουσιαστικά στη συζήτηση για το μέλλον της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης και την ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμοποίησης της Ένωσης.
Η παρουσίαση του βιβλίου θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη στι
Για το βιβλίο θα μιλήσουν:
Ο Γιώργος Χατζημάρκος, Πρόεδρος της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδος και Περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου,
Ο Πάνος Γρηγορίου, Καθηγητής Διεθνών & Ευρωπαϊκών Θεσμών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ο Στέλιος Περράκης, Ομοτ. Καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεσμών και πρώην Αντιπρύτανης Παντείου Πανεπιστημίου
Την εκδήλωση συντονίζει η δημοσιογράφος Μαριλένα Γεραντώνη
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Δρ Ελευθερία Φτακλάκη είναι Πολιτικός Επιστήμων και Διεθνολόγος με εκτενή ακαδημαϊκή και επαγγελματική εμπειρία. Κατέχει διδακτορικό στις Ευρωπαϊκές Σπουδές από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και έχει ολοκληρώσει τη μεταδιδακτορική της έρευνα στον τομέα της ευρωπαϊκής αμυντικής ένωσης.
Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένων της εξωτερικής δράσης της ΕΕ, με ιδιαίτερη αναφορά στις ευρωαφρικανικές σχέσεις, την ομάδα χωρών ΑΚΕ, τον Ινδοειρηνικό καθώς και σε ζητήματα ασφάλειας-άμυνας, ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας, μετανάστευσης, πολιτικής συνοχής και ανθεκτικότητας. Διαθέτει σημαντική διδακτική εμπειρία στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και άλλα ακαδημαϊκά ιδρύματα καθώς και πλούσιο συγγραφικό έργο και ενεργή συμμετοχή σε διεθνή και ευρωπαϊκά συνέδρια και forα.
Η πολύπλευρη καριέρα της, συνδυάζει ακαδημαϊκή, τεχνοκρατική και πολιτική ενασχόληση καθώς η Δρ Φτακλάκη πέραν της ακαδημαϊκής της δράσης, έχει αποκτήσει εκτενή εμπειρία στην τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση τόσο ως εκλεγμένη περιφερειακή σύμβουλος και αντιπεριφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου, όσο και μέσα από θέσεις για θέματα περιφερειακής ανάπτυξης, ευρωπαϊκών προγραμμάτων, δια βίου εκπαίδευσης και foresight.
