Το Τείχος του Βερολίνου (κατασκευάστηκε το 1961 και έπεσε τη νύχτα της Πέμπτης 9 προς Παρασκευή 10 Νοεμβρίου του 1989) θεωρήθηκε ως το σύμβολο διαχωρισμού δύο κοσμοθεωριών, δύο διαφορετικών οικονομικών συστημάτων. Κοινή πεποίθηση και από τις δύο πλευρές ήταν ότι εμείς είμαστε οι σωστοί και οι άλλοι οι λάθος. Ότι εμείς φτιάχνουμε την ιδεατή κοινωνία και προσφέρουμε στους πολίτες μας τις καλύτερες συνθήκες ζωής. Αν θεωρηθεί το 1989 η κατάρρευση της μίας και το 2008 η μερική κατάρρευση της άλλης, τι συμπεράσματα μπορούν να βγουν;
Ένα κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι και στα δύο συστήματα όσο η οικονομία πηγαίνει καλά υπάρχει κοινωνική συνοχή και αποδοχή τους. Η οικονομική ανάπτυξη και ευημερία ενισχύουν ιδεολογίες και ωραιοποιούν καταστάσεις. Όταν σοβαρές κρίσεις έχουν ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να χάνει το βιοτικό επίπεδο στο οποίο ήταν συνηθισμένο τότε αρχίζει η κριτική πάνω στα συστήματα και τις πολιτικές τους. Αντίθετες φωνές αναπτύσσονται και η κοινωνική συνοχή διαταράσσεται.
Ένα δεύτερο στοιχείο που έχει ενδιαφέρον είναι πως η κάθε οικονομική προσέγγιση προσπαθεί να μειώσει τις ανισότητες και να επιφέρει κοινωνική δικαιοσύνη με τον τρόπο της.
Όσον αφορά το πρώτο πρέπει να τεθεί το ερώτημα: ανισότητα ως προς τι και μεταξύ ποιων; Υπάρχουν ανισότητες ευκαιριών και αποτελεσμάτων.(1) Θεωρητικά το ένα σύστημα προσπαθούσε να αμβλύνει τις πρώτες και το άλλο τις δεύτερες. Ενώ αναφορικά με την κοινωνική δικαιοσύνη το δύσκολο ερώτημα είναι πώς επιτυγχάνεται και ποιος την ορίζει.
Δεν έχουν πολλά κράτη πολιτικούς όπως ο Νέλσον Μαντέλα που ηγήθηκε αφού πρώτα έμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη φυλακή. Και που μετά την ανάληψη των καθηκόντων του προήγαγε τη συμφιλίωση και τη συναίνεση αντί του διχασμού και της φανατικής αντιπαράθεσης.
Πίσω από τη συγκλονιστική ιστορία του τείχους του Βερολίνου κρύβονται απίστευτες ανθρώπινες ιστορίες στις οποίες δεν ξεχωρίζεις εύκολα τον καλό από τον κακό, αλλά κυρίως το τραγικό και το κωμικό στοιχείο. Και συνειδητοποιείς για ακόμα μια φορά το ρόλο της οικονομίας στις αποφάσεις τους, ακόμα και σε αυτές που μοιάζουν προσωπικές. (2)
Τις διαβάζεις όμως με απόλυτο σεβασμό στο γεγονός ότι οι άνθρωποι αυτοί πίστευαν αυτά που έκαναν και ότι οι ενέργειές τους θα οδηγούσαν σε ένα καλύτερο κόσμο για αυτούς και τα παιδιά τους. Και αναφέρομαι και στις δύο πλευρές.
Στο ερώτημα αν υπήρχε κάτι άλλο μεταξύ του άσπρου και του μαύρου την απάντηση μπορεί να την δώσει η ίδια η οικονομία. Όταν μία οικονομική θεωρία-πολιτική καταρρέει υπάρχει άφθονο υλικό για να δούμε τι πήγε λάθος και χωρίς παρωπίδες να κάνουμε τις ανάλογες προσαρμογές. Ειδικά όταν έχει παρέλθει χρόνος και έχουν καταλαγιάσει τα πάθη.
Τέλος εφόσον οι Σκανδιναβοί παρουσιάζουν τους καλύτερους δείκτες τόσο σε χαμηλά επίπεδα ανισοτήτων ευκαιριών (income elasticity) και αποτελεσμάτων (Gini index) όσο και μερικά από τα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα, ίσως ήρθε η ώρα να πάρουμε μερικά μαθήματα από αυτούς για το μέλλον. (3) Και από το γεγονός ότι το τείχος κατέρρευσε στις 9 Νοεμβρίου 1989 χωρίς ούτε έναν πυροβολισμό…
Παραπομπές:
Atkinson A. (2016) Ανισότητα. Τι μπορεί να γίνει;, Εκδόσεις Πατάκη
Funder Anna (2008) Stasiland, ιστορίες πίσω από το τείχος του Βερολίνου, Εκδόσεις Οκτώ
Hilson Mary (2012) Tο σκανδιναβικό μοντέλο, αποτελεσματικότητα και αλληλεγγύη, συναίνεση και θεσμικός πειραματισμός, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης