Η Μεσόγειος ζει ένα πρωτοφανές θερμικό σοκ: ο Ιούνιος 2025 ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ, με μέση θερμοκρασία επιφάνειας περίπου 23,9°C και το 88% της θάλασσας να είναι πιο ζεστό από το «κανονικό», ενώ πάνω από 60% βρέθηκε τουλάχιστον +1°C και σχεδόν 30% +2°C πάνω από τον μέσο όρο. Σε ορισμένες περιοχές, κυρίως στη δυτική Μεσόγειο, οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν κατά 5 βαθμούς την εποχική τιμή, δημιουργώντας θαλάσσιους καύσωνες ρεκόρ που χτύπησαν το 62% της επιφάνειας της θάλασσας.
Μέσα σε αυτή την εικόνα «κοκκινισμένου» χάρτη, ο Πιερ Μπαουρέλ, γενικός διευθυντής του Mercator Ocean International, μιλά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για έναν ωκεανό σε τριπλή ασφυξία – κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας, ρύπανση – αλλά και για τα νέα εργαλεία που αποκτά η επιστήμη: ένα ψηφιακό δίδυμο του ωκεανού, τροφοδοτούμενο από big data και τεχνητή νοημοσύνη.
«Καμία γωνιά των ωκεανών δεν έχει γλιτώσει»
«Κανένα τμήμα των ωκεανών δεν έχει πλέον γλιτώσει από την τριπλή πλανητική κρίση: κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας, ρύπανση», λέει ο Πιερ Μπαουρέλ. Σημειώνει ότι η Μεσόγειος έχει εξελιχθεί σε ένα από τα παγκόσμια hotspot, με τις θερμοκρασίες, τους καύσωνες και τα ακραία φαινόμενα να αυξάνονται πιο γρήγορα από τον μέσο όρο του πλανήτη. Επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι οι θαλάσσιοι καύσωνες στη Μεσόγειο γίνονται πιο έντονοι και συχνοί, με συγκεκριμένες περιοχές – όπως η ανατολική λεκάνη – να ξεχωρίζουν ως «υπερ-καυτά» σημεία.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η κλιματική κρίση έχει τριπλασιάσει τη διάρκεια των θαλάσσιων καυσώνων από τη δεκαετία του 1940: οι «ακραίες» μέρες θερμοκρασίας στη θάλασσα έχουν αυξηθεί από περίπου 15 τον χρόνο σε σχεδόν 50 σήμερα, με κάποιες περιοχές να φτάνουν έως και τις 80. Οι επιπτώσεις είναι ήδη ορατές: Από τις μαζικές λευκάνσεις κοραλλιών, που έχουν πλήξει το 84% των υφάλων του πλανήτη από το 2023, μέχρι τις καταρρεύσεις οικοσυστημάτων και τις αλλαγές στις αλιευτικές παραγωγές.
Η Μεσόγειος ως «εργαστήριο» της κλιματικής κρίσης – και η Ελλάδα στον φακό
Στη Μεσόγειο, η κλιματική ανωμαλία γίνεται πλέον ο κανόνας. Το καλοκαίρι του 2024 ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί σε Αιγαίο, Ιόνιο και Κρητικό, με θαλάσσιες θερμοκρασίες πάνω από 28°C σε εκτεταμένες περιοχές των ελληνικών θαλασσών. Ο Μπαουρέλ προειδοποιεί ότι οι υψηλές θερμοκρασίες δεν είναι απλώς «ζεστά νερά για μπάνιο», αλλά σοκ για τα οικοσυστήματα:
- απώλεια ειδών που δεν αντέχουν την παρατεταμένη θέρμανση,
- εξάπλωση τροπικών ειδών που μετακινούνται προς βορρά,
- πιέσεις στην αλιεία και στα παράκτια οικοσυστήματα που λειτουργούν ως φυσικές «ασπίδες» απέναντι στη διάβρωση και τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
«Βλέπουμε αλλαγές στη σύνθεση των ειδών, στις περιοχές αναπαραγωγής, στις μεταναστεύσεις. Η Μεσόγειος είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά “καναρίνια στο ανθρακωρυχείο” της κλιματικής κρίσης», σημειώνει.
Το Ευρωπαϊκό Ψηφιακό Δίδυμο του Ωκεανού: ο ωκεανός… σε οθόνη
Στην καρδιά της προσπάθειας που ηγείται ο Μπαουρέλ βρίσκεται το Ευρωπαϊκό Ψηφιακό Δίδυμο του Ωκεανού (European Digital Twin of the Ocean – DTO). Πρόκειται για μια πλατφόρμα που αναπτύσσεται στο πλαίσιο της αποστολής της ΕΕ «Restore our Ocean and Waters by 2030» και φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα διαδραστικό, επιστημονικά τεκμηριωμένο ψηφιακό «αντίγραφο» του ωκεανού.
Το DTO:
- συνδυάζει παρατηρήσεις (δορυφορικά δεδομένα, σημαδούρες, πλοία, αισθητήρες),
- ενσωματώνει φυσικές, βιογεωχημικές και οικολογικές μεταβλητές,
- χρησιμοποιεί υπερυπολογιστές, προηγμένα αριθμητικά μοντέλα και τεχνητή νοημοσύνη για να προσομοιώσει σενάρια.
«Η επιστήμη αφήνει τον ωκεανό να μιλήσει για τον εαυτό του μέσω διάφανων και αξιόπιστων στοιχείων», λέει ο Μπαουρέλ. Στόχος είναι ένα εργαλείο στο οποίο ένας φορέας, ένας δήμος, ένας αλιευτικός συνεταιρισμός ή μια κυβέρνηση θα μπορεί να «παίξει» σενάρια:
- Τι θα συμβεί αν αυξηθεί η θερμοκρασία κατά 1,5°C ή 2°C στην περιοχή;
- Πώς επηρεάζει ένα νέο λιμάνι ή μια ανεμογεννήτρια τα τοπικά θαλάσσια ρεύματα;
- Πότε ένας θαλάσσιος καύσωνας γίνεται «θανατηφόρος» για ένα είδος ψαριού ή για μια Ποσειδωνία;
Η τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία των ωκεανών – και ο ρόλος της Ελλάδας
Η τεχνητή νοημοσύνη παίζει καταλυτικό ρόλο σε αυτό το «ψηφιακό δίδυμο». Από την αναγνώριση προτύπων σε τεράστιους όγκους δεδομένων, μέχρι την πρόβλεψη εξαιρετικά πολύπλοκων φαινομένων όπως οι θαλάσσιοι καύσωνες, η ΑΙ επιτρέπει στην ωκεανογραφία να κάνει «άλμα» δεκαετίας.
Ο Μπαουρέλ υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα είναι από πολλές απόψεις πρωτοπόρα στην Ευρώπη στην ανάπτυξη εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης για τη θάλασσα, καθιστώντας την έναν από τους βασικούς συντελεστές της σύγχρονης ωκεανογραφίας – τόσο μέσω ερευνητικών ιδρυμάτων όσο και μέσω συμμετοχής σε ευρωπαϊκές υποδομές όπως το Copernicus Marine Service και το ίδιο το Digital Twin. Η συνεργασία με την ελληνική επιστημονική κοινότητα, λέει, είναι «κρίσιμη» για τη Μεσόγειο, καθώς ελληνικές ομάδες φέρνουν πολύτιμη τεχνογνωσία σε θέματα θαλάσσιων καυσώνων, περιφερειακής πρόγνωσης και κλιματικών επιπτώσεων στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο.
Από ΜΚΟ σε διακυβερνητικό οργανισμό: το νέο «κέντρο διοίκησης» για τον ψηφιακό ωκεανό
Το Mercator Ocean International, που σήμερα διαχειρίζεται – μεταξύ άλλων – την υπηρεσία θαλάσσιων δεδομένων Copernicus Marine της ΕΕ, βρίσκεται σε φάση μετασχηματισμού: εξελίσσεται σε διακυβερνητικό οργανισμό, το Mercator International Centre for the Ocean, την πρώτη διακυβερνητική δομή στον κόσμο αφιερωμένη αποκλειστικά στα ψηφιακά συστήματα ωκεανού. Η μετάβαση αυτή επικυρώθηκε πολιτικά στην Τρίτη Διάσκεψη του ΟΗΕ για τον Ωκεανό (UNOC3), που πραγματοποιήθηκε στη Νίκαια, τον Ιούνιο 2025, υπό τη συμπροεδρία Γαλλίας και Κόστα Ρίκα. Δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες – με επικεφαλής τη Γαλλία και τη Νορβηγία – υπέγραψαν κοινή διακήρυξη στήριξης, ανοίγοντας τον δρόμο για μια νέα διακυβερνητική αρχιτεκτονική στον τομέα του «ψηφιακού ωκεανού».
Στόχος του νέου οργανισμού είναι να σχεδιάζει και να λειτουργεί παγκόσμιας κλάσης ψηφιακά συστήματα ωκεανού, να συμβάλλει στο παγκόσμιο Digital Twin και να παρέχει αξιόπιστες υπηρεσίες πληροφόρησης στα κράτη-μέλη – από την κλιματική προσαρμογή έως την πολιτική για τη θάλασσα.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για εμάς;
Πίσω από όρους όπως «marine heatwaves», «DTO» και «ψηφιακά δίδυμα» κρύβονται πολύ απτές πραγματικότητες:
- θάλασσες που ζεσταίνονται νωρίτερα και για περισσότερο,
- ψάρια και θαλάσσια είδη που μετακινούνται ή εξαφανίζονται,
- ακτές που κινδυνεύουν από άνοδο της στάθμης, διάβρωση και ακραία φαινόμενα,
- τουριστικές και αλιευτικές οικονομίες που βασίζονται σε μια θάλασσα που αλλάζει ριζικά.
Ο Μπαουρέλ επιμένει ότι η επιστήμη «δεν έρχεται απλώς να καταγράψει την καταστροφή», αλλά να δώσει εργαλεία επιλογής: «Το ψηφιακό δίδυμο δεν είναι videogame. Είναι ένας χώρος όπου οι κοινωνίες μπορούν να δουν, πριν συμβεί, ποιο θα είναι το αποτέλεσμα των αποφάσεών τους για τον ωκεανό».
Η Αθήνα ως κόμβος συζήτησης για την ΑΙ και τη θάλασσα
Στο πλαίσιο της Γιορτής της Επιστήμης 2025, που διοργανώνει το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος σε συνεργασία με τη γαλλική πρεσβεία, ο Πιερ Μπαουρέλ θα βρεθεί στην Αθήνα για να συμμετάσχει σε συζήτηση με θέμα «Η τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία των ωκεανών». Εκεί, η μεγάλη εικόνα της κλιματικής κρίσης θα συναντήσει το ελληνικό παράδειγμα: Μεσόγειος-«λέβητας», ελληνικές θάλασσες στα θερμικά όρια, αλλά και ελληνική έρευνα, δεδομένα και αλγόριθμοι στην πρώτη γραμμή μιας μάχης που – όπως δείχνουν πια ξεκάθαρα οι αριθμοί – δεν αφορά μόνο τις πολικές αρκούδες, αλλά το μέλλον κάθε παράκτιας κοινωνίας.
