Σε μια πρόσφατη ομιλία του ο κορυφαίος οικονομολόγος και νομπελίστας Τζόσεφ Στίγκλιτζ, αναφερόμενος στους δασμούς Τραμπ και τον εμπορικό πόλεμο που έχει εξαπολύσει, υποστήριξε ότι γίνεται χωρίς να βασίζεται σε κάποια πολιτική, με μόνη εξήγηση ότι προσπαθεί να επιστρέψει το παγκόσμιο εμπόριο στη δεκαετία του 1950.
Με την Κίνα να είναι στο επίκεντρο όλο και μεγαλύτερων δασμών – που ενδεχομένως να φτάσουν και το 245% – το Πεκίνο έχει πλέον πολλά όπλα για να απαντήσει στον εμπορικό πόλεμο Τραμπ και να τον κερδίσει.
Το ισχυρότερο όπλο δεν είναι τα αντίποινα, αλλά οι έλεγχοι στις εξαγωγές μιας σειράς από κρίσιμα ορυκτά και μαγνήτες σπάνιων γαιών, στα οποία οι ΗΠΑ είναι σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη.
ΌΠως αναφέρει το BBC, αυτός είναι ο λόγος που ο Τραμπ έδωσε εντολή στο υπουργείο Εμπορίου να βρει τρόπους για να ενισχύσει την παραγωγή κρίσιμων ορυκτών στις ΗΠΑ και να μειώσει την εξάρτηση από τις εισαγωγές.
Μια προσπάθεια να ανακτήσει αυτήν την κρίσιμη βιομηχανία που θα μπορούσε να κρίνει τον νικητή του εμπορικού πολέμου.
Τι είναι οι σπάνιες γαίες και σε τι χρησιμεύουν
Οι «σπάνιες γαίες» είναι μια ομάδα 17 χημικά παρόμοια στοιχεία που είναι ζωτικής σημασίας για την κατασκευή πολλών προϊόντων υψηλής τεχνολογίας.
Τα περισσότερα είναι άφθονα στη φύση, αλλά είναι γνωστά ως ”σπάνια” επειδή είναι πολύ ασυνήθιστο να τα βρούμε σε καθαρή μορφή και είναι πολύ επικίνδυνη η διαδικασία εξόρυξής τους.
Και παρότι πολλά από αυτά είναι ευρέως άγνωστα, όπως το Νεόδυμο, το Ύττριο και το Ευρώπιο – είναι πολύ γνωστά όσα κατασκευάζονται από αυτά.
Για παράδειγμα, το Neodymium χρησιμοποιείται για την κατασκευή των ισχυρών μαγνητών που χρησιμοποιούνται σε μεγάφωνα, σκληρούς δίσκους υπολογιστών, κινητήρες EV και κινητήρες jet που τους επιτρέπουν να είναι μικρότεροι και πιο αποτελεσματικοί.
Το ύττριο και το ευρώπιο χρησιμοποιούνται για την κατασκευή οθονών τηλεόρασης και υπολογιστών λόγω του τρόπου με τον οποίο εμφανίζουν τα χρώματα.
«Ό,τι μπορείτε να ενεργοποιήσετε ή να απενεργοποιήσετε πιθανότατα λειτουργεί σε σπάνιες γαίες», εξηγεί ο Thomas Kruemmer, Διευθυντής Διεθνούς Εμπορίου και Επενδύσεων Ginger.
Οι σπάνιες γαίες είναι επίσης κρίσιμες στην ιατρική τεχνολογία, όπως η χειρουργική επέμβαση με λέιζερ και η μαγνητική τομογραφία, καθώς και βασικές αμυντικές τεχνολογίες.
Και η Κίνα είναι η χώρα που κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό στην εξόρυξη σπάνιων γαιών καθώς και στον εξευγενισμό τους – που είναι η διαδικασία διαχωρισμού τους από άλλα ορυκτά, μια δαπανηρή και ρυπογόνε διαδικασία.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) εκτιμά ότι η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το 61% της παραγωγής σπάνιων γαιών και το 92% της επεξεργασίας τους.
Αυτό σημαίνει ότι κυριαρχεί επί του παρόντος στην αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών και έχει την ικανότητα να αποφασίζει ποιες εταιρείες μπορούν και ποιες δεν μπορούν να λάβουν προμήθειες σπάνιων γαιών.
Όλοι οι πόροι σπάνιων γαιών περιέχουν επίσης ραδιενεργά στοιχεία, γι′ αυτό και πολλές άλλες χώρες, ανάμεσά τους και οι χώρες της ΕΕ, διστάζουν να τα παράγουν.
″Τα ραδιενεργά απόβλητα από την παραγωγή των σπάνιων γαιών απαιτούν απολύτως ασφαλή, συμβατή, μόνιμη διάθεση. Επί του παρόντος, όλες οι εγκαταστάσεις διάθεσης που υπάρχουν στην ΕΕ είναι προσωρινές”, λέει ο κ. Kruemmer.
Το μονοπώλιο της Κίνας
Αλλά η κυριαρχία της Κίνας στην αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών δεν πραγματοποιήθηκε από τη μια μέρα στην άλλη – είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών στρατηγικών κυβερνητικών πολιτικών και επενδύσεων.
Παρότι μέχρι τη δεκαετία του 1980, οι ΗΠΑ ήταν ο μεγαλύτερος παραγωγός σπάνιων γαιών, πολλές Αμερικανικές εταιρείες αποχώρησαν από την αγορά καθώς η Κίνα άρχισε να κυριαρχεί από άποψη κλίμακας και κόστους.
Σε μια επίσκεψη του στη Μογγολία το 1992, ο αείμνηστος Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ο οποίος επέβλεψε την οικονομική μεταρρύθμιση της Κίνας, είχε δηλώσει τότε «η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο και η Κίνα έχει σπάνιες γαίες».
«Ξεκινώντας στα τέλη του 20ου αιώνα, η Κίνα έδωσε προτεραιότητα στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων εξόρυξης και επεξεργασίας σπάνιων γαιών, συχνά με χαμηλότερα περιβαλλοντικά πρότυπα και κόστος εργασίας σε σύγκριση με άλλα έθνη», δήλωσε ο Gavin Harper, ερευνητής κρίσιμων υλικών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.
«Αυτό τους επέτρεψε να είναι μπροστά από όλους τους ανταγωνιστές τους και να δημιουργήσουν ένα σχεδόν μονοπώλιο σε ολόκληρη την αλυσίδα, από την εξόρυξη και τη διύλιση έως την κατασκευή τελικών προϊόντων όπως οι μαγνήτες».
Θέμα εθνικής ασφάλειας
Οπότε, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ άρχισε να εξαπολύει δασμούς σε όλο τον κόσμο, η Κίνα απάντησε με περιορισμούς στις εξαγωγές επτά ορυκτών σπάνιων γαιών – τα περισσότερα από τα οποία είναι γνωστά ως «βαριές» σπάνιες γαίες, που είναι ζωτικής σημασίας για τον αμυντικό τομέα.
Έτσι, από τις 4 Απριλίου όλες οι εταιρείες πρέπει πλέον να πάρουν ειδικές άδειες εξαγωγής για να στείλουν σπάνιες γαίες και μαγνήτες εκτός της Κίνας.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ως χώρα που έχει υπογράψει τη διεθνή συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, η Κίνα έχει τη δυνατότητα να ελέγχει το εμπόριο «προϊόντων διπλής χρήσης».
Σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (CSIS), αυτό αφήνει τις ΗΠΑ ιδιαίτερα ευάλωτες καθώς δεν υπάρχει ικανότητα εκτός Κίνας να επεξεργάζεται βαριές σπάνιες γαίες.
Μια αμερικανική γεωλογική έκθεση σημειώνει ότι μεταξύ 2020 και 2023, οι ΗΠΑ βασίζονταν στην Κίνα για το 70% των εισαγωγών όλων των ενώσεων και μετάλλων σπάνιων γαιών.
Οι βαριές σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται σε πολλά στρατιωτικά πεδία όπως πύραυλοι, ραντάρ και μόνιμοι μαγνήτες.
Η συμφωνία με Ουκρανία και ο ρόλος της Γροιλανδίας
Μια έκθεση CSIS σημειώνει ότι οι αμυντικές τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένων των αεριωθούμενων αεροσκαφών F-35, των πυραύλων Tomahawk και των μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων Predator, εξαρτώνται όλες από αυτά τα ορυκτά.
Παράλληλα, η Κίνα «επεκτείνει την παραγωγή πυρομαχικών της και αποκτά προηγμένα οπλικά συστήματα και εξοπλισμό με ρυθμό πέντε έως έξι φορές ταχύτερο από τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι ο Τραμπ έδωσε εντολή μέσα στην εβδομάδα, να διερευνηθούν οι πιθανοί κίνδυνοι για την εθνική ασφάλεια εξαιτίας της εξάρτησης της χώρας από τέτοια κρίσιμα ορυκτά. Και φυσικά η πρόθεσή του να βάλει χέρι στις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας και της Γροιλανδίας είναι σε αυτή την κατεύθυνση.
«Ο αντίκτυπος στην αμυντική βιομηχανία των ΗΠΑ θα είναι ουσιαστικός», υποστηρίζει ο Κρόμερ αν και το δεν θα είναι ο μόνος βασικός τομέας.
Ο τομέας της μεταποίησης και της τεχνολογίας τον οποίο ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι ελπίζει να αναζωογονηθεί μέσω της επιβολής των δασμών του, πρόκειται να επηρεαστεί σοβαρά.
«Οι τιμές για κρίσιμα υλικά σπάνιων γαιών αναμένεται να αυξηθούν, αυξάνοντας και το άμεσο κόστος των εξαρτημάτων που χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων, από smartphone έως στρατιωτικό υλικό», λέει, προσθέτοντας ότι αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιθανή επιβράδυνση της παραγωγής για τις επηρεαζόμενες αμερικανικές εταιρείες.
Εάν μια τέτοια έλλειψη από την Κίνα συνεχιστεί μακροπρόθεσμα, οι ΗΠΑ θα αναγκαστούν να διαφοροποιήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους και να αυξήσουν τις εγχώριες και μεταποιητικές τους ικανότητες, οι οποίες όμως δεν είναι κατάλληλα εξοπλισμένες.
