Δύο αιώνες μετά τη γέννησή του μέσα από τη φαντασία της Μέρι Σέλεϊ, το πλάσμα του Φρανκενστάιν ξαναζεί αυτή τη φορά μέσα από τη νέα κινηματογραφική ματιά του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο στο Netflix.
Η διαχρονική ιστορία της αναζωογόνησης, του τρόμου και της επιστημονικής ύβρεως ανακτά επίκαιρη σημασία: τι θα συνέβαινε αν μπορούσε πράγματι ένα συναρμολογημένο σώμα να αναπνεύσει, να αιμορραγήσει ή ακόμη και να σκεφτεί;
Η εποχή της ηλεκτρικής ζωής
Όταν η Σέλεϊ συνέγραψε τον «Φρανκενστάιν» το 1818, η επιστήμη της ανατομίας βρισκόταν στα όρια μιας επανάστασης. Δημόσια θεάματα ανατομίας γέμιζαν αίθουσες, «κλέφτες σωμάτων» προμήθευαν παράνομα τις ιατρικές σχολές, και ο ηλεκτρισμός παρουσιαζόταν ως η μυστηριώδης «φλόγα της ζωής».
Οι ανακαλύψεις του Λουίτζι Γκαλβάνι και του Τζιοβάνι Αλντίνι που έκαναν βατράχους να κινούνται και νεκρά σώματα να συσπώνται με ηλεκτρικό ρεύμα έδωσαν στο κοινό την ψευδαίσθηση ότι η ζωή μπορούσε να ανακτηθεί με τη σωστή δόση ενέργειας.
Η Σέλεϊ συνέλαβε την ιστορία της μέσα σε αυτό το πλαίσιο: μια εποχή όπου η γραμμή ανάμεσα στην επιστήμη και τη μαγεία ήταν ακόμη θολή, και η ιδέα της «αναδημιουργίας» της ζωής φάνταζε εφικτή.
Το πείραμα αποτυγχάνει πριν καν ξεκινήσει
Στη σημερινή εποχή, ακόμη και με την πιο προηγμένη γνώση, το εγχείρημα του Βίκτορ Φρανκενστάιν θα κατέρρεε από το πρώτο στάδιο. Οι ιστοί ενός σώματος αποσυντίθενται μέσα σε λίγα λεπτά μετά τον θάνατο: τα κύτταρα στερούνται οξυγόνου, οι μύες χάνουν τον τόνο τους και τα αγγεία καταρρέουν. Ακόμη και με ψύξη, η βιωσιμότητα των οργάνων διατηρείται μόνο για λίγες ώρες.
Η συναρμολόγηση ενός σώματος από διαφορετικά μέλη θα απαιτούσε εκατοντάδες μικροχειρουργικές συνδέσεις αρτηριών, φλεβών και νεύρων μια εργασία αδύνατη ακόμη και για τους πιο επιδέξιους σύγχρονους χειρουργούς.
Επιπλέον, κάθε ιστός θα έπρεπε να είναι ανοσολογικά συμβατός, διαφορετικά το σώμα θα απέρριπτε τα εμφυτευμένα μέρη. Η κατασκευή ενός «νέου ανθρώπου» θα απαιτούσε μια αλυσίδα τεχνικών που η σημερινή ιατρική δεν μπορεί να συνδυάσει.
Ο ηλεκτρισμός και η ψευδαίσθηση της ζωής
Η ιδέα ότι ο ηλεκτρισμός μπορεί να επαναφέρει τη ζωή έχει γοητεύσει επιστήμονες και καλλιτέχνες για αιώνες. Όμως τα πειράματα του Γκαλβάνι απλώς διέγειραν υπάρχοντες νευρώνες, προκαλώντας μια στιγμιαία μυϊκή κίνηση όχι πραγματική αναβίωση. Ομοίως, οι απινιδωτές που χρησιμοποιούνται σήμερα λειτουργούν μόνο σε καρδιές που είναι ακόμη βιολογικά ζωντανές, διακόπτοντας και επανασυγχρονίζοντας ηλεκτρικά σήματα.
Μόλις τα κύτταρα νεκρωθούν, η εσωτερική τους χημεία καταρρέει οριστικά. Κανένα ηλεκτρικό σοκ, όσο ισχυρό κι αν είναι, δεν μπορεί να αναπλάσει έναν ιστό που έχει πάψει να λειτουργεί.
Ο εγκέφαλος
Ακόμη κι αν μπορούσε να κινηθεί, θα μπορούσε το πλάσμα να σκεφτεί; Ο εγκέφαλος είναι το πιο απαιτητικό όργανο του ανθρώπινου σώματος. Χρειάζεται συνεχή παροχή οξυγονωμένου αίματος και γλυκόζης, σταθερή θερμοκρασία και απρόσκοπτη ροή εγκεφαλονωτιαίου υγρού. Μόλις η παροχή αίματος διακοπεί, τα νευρικά κύτταρα αρχίζουν να πεθαίνουν μέσα σε λίγα λεπτά.
Σε εργαστηριακές συνθήκες, ο εγκέφαλος μπορεί να παραμείνει λειτουργικός μόνο για έξι έως οκτώ ώρες μετά τον θάνατο, αν ψυχθεί ή τοποθετηθεί σε ειδικά διαλύματα. Ακόμα και τότε, η δραστηριότητά του είναι αποσπασματική και περιορισμένη.
Η ψύξη χρησιμοποιείται ήδη στην ιατρική για την προστασία εγκεφαλικού ιστού, αλλά δεν συνεπάγεται αναβίωση. Η διατήρηση ενός πλήρως λειτουργικού εγκεφάλου έξω από το σώμα παραμένει απλώς θεωρητική.
Θεωρητικά, μια μεταμόσχευση εγκεφάλου θα μπορούσε να ενώσει «παλιό νου» και «νέο σώμα». Πρακτικά, η αποκοπή και επανασύνδεση του νωτιαίου μυελού είναι ανυπέρβλητο εμπόδιο. Χωρίς αυτή τη σύνδεση, το σώμα θα παρέμενε παράλυτο και εξαρτημένο από μηχανική αναπνοή.
Ακόμη κι αν αποκαθίστατο η κυκλοφορία και η νευρική ροή, η συνείδηση θα ήταν ένα άλλο ζήτημα. Ένας εγκέφαλος μεταμοσχευμένος σε νέο σώμα θα διατηρούσε τις μνήμες και την προσωπικότητα του δότη, παγιδευμένος όμως σε ένα σώμα που δεν θα αναγνώριζε. Η ύπαρξη θα μετατρεπόταν σε σύγκρουση ταυτότητας – το απόλυτο εφιαλτικό όραμα της Σέλεϊ.
Ένα κατόρθωμα πέρα από τις σημερινές δυνατότητες
Ο Ιταλός νευροχειρουργός Σέρτζιο Καναβέρο έχει κατά καιρούς υποστηρίξει ότι η μεταμόσχευση κεφαλιού μπορεί να φέρει «αναζωογόνηση». Ωστόσο, πέρα από τα ηθικά ζητήματα, η τεχνική αυτή απαιτεί επανασύνδεση χιλιάδων νευρικών ινών κάτι που η σημερινή επιστήμη δεν μπορεί να επιτύχει.
Η σύγχρονη ιατρική έχει κατορθώσει να διατηρεί τη ζωή, όχι να τη δημιουργεί. Μπορούμε να μεταμοσχεύουμε όργανα, να οξυγονώνουμε αίμα μέσω μηχανημάτων και να κρατάμε την καρδιά να χτυπά τεχνητά. Όμως τα όρια ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο εξακολουθούν να ορίζονται από τη δραστηριότητα του εγκεφάλου. Όταν αυτή σταματήσει, η «ζωή» που μένει είναι απλώς μια φυσιολογική απεικόνιση της απουσίας.
Η Μέρι Σέλεϊ υπέγραψε το έργο της ως «Ο σύγχρονος Προμηθέας» για έναν λόγο. Δεν έγραψε απλώς για τη φιλοδοξία της επιστήμης, αλλά για την ευθύνη της. Ο Βίκτορ Φρανκενστάιν δεν απέτυχε λόγω άγνοιας, αλλά λόγω τύφλωσης απέναντι στην ίδια την ανθρώπινη ουσία.
Δύο αιώνες αργότερα, τα ερωτήματα της Σέλεϊ παραμένουν ανοιχτά. Οι εξελίξεις στη συνθετική βιολογία, την αναγεννητική ιατρική και τα νευρωνικά οργανοειδή εξακολουθούν να δοκιμάζουν τα όρια της δημιουργίας. Η ανατομία μπορεί να μας δείξει πώς λειτουργεί η ζωή· ποτέ όμως γιατί αξίζει να υπάρχει.
Πηγή: Independent
