Δεν είναι ποτέ ευχάριστο. Η πρωινή σύσκεψη βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά μετά από μια νύχτα ξενυχτιού, το μυαλό σου «σβήνει» ακριβώς τη στιγμή που σου απευθύνεται μια ερώτηση.
Αυτές οι στιγμιαίες απώλειες συγκέντρωσης είναι ένα συχνό πρόβλημα για όσους στερούνται ύπνου, όμως το τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια αυτών των «μπλακ άουτ» έχει αποδειχθεί δύσκολο να εντοπιστεί.
Τώρα, επιστήμονες ρίχνουν φως στη διαδικασία, αποκαλύπτοντας ότι η απώλεια προσοχής συνοδεύεται από ένα φαινόμενο πιο περίπλοκο απ’ ό,τι φαινόταν. Η σύντομη αυτή αποσύνδεση συμπίπτει με ένα κύμα υγρού που ρέει έξω από τον εγκέφαλο – και επιστρέφει όταν η προσοχή αποκαθίσταται.
«Η στιγμή που κάποιος χάνει την προσοχή του είναι ακριβώς η στιγμή που αυτό το κύμα υγρού αρχίζει να πάλλεται», δήλωσε η δρ Λόρα Λιούις, εκ των επικεφαλής της μελέτης στο MIT της Βοστώνης. «Δεν είναι μόνο ότι οι νευρώνες σου σταματούν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο· ταυτόχρονα συμβαίνει μια τεράστια αλλαγή στα υγρά του εγκεφάλου».
Η Λιούις και η συνάδελφός της, δρ Ζινόνγκ Γιανγκ, μελέτησαν τον εγκέφαλο ατόμων με έλλειψη ύπνου, προκειμένου να κατανοήσουν τους τύπους αποτυχιών προσοχής που οδηγούν, για παράδειγμα, έναν νυσταγμένο οδηγό σε ατύχημα ή ένα κουρασμένο ζώο να γίνει βορά ενός θηρευτή.
Στην έρευνα, 26 εθελοντές φόρεσαν ένα κάλυμμα EEG ενώ βρίσκονταν μέσα σε μηχάνημα fMRI. Με αυτόν τον τρόπο, οι επιστήμονες κατέγραψαν την ηλεκτρική δραστηριότητα και τις φυσιολογικές αλλαγές του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια δοκιμών όπου οι συμμετέχοντες έπρεπε να αντιδράσουν άμεσα σε έναν ήχο ή σε μια αλλαγή στην οθόνη.
Κάθε εθελοντής εξετάστηκε δύο φορές: μία μετά από έναν καλό βραδινό ύπνο και μία μετά από ένα ολόκληρο βράδυ πλήρους αϋπνίας υπό επιστημονική επίβλεψη. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι επιδόσεις των άυπνων συμμετεχόντων ήταν πολύ χειρότερες – αντιδρούσαν πιο αργά ή καθόλου.
Οι απώλειες προσοχής συνοδεύονταν από εντυπωσιακές αλλαγές: οι απεικονίσεις αποκάλυψαν ένα κύμα εγκεφαλονωτιαίου υγρού που εκτοπιζόταν από τον εγκέφαλο αμέσως μετά την απώλεια συγκέντρωσης και επέστρεφε περίπου ένα δευτερόλεπτο αργότερα. Τέτοιου είδους κύματα παρατηρούνται συνήθως στον βαθύ ύπνο και θεωρείται ότι βοηθούν τον εγκέφαλο να απομακρύνει τα μεταβολικά απόβλητα που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Άλλες μετρήσεις έδειξαν ότι οι κόρες των ματιών συρρικνώνονταν περίπου 12 δευτερόλεπτα πριν το υγρό φύγει από τον εγκέφαλο και επέστρεφαν στο φυσιολογικό μετά το επεισόδιο. Ο ρυθμός της αναπνοής και οι καρδιακοί παλμοί επίσης μειώνονταν, σύμφωνα με τη δημοσίευση στο περιοδικό Nature Neuroscience.
Αν και υπάρχουν ακόμα αναπάντητα ερωτήματα, φαίνεται ότι τα επεισόδια αυτά προκύπτουν όταν ο εγκέφαλος προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στη φυσιολογική γνωστική λειτουργία και τις βασικές διαδικασίες «συντήρησης» που εκτελούνται συνήθως κατά τη διάρκεια του ύπνου. «Είναι ο εγκέφαλός σου που προσπαθεί να κάνει ένα διάλειμμα», εξήγησε η Γιανγκ.
Ο καθηγητής Μπιλ Γουίσντεν, διευθυντής του Βρετανικού Ινστιτούτου Έρευνας για την Άνοια στο Imperial College του Λονδίνου, σχολίασε ότι η μελέτη ανέδειξε τις βαθιές επιδράσεις που μπορεί να έχει η έλλειψη ύπνου στον εγκέφαλο. «Δεν είναι σαφές αν αυτές οι αλλαγές στη ροή του εγκεφαλικού υγρού είναι προστατευτικές ή παθολογικές», είπε.
Η δρ Ρία Κοντοσάκι, νευροεπιστήμονας στο University College London, πρόσθεσε ότι οι αλλαγές φαίνεται να είναι «δομημένα, βιολογικά γεγονότα που μοιάζουν πολύ με την έναρξη του ύπνου — οι απώλειες προσοχής δεν είναι παθητικές, αλλά οργανωμένες έτσι ώστε να προσφέρουν στον εγκέφαλο μια μικρή ανάπαυση».
Και κατέληξε:
«Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, αυτές οι επικίνδυνες στιγμές μπορεί να είναι ο τρόπος του εγκεφάλου να προστατεύει τον εαυτό του. Σκεφτείτε τις σαν αναγκαστικά pit stop: ο εγκέφαλος αφήνει προσωρινά την εξωτερική εστίαση για να κάνει την απαραίτητη “εσωτερική συντήρηση”.»
Πηγή: Guardian
