Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε σήμερα την πολυαναμενόμενη «Ασπίδα της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας» (European Democracy Shield) και την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Κοινωνία των Πολιτών, δύο αλληλένδετες πρωτοβουλίες που στοχεύουν να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των δημοκρατιών της Ένωσης απέναντι στην παραπληροφόρηση, τις ξένες παρεμβάσεις και τη χειραγώση των εκλογικών διαδικασιών, καθώς και τη συρρίκνωση του δημόσιου χώρου.
«Η φιλελεύθερη δημοκρατία δέχεται επίθεση»
Η Πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, επαναλαμβάνοντας δέσμευση που είχε δώσει ήδη στην προεκλογική της εκστρατεία, δήλωσε: «Η δημοκρατία είναι το θεμέλιο της ελευθερίας, της ασφάλειας και της ευημερίας μας. Οφείλουμε να ενισχύσουμε τη συλλογική μας ικανότητα να την προστατεύουμε σε κάθε στιγμή».
Από την πλευρά της η Ύπατη εκπρόσωπος της ΕΕ Κάγια Κάλας δήλωσε ότι «η φιλελεύθερη δημοκρατία δέχεται επίθεση. Βλέπουμε εκστρατείες – μεταξύ άλλων και από τη Ρωσία – που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για να πολώσουν τους πολίτες μας, να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς μας και να μολύνουν την πολιτική στις χώρες μας» είπε και πρόσθεσε ότι «η νέα Ευρωπαϊκή Ασπίδα για τη Δημοκρατία αποτελεί μέρος της απάντησης της Ευρώπης για την προστασία των συστατικών στοιχείων των δημοκρατιών μας: ελεύθερα μέσα ενημέρωσης, συζήτηση βασισμένη σε γεγονότα και δίκαιες εκλογές. Αν θέλουμε να επικρατήσει η δημοκρατία, πρέπει να την υπερασπιστούμε καλύτερα».
Ωστόσο, πίσω από τις φιλοδοξίες, η πρωτοβουλία συνοδεύεται από επιφυλάξεις ως προς τη δεσμευτικότητά της: σύμφωνα με αναλυτές πολλές δράσεις έχουν «εθελοντικό» χαρακτήρα, ενώ ορισμένες διατυπώσεις μετριάστηκαν για να αποφευχθούν αντιδράσεις από την Ουάσιγκτον και τις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες.
Κέντρο Δημοκρατικής Ανθεκτικότητας
Κεντρικό αποτέλεσμα της «Ασπίδας» είναι η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δημοκρατικής Ανθεκτικότητας, που θα συγκεντρώνει την τεχνογνωσία και τους πόρους της ΕΕ και των κρατών μελών για την πρόβλεψη, ανίχνευση και αντιμετώπιση απειλών κατά της δημοκρατίας.
Το Κέντρο θα λειτουργεί ως πλαίσιο συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών, επικεντρωμένο στην ξένη χειραγώγηση πληροφοριών (FIMI) και την παραπληροφόρηση. Θα συντονίζεται στενά με το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης και θα συνδέει υπάρχοντα δίκτυα και δομές.
Μια Πλατφόρμα Ενδιαφερόμενων Μερών θα δημιουργηθεί εντός του Κέντρου, ενισχύοντας τον διάλογο με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ερευνητές, πανεπιστήμια, ελεγκτές γεγονότων και μέσα ενημέρωσης.
Ωστόσο, η συμμετοχή των κρατών μελών είναι προαιρετική, γεγονός που οδηγεί αρκετούς παρατηρητές να θεωρούν την «Ασπίδα» περισσότερο συντονιστικό εργαλείο παρά πραγματικό μηχανισμό άμυνας.
Προστασία του πληροφοριακού χώρου και της εκλογικής ακεραιότητας
Η Επιτροπή δίνει έμφαση στην αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και της ξένης παρέμβασης μέσω ενός νέου πρωτοκόλλου κρίσεων στο πλαίσιο του Κανονισμού για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA).
Θα δημιουργηθεί επίσης ένα Ανεξάρτητο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ελεγκτών Γεγονότων και θα ενισχυθεί το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων για την ανάλυση εκστρατειών χειραγώγησης σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ.
Στο επίκεντρο βρίσκονται οι εκλογικές διαδικασίες, με δράσεις για τη διαφάνεια και την υπεύθυνη χρήση τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ). Η Επιτροπή θα εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές για την ΤΝ στις εκλογές και θα επικαιροποιήσει το DSA Elections Toolkit, ενώ θα ενθαρρύνει τα πολιτικά κόμματα να υιοθετήσουν εθελοντικούς κανόνες για τη διαφάνεια στη χρήση αλγορίθμων και ψηφιακής διαφήμισης.
Παράλληλα, η νέα νομοθεσία για τη διαφάνεια των πολιτικών διαφημίσεων θα απαγορεύει τη χρηματοδότησή τους από τρίτες χώρες και θα επιβάλλει ενιαία ευρωπαϊκά πρότυπα διαφάνειας.
Αναλυτές ωστόσο επισημαίνουν ότι η πρωτοβουλία παραμένει προσεκτική απέναντι στις μεγάλες πλατφόρμες, αποφεύγοντας να θίξει ευθέως το ζήτημα των αλγορίθμων εκείνων που ευνοούν τη διάδοση παραπλανητικού περιεχομένου.
Προστασία δημοσιογράφων και πολιτικών
Η «Ασπίδα» περιλαμβάνει επικαιροποιημένη Σύσταση για την Ασφάλεια των Δημοσιογράφων και νέα Σύσταση για την Ασφάλεια των Πολιτικών Προσώπων, με οδηγό καλών πρακτικών για τα κράτη μέλη.
Η Κομισιόν αναγνωρίζει ότι η βία, ο εκφοβισμός και οι διαδικτυακές επιθέσεις κατά δημοσιογράφων και υποψηφίων αποτελούν μείζονα απειλή για τη δημοκρατία με τις γυναίκες πολιτικούς και δημοσιογράφους να πλήττονται ιδιαίτερα.
Μέσω του νέου Προγράμματος Ανθεκτικότητας των Μέσων, η Επιτροπή θα ενισχύσει τη χρηματοδότηση της ανεξάρτητης και τοπικής δημοσιογραφίας, ενώ θα εντείνει τα μέτρα κατά των καταχρηστικών αγωγών (SLAPPs).
Κοινωνική ανθεκτικότητα και συμμετοχή των πολιτών
Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Κοινωνία των Πολιτών συνοδεύει θεσμικά την «Ασπίδα». Στοχεύει στην ενίσχυση του δημόσιου χώρου και της βιώσιμης χρηματοδότησης των ΜΚΟ, μέσα από τρεις άξονες:
Ενίσχυση της συμμετοχής, με δημιουργία Πλατφόρμας Κοινωνίας των Πολιτών έως το 2026,
Προστασία, μέσω ενός Διαδικτυακού Κόμβου για τον Δημόσιο Χώρο και μηχανισμών επείγουσας στήριξης οργανώσεων υπό πίεση.
Επίσης, σύμφωνα με τη Κομισιόν προβλέπεται χρηματοδότηση, με 9 δισ. ευρώ για το πρόγραμμα AgoraEU και νέους δεσμούς με ιδιωτικούς δωρητές και δίκτυα pro bono νομικής βοήθειας.
Η παρουσίαση των δύο πρωτοβουλιών έρχεται σε μια περίοδο αυξημένων ψηφιακών και γεωπολιτικών απειλών: ξένες εκστρατείες χειραγώγησης, επιθέσεις στον εκλογικό διάλογο και διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Ωστόσο, παρά τις φιλοδοξίες, δεν είναι λίγοι εκείνοι που προβλημάτίζονται, όσον αφορά στη δεσμευτική φύση πολλών μέτρων, για τον κίνδυνο να καταστεί ηην «Ασπίδα» περισσότερο σύμβολο παρά γραμμή άμυνας.
