Ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και υλικά τρίτων χωρών

Ο κατακερματισμός (fragmentation) της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, που είχε επισημανθεί ήδη από το 2016 στη Διεθνή Στρατηγική (EUGS1) της προηγούμενης Ύπατης Εκπροσώπου για την Εξωτερική Πολιτική και τις Διεθνείς Σχέσεις Φεντερίκα Μογκερίνι, κατέστη μείζονα τρωτότητα (vulnerability) για την ΕΕ με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία.

Η Στρατηγική Πυξίδα, το κείμενο του νυν Ύπατου Εκπροσώπου Ζοζέπ Μπορέλ με το όραμα για την ευρωπαϊκή άμυνα ως το 2030, που συμφωνήθηκε το Μάρτιο του 2022 στις Βερσαλλίες, κάλεσε για άμεση αντιμετώπιση του ζητήματος, με την ενίσχυση υφιστάμενων και τη δημιουργία νέων πρωτοβουλιών για από κοινού ανάπτυξη των ευρωπαϊκών αμυντικών δυνατοτήτων.

Διαφήμιση

Απώτεροι στόχοι είναι η κάλυψη κρίσιμων κενών (capability gaps) στις υφιστάμενες δυνατότητες και η επίτευξη στρατηγικής αυτονομίας (strategic autonomy) της Ένωσης και των κρατών-μελών (κ-μ) της.

Η ανειλημμένη συλλογική δέσμευση των κ-μ είναι να ξοδεύουν για Άμυνα το 2% του ΑΕΠ τους (δέσμευση αντίστοιχη με του ΝΑΤΟ), και από αυτό, το 20% για επενδύσεις στον τομέα της άμυνας. Το 2022, τελευταίο έτος με διαθέσιμα στοιχεία, τα νούμερα ήταν 1,5% και 25% αντίστοιχα. Εξ ου το Συμβούλιο της ΕΕ κάλεσε το Νοέμβριο του 2023 τα κ-μ για περαιτέρω αύξηση των αμυντικών δαπανών.

Σύνοψη των υφιστάμενων πρωτοβουλιών για την ευρωπαϊκή συνεργασία στην αμυντική βιομηχανία

Ήδη με τη Συνθήκη της Λισαβόνας (ΣΛΕΕ άρθρο 42.3) ιδρύθηκε, υπό την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (EEAS2), ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας (ΕDΑ3) με σκοπό, μεταξύ άλλων, την ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Βιομηχανικής και Τεχνολογικής Βάσης (EDTIB4). Ο EDA αποτελεί το μείζονα παίκτη στην ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία.

Το 2017, θεσπίστηκε η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO5), ένα πλαίσιο κοινού σχεδιασμού, ανάπτυξης και αμυντικών επενδύσεων σε όλο το φάσμα της στρατιωτικής δραστηριότητας. Η PESCO διαρθρώνεται γύρω από 20 συγκεκριμένες δεσμεύσεις των κ-μ, με πρώτη εκ των οποίων την αύξηση των αμυντικών δαπανών. Τα ενεργά PESCO projects, που εμπλέκουν τουλάχιστον 3 κ-μ έκαστο, είναι 68.

Το 2017, καθιερώθηκε η Συντονισμένη Ετήσια Ανασκόπηση Άμυνας (CARD6), μια ανάλυση του εθνικού αμυντικού σχεδιασμού και ανάπτυξης, με σκοπό να βοηθηθούν τα κ-μ να εντοπίσουν ευκαιρίες αμυντικής συνεργασίας σε κρίσιμους τομείς. Η ετήσια αναφορά παρουσιάζεται στους 27 Υπουργούς Άμυνας, με σκοπό να ενθαρρύνει projects υπό την PESCO.

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF7) είναι ένα εργαλείο συγχρηματοδότησης κ-μ που συνεργάζονται τουλάχιστον ανά 3, για δράσεις έρευνας και ανάπτυξης αμυντικών δυνατοτήτων, προϋπολογισμού 8 δις ευρώ για την περίοδο 2021-2027.

Το 2023 τέθηκε σε ισχύ ο Κανονισμός για την Ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Βιομηχανίας μέσω Κοινών Προμηθειών (EDIRPA8), ένα εργαλείο μερικής αποζημίωσης της αξίας κοινών αμυντικών προμηθειών από τουλάχιστον 3 κ-μ, προϋπολογισμού 300 εκ. ευρώ για την περίοδο έως το Δεκέμβριο 2025.

Ο ιδρυθείς το 2021 Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη (EPF9), για τον οποίο έχουμε μιλήσει αναλυτικά εδώ {Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη σε κρίσιμο σταυροδρόμι | HuffPost Greece ΔΙΕΘΝΕΣ (huffingtonpost.gr)}, σε Μέτρο Συνδρομής της Ουκρανίας που θεσπίστηκε το Μάιο 2023, στο πλαίσιο δέσμης ενεργειών για την επιτάχυνση των παραδόσεων στρατιωτικού υλικού, χρηματοδοτεί με 1 δις ευρώ κοινές προμήθειες των κ-μ για πυρομαχικά και βλήματα.

Επόμενα βήματα

Επίκεινται, το επόμενο διάστημα, περαιτέρω πρωτοβουλίες για την από κοινού ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας:

Το Πρόγραμμα Ευρωπαϊκών Αμυντικών Επενδύσεων (EDIP10),

Ο Κανονισμός για την Υποστήριξη της Παραγωγής Πυρομαχικών (ASAP11),

Η Ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική (EIDS12), με φερόμενη πρόθεση της Επιτροπής να εισηγηθεί τη θέσπιση ελάχιστου ποσοστού 33-50% στην ευρωπαϊκή βιομηχανική συμμετοχή13, και

Η δημιουργία χαρτοφυλακίου Άμυνας στο επόμενο Κολλέγιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (μετά τις ευρωεκλογές του Ιουνίου), όπως γνωστοποίησε η Πρόεδρος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πρόσφατα στο Μόναχο και στο Στρασβούργο.

Από τα παραπάνω προκύπτει η ισχυρή πολιτική βούληση των 27 κ-μ της ΕΕ για μόνιμη, ενισχυμένη, «διαρθρωμένη», συντονισμένη, οικονομικά αποδοτική συνεργασία στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας.

Μια συνολική SWOT ανάλυση της τρέχουσας κατάστασης της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας παρέχεται εδώ The European defence industry at a crossroads: A SWOT analysis of prospects (defence-industry.eu).

Το ζήτημα των τρίτων χωρών και των υλικών τους

Η εξάρτηση της ΕΕ από τρίτες χώρες είναι προφανώς ένα ζήτημα προς αντιμετώπιση, όμως δεν είναι δυνατό να συμβεί από τη μια μέρα στην άλλη, όσο επιτακτική και αν παρίσταται η ενίσχυση της EDTIB.

Διαφήμιση

Οίκοθεν νοείται ότι μια τέτοια απεξάρτηση μπορεί να γίνει μόνο σταδιακά, ώστε οι νέα ευρωπαϊκή αμυντική αυτονομία να εδραστεί σε στέρεες βάσεις.

Κατά καιρούς, βλέπουν το φως της δημοσιότητας διάφορες εκφάνσεις της τάσης για απεξάρτηση, όπως η – διαρρεύσασα ως εκδηλωθείσα το Φεβρουάριο στην Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας (PSC14) της ΕΕ - άρνηση της Γαλλίας (με την υποστήριξη της Ελλάδας και της Κύπρου) να αποδεχθεί τη χρηματοδότηση από την ΕΕ τουρκικών υλικών προς υποστήριξη της Ουκρανίας (drones, πυρομαχικά κ.ά.)15.

Η αποτύπωση αυτής της τάσης απεξάρτησης της ΕΕ από τρίτες χώρες στις πρωτοβουλίες που προαναφέρθηκαν έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον:

Στην PESCO, η συμμετοχή τρίτων χωρών είναι δυνατή, αλλά με την ομόφωνη Απόφαση του Συμβουλίου.

Στην EDIRPA, οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (EFTA16) - η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Ελβετία και το Λιχτενστάιν - έχουν προστεθεί στις κατ’ αρχήν αποδεκτές για συνεργασία με την ΕΕ.

Στον EPF, η προμήθεια υλικών από τρίτες χώρες για την παράδοσή τους σε επωφελούμενα μέρη (όπως πχ Ουκρανία) στο πλαίσιο Μέτρων Συνδρομής τελεί, μετά το Νοέμβριο 2022, κάθε φορά υπό την ομόφωνη έγκριση της επιτροπής των κ-μ που διοικεί το Μηχανισμό.

Δεδομένης της απαιτούμενης ομοφωνίας στην αποδοχή τρίτου κράτους στις παραπάνω πρωτοβουλίες, αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον η έκβαση της πρότασης του Renew (Ομάδα των Φιλελευθέρων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο), τον περασμένο Νοέμβριο, για αλλαγή της Συνθήκης στην κατεύθυνση άρσης της ομοφωνίας στην Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας και για μετάβαση στην αρχή της αυξημένης πλειονότητας (qualified majority).

Οσοδήποτε ”επώδυνη” και χρονοβόρα και αν είναι η αναψηλάφιση των Συνθηκών, και μόνη η έκφραση αυτής της άποψης θεσμικά έχει μεγάλη ιστορική σημασία.

Συμπεράσματα

Διαφαίνεται ότι η προτροπή να ξοδεύουμε για άμυνα περισσότερο, πιο ευρωπαϊκά, περισσότερο από κοινού και πιο αποδοτικά, υλοποιείται. Επίσης, διαφαίνεται ότι η απεξάρτηση από τρίτες χώρες λαμβάνει χώρα σταδιακά και σταθερά.

Είναι νωρίς ακόμα, όμως, για να γίνει απολογισμός των δράσεων αυτών, δεδομένου ότι:

Ο δρόμος που πρέπει να διανυθεί είναι μακρύς. Ο κατακερματισμός των αμυντικών δυνατοτήτων των κ-μ κοστολογείται από την Επιτροπή μεταξύ 25 και 100 δις ευρώ ετησίως.

Οι περισσότερες πρωτοβουλίες λήφθηκαν τα τελευταία χρόνια και ακόμα βρίσκονται στην αρχή της ζωής τους.

Ακόμα και οι πιο πρόσφατες (EDF, EPF), ακολουθούν το Πολυετές Οικονομικό Πλαίσιο (MFF17) της ΕΕ ως προς την περίοδο αναφοράς 2021-2027.

Τα χρηματοδοτούμενα projects, ως εξόχως επενδυτικά και συνεργατικά, έχουν εκ των πραγμάτων μακροχρόνιο χαρακτήρα.

Η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, φύσει «ολιγοψωνιακή», δεν μπορεί παρά να ανταποκρίνεται σταδιακά στην αύξηση των παραγγελιών, ιδίως μετά από μια μακρά περίοδο “underspending” (2008-16).

Η γραφειοκρατία, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, εν μέρει αναγκαία για την απαραίτητη λογοδοσία των ιδιαίτερα αυξημένων διατιθέμενων πόρων και το διοικητικό έλεγχο των διαδικασιών, μοιραία επιδρά στα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης των πρωτοβουλιών.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, στη Γηραιά Ήπειρο τα ταμπού σπάνε συνεχώς, σχετικά με το πόσο υπαρξιακά μπορούμε να αντιμετωπίζουμε την αμυντική δαπάνη και πόσο μακριά από τους ιδρυτικούς σκοπούς της Ένωσης είναι οι κοινές αμυντικές προμήθειες. Ακόμα και το Ευρωκοινοβούλιο, στην τελευταία του έκθεση για την Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας, χαιρετίζει όλες τις παραπάνω πρωτοβουλίες και ενθαρρύνει την περαιτέρω εμβάθυνση και τελεσφόρησή τους18.