«... Η αστυνομική λογοτεχνία σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό. Ποιος μιλάει σήμερα ανοιχτά για τα ναρκωτικά, το trafficking, το εμπόριο όπλων και ανθρώπινων μελών; Όλα αυτά είναι θέματα-κλισέ, με τα οποία η υπόλοιπη λογοτεχνία συνήθως δεν ασχολείται. Μάλλον τα σνομπάρει. Οι διάφορες μαφίες όμως καθόλου δεν τα σνομπάρουν. Εκεί ακριβώς, για τους συγγραφείς αστυνομικών ανοίγεται μια λαμπρή ευκαιρία: να βάλουν το δάχτυλο πάνω στις πληγές. Να πουν επιτέλους ότι οι καλοί δεν νικάνε στο τέλος. Γιατί, αν συνέβαινε αυτό, θα ζούσαμε σε έναν πολύ καλύτερο κόσμο».
Πέντε μυθιστορήματα -μεταξύ των οποίων «Ο Δύτης» (Ίκαρος, 2018) που εκδόθηκε στα γαλλικά (Actes Sud, 2020) και βρέθηκε στη βραχεία λίστα των βραβείων Athens Prize for Literature, Violeta Negra Occitanie και Prix du Livre Européen και το «Κβάντι» (Ίκαρος, 2020) που θα κυκλοφορήσει το 2023 στα γαλλικά, αλλά και ένα βραβευμένο θεατρικό έργο, «Το Γεύμα», που προτάθηκε για το βραβείο του διεθνούς διαγωνισμού Eurodram της Γερμανίας και μεταφράστηκε στα αγγλικά, στα γερμανικά, στα γαλλικά και στα ουγγρικά.
Ο Μίνως Ευσταθιάδης, συγγραφέας ο οποίος έχει ανανεώσει με αξιώσεις το είδος, επιστρέφει με τα «Σχέδια του Χάους» (εκδόσεις Ίκαρος), μία δαιδαλώδη όσο και γοητευτική ιστορία, με ήρωες έναν δάσκαλο «που μιλούσε μια άλλη γλώσσα», ένα ιδιόρρυθμο αγόρι στην εφηβεία, μια μάνα που εξαφανίζεται, έναν σιωπηλό δικηγόρο, τον γιο κάποιου Ρώσου μαφιόζου, και βεβαίως, έναν φόνο, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στοιχειώνει τα πρόσωπα -και τον αφηγητή, ο οποίος καταλήγει σε μία δίνη στην άλλη άκρη της Ευρώπης αναζητώντας μετά από χρόνια απαντήσεις.
Ο συγγραφέας -που, όπως δηλώνει, όταν δεν γράφει, κάνει windsurfing (και το αντίστροφο) και ζει μόνιμα εκτός Αθηνών, κοντά στη θάλασσα- απαντά στις ερωτήσεις της HuffPost.
Δίνει το στίγμα της διαδρομής του, μιλά για τη «μηχανή» του nordic noir που οι «Σκανδιναβοί αποφάσισαν να το κάνουν εθνικό τους προϊόν» και τους Έλληνες συγγραφείς «που παλεύουν απέναντι σε κολοσσούς και -δεδομένων των συνθηκών- τα πάνε αρκετά καλά», μοιράζεται την εμπειρία του από την εκτός συνόρων κυκλοφορία των βιβλίων του, εξηγεί ποιο είναι το χειρότερο κλισέ σε μία σύγχρονη αστυνομική ιστορία και ομολογεί ότι χρειάζεται τον αυτοσχεδιασμό της τελευταίας στιγμής, «το δημιουργικό (ελπίζω) χάος».
-Από τις σπουδές Νομικής σε Αθήνα και Ανόβερο, στη συγγραφή, στο Αίγιο, στη θάλασσα και το windsurfing. Αυτή είναι η σωστή σειρά ή μήπως όχι;
Ναι, χρονολογικά κάπως έτσι πάει. Μέσα μου όμως δεν υπάρχει σειρά, όλα ανακατεύτηκαν, πάλεψαν και στο τέλος πήραν τις πραγματικές τους διαστάσεις. Μάλλον έμειναν αυτά που έπρεπε να μείνουν: η συγγραφή και η θάλασσα.
-Πώς ένας άνθρωπος ο οποίος έχει ασχοληθεί τόσο σοβαρά με τις νομικές σπουδές (υπάρχει οικογενειακή παράδοση;), επενδύσει χρόνο, ενέργεια, προφανώς και όνειρα, παίρνει μια μέρα το ρίσκο να γυρίσει το τιμόνι αλλιώς;
Δεν υπάρχει καμία οικογενειακή παράδοση με τις νομικές σπουδές. Ευτυχώς. Γιατί, αν υπήρχε, ίσως να μην είχα καταφέρει να ξεφύγω. Πόσα και πόσα παιδιά ταλαιπωρούνται καθημερινά επειδή οι γονείς τους είναι επιτυχημένοι γιατροί, δικηγόροι, ιδιοκτήτες διαφόρων επιχειρήσεων κλπ; Και λέω ότι ταλαιπωρούνται, παρότι σε πολλές περιπτώσεις τα πάνε μια χαρά στο οικονομικό κομμάτι. «Στρωμένη δουλειά» βρίσκουν.
“Μπορεί η ζωή να μπει σε απόλυτη τάξη; Τότε γιατί να μπει το γράψιμο;”
Μου φαίνεται όμως πως δεν υπάρχει μεγαλύτερη απογοήτευση από το να μην κυνηγήσει κανείς εκείνο το περίεργο πουλί που λέγεται όνειρο. Φυσικά μαζί με ένα σωρό κινδύνους. Εξάλλου γίνεται τίποτα όμορφο χωρίς ρίσκο; Μπορεί να ακούγεται λίγο Πάολο Κοέλιο, αλλά προσπαθώ να πω το ακριβώς αντίθετο: Το σύμπαν δεν συνωμοτεί καθόλου. Εμείς οι ίδιοι συνωμοτούμε εναντίον ή υπέρ μας.
- Το νουάρ, το crime fiction, η αστυνομική λογοτεχνία -αν και ο όρος μοιάζει ξεπερασμένος-, σε ποια φάση βρίσκεται όσον αφορά την ελληνική συγγραφική παραγωγή; Διανύει περίοδο άνθησης; Την τελευταία δεκαπενταετία ζήσαμε, για παράδειγμα, την έκρηξη του nordic noir (Στιγκ Λάρσον, Νέσμπο, Άρνε Νταλ κλπ), που όχι μόνο έδωσε μπεστ σέλερ με εκατομμύρια πωλήσεις, αλλά επιπλέον πέρασε και στο σινεμά.
Το nordic noir στήθηκε με προσεκτικό προγραμματισμό, όπως κάθε μηχανή: κρατικές επιχορηγήσεις, ακριβές διαφημιστικές καμπάνιες, στήριξη συγγραφέων από ολόκληρες ομάδες ειδικών, συλλογική δουλειά. Οι Σκανδιναβοί αποφάσισαν να το κάνουν εθνικό τους προϊόν και τα κατάφεραν περίφημα. Βέβαια, έπεσαν και οι ίδιοι στην παγίδα που πέφτει κάθε πολυδιαφημισμένο προϊόν: επαναλήψεις της ίδιας συνταγής, απουσία δημιουργικής τρέλας, θεματικό και υφολογικό τέλμα. Παρ’ όλα αυτά, τα χρήματα έρρεαν και ρέουν ακόμα.
Οι Έλληνες συγγραφείς παλεύουν απέναντι σε κολοσσούς και -δεδομένων των συνθηκών- τα πάνε αρκετά καλά. Και δεν εννοώ μόνο στην αστυνομική λογοτεχνία. Βλέπω νέα παιδιά να γράφουν με κέφι και πρωτοτυπία, να παραδίδουν φλεγόμενα κείμενα, να δουλεύουν σκληρά. Με το κεφάλι κάτω. Θέλω να πιστεύω ότι η φρέσκια γενιά θα τσακίσει κόκαλα. Πολύ πιθανόν κανένας να μην γίνει πλούσιος. Πολύ πιθανόν να χρειάζεται και μια άλλη δουλειά, για τα προς το ζην. Καμιά φορά όμως δεν είναι σημαντικό να «ζεις από αυτό», αλλά να «ζεις για αυτό».
-Τα βιβλία σας κυκλοφορούν στα γερμανικά και τα γαλλικά -τον ίδιο δρόμο θα ακολουθήσει το 2023 και το «Κβάντι», προηγήθηκε «Ο Δύτης» που έτυχε πολύ καλής υποδοχής. Ποια είναι η πιο πολύτιμη εμπειρία από την εκτός συνόρων κυκλοφορία του έργου σας;
Η κυκλοφορία των βιβλίων μου εκτός Ελλάδας ήταν το μεγαλύτερο δώρο. Στην αρχή είχα μια αίσθηση εξωπραγματικού. Με κάλεσαν, για παράδειγμα, στο φεστιβάλ της Λυών -το μεγαλύτερο φεστιβάλ νουάρ λογοτεχνίας στη Γαλλία. Είχαμε καθυστερήσει λίγο στην πρώτη παρουσίαση και τρέχαμε παρέα με κάποιους άλλους συγγραφείς. Όταν φτάσαμε σε μια κεντρική πλατεία γεμάτη με καφέ, ρώτησα πού θα γίνει η εκδήλωση.
«Πίσω σας, στο Παλάτι του Χρηματιστηρίου», μου απάντησε ένας από τους διοργανωτές. Το κτίριο είχε κατασκευαστεί το 1494. Πραγματικό παλάτι με καταπληκτικές τοιχογραφίες. Θα πει κάποιος: Και τι έγινε; Το παλάτι έκανε τη διαφορά; Ναι, γιατί έδειξε πόση σημασία δίνουν σε ένα λογοτεχνικό φεστιβάλ. Τι σημαίνει γι’ αυτούς «βιβλίο».
-Ποιο είναι το χειρότερο κλισέ σε μία αστυνομική ιστορία;
Το ότι οι καλοί (συνήθως οι αστυνομικοί) πιάνουν τελικά τους κακούς. Και μετά κοιμήθηκαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Για μένα -και προφανώς και για κάποιους άλλους- η αστυνομική λογοτεχνία σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό. Ποιος μιλάει σήμερα ανοιχτά για τα ναρκωτικά, το trafficking, το εμπόριο όπλων και ανθρώπινων μελών; Όλα αυτά είναι θέματα-κλισέ, με τα οποία η υπόλοιπη λογοτεχνία συνήθως δεν ασχολείται. Μάλλον τα σνομπάρει.
“Η πραγματικότητα εμπεριέχει εξ ορισμού -μικρές ή μεγάλες- δόσεις τυραννίας. Ό,τι και να λέμε, τα βιβλία αποτελούν και μια απαραίτητη διαφυγή, μια έξοδο κινδύνου. Αν η πραγματικότητα ήταν αρκετή, δεν θα υπήρχε η τέχνη”
Οι διάφορες μαφίες όμως καθόλου δεν τα σνομπάρουν. Εκεί ακριβώς, για τους συγγραφείς αστυνομικών ανοίγεται μια λαμπρή ευκαιρία: να βάλουν το δάχτυλο πάνω στις πληγές. Να πουν επιτέλους ότι οι καλοί δεν νικάνε στο τέλος. Γιατί, αν συνέβαινε αυτό, θα ζούσαμε σε έναν πολύ καλύτερο κόσμο.
-Τα «Σχέδια του Χάους» εκτυλίσσονται ως επί το πλείστον σε μία μικρή πόλη της επαρχίας (μεταξύ ελευθερίας, λόγω της φύσης, και ασφυξίας, λόγω των κοινωνικών συνθηκών), ενώ το πρόσωπο που πυροδοτεί τις εξελίξεις είναι ένας «ξένος». Υπήρξε κάποιο γεγονός που έδωσε την πρώτη ύλη, το έναυσμα;
Υπήρξαν δύο πραγματικά πρόσωπα που πυροδότησαν αυτή την ιστορία. Χωρίς εγώ να το ξέρω. Το συνειδητοποίησα αργά, όταν είχα πια ολοκληρώσει την πρώτη γραφή. Η αλήθεια είναι πως, σχεδόν πάντα, δεν ξέρω τι ακριβώς γράφω μέχρι να το τελειώσω. Υπάρχουν συγγραφείς που ακολουθούν αντίστροφη πορεία και όλα είναι με ακρίβεια προϋπολογισμένα στο βιβλία τους. Εγώ δεν μπορώ να το κάνω. Χρειάζομαι τον αυτοσχεδιασμό της τελευταίας στιγμής, την ανατροπή (του εαυτού μου;), το δημιουργικό (ελπίζω) χάος. Προσπαθώ να βρω μια καλή δικαιολογία. Μπορεί η ζωή να μπει σε απόλυτη τάξη; Τότε γιατί να μπει το γράψιμο;
-«Κατά βάθος, όλοι οι φανατικοί αναγνώστες έχουμε το ίδιο μικρόβιο. Προτιμάμε να περιφερόμαστε έξω από τα τείχη της πραγματικότητας, και τα βιβλία είναι η ασφαλέστερη πόρτα που έχει επινοηθεί», γράφετε. Η ανάγκη για μια δεύτερη ζωή μέσα από τις ιστορίες υπάρχει ακόμη κι όταν είμαστε ευτυχισμένοι;
Νομίζω πως δεν πρόκειται για μια δεύτερη ζωή. Είναι μια άλλη, εξίσου πρώτη, φανταστική, χωρίς όρια. Δυστυχώς η πραγματικότητα εμπεριέχει εξ ορισμού -μικρές ή μεγάλες- δόσεις τυραννίας. Ό,τι και να λέμε, τα βιβλία αποτελούν και μια απαραίτητη διαφυγή, μια έξοδο κινδύνου. Αν η πραγματικότητα ήταν αρκετή, δεν θα υπήρχε η τέχνη.
-Πάλι από το νέο βιβλίο: «Θα επέστρεφα στην πιο ασφαλή χώρα που υπάρχει: στο παρελθόν». Το παρελθόν είναι η πιο ασφαλής χώρα επειδή μπορούμε να το μεταποιούμε ανά πάσα ώρα και στιγμή;
Το παρελθόν είναι εξαιρετικά εύπλαστο. Αν βρεθούμε κάποιο βράδυ με δέκα φίλους και ύστερα ρωτήσουμε τον καθένα τι συνέβη, θα λάβουμε δέκα διαφορετικές απαντήσεις. Καμιά φορά μάλιστα οι αφηγήσεις θα διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους, που θα αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε αν πρόκειται για παραμύθια.
“Πώς να νοιώσεις ζωντανός ενώ είσαι αεροστεγώς κλεισμένος σ’ ένα διαμέρισμα 50 τετραγωνικών μέσα σε μια μεγαλούπολη εκατομμυρίων;”
Όσο μεγαλώνουμε, καταφεύγουμε όλο και πιο συχνά στο παρελθόν. Γιατί; Μα επειδή είναι πιο ακίνδυνο. Όπως θέλουμε το παρουσιάζουμε.
- Η σχέση σας με τα social media; Ο τρόπος επικοινωνίας του συγγραφέα με το κοινό έχει αλλάξει. Το κέντρο βάρους από τον παραδοσιακό Τύπο (και την κριτική λογοτεχνίας που κάποτε επηρέαζε τις επιλογές των αναγνωστών) έχει μετατοπιστεί στο διαδίκτυο με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Έχω ένα προφίλ στο facebook κι αυτό είναι όλο. Δεν είμαι λάτρης των social media. Μου φαίνεται χάσιμο χρόνου και γρήγορα βαριέμαι έναν κόσμο που έχει στηθεί τόσο πλασματικά και άγαρμπα. Αναγνωρίζω βέβαια τη μεγάλη επίδρασή του, αλλά πάντα έχω την αίσθηση πως δεν υπάρχει πραγματική ζωή εκεί μέσα. Προτιμώ να σερφάρω στη θάλασσα κι όχι στο διαδίκτυο.
-Γιατί οι αστυνομικές ιστορίες παραμένουν το πιο δημοφιλές λογοτεχνικό είδος; Είναι το παζλ του whodunit, το γοητευτικό διανοητικό παιχνίδι, ή η πολυπόθητη απονομή της δικαιοσύνης που ενδόμυχα αποζητάμε;
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι δύο είναι τα μεγάλα μυστήρια: ο έρωτας κι ο θάνατος. Οι αστυνομικές ιστορίες εμπεριέχουν σίγουρα το ένα, καμιά φορά μάλιστα και τα δύο.
Πέρα απ’ αυτά, ο σύγχρονος άνθρωπος ζει όλο και πιο ξεκομμένος από τη φύση του και τις παλιότερες συνήθειές του. Για να εξασφαλίσουμε την τροφή και την στέγη μας δίναμε κάποτε καθημερινές μάχες. Τώρα περνάμε τη μισή μας ζωή αγκυλωμένοι μπροστά σε μία οθόνη. Νομίζω ότι η αίσθηση της περιπέτειας και η αδρεναλίνη του κινδύνου λείπουν -ασυνείδητα ή ενσυνείδητα- όλο και περισσότερο. Πώς να νοιώσεις ζωντανός ενώ είσαι αεροστεγώς κλεισμένος σ’ ένα διαμέρισμα 50 τετραγωνικών μέσα σε μια μεγαλούπολη εκατομμυρίων;
-Αλήθεια, ποια είναι η ιδανική εποχή για windsurfing στο Αίγιο και ποια είναι η πιο δύσκολη, πονηρή θάλασσα που έχετε σερφάρει στην Ελλάδα και το εξωτερικό;
Η καλύτερη εποχή είναι από τον Απρίλιο έως και τον Ιούνιο, με τους τρελούς μαΐστρους. Καμιά φορά την άνοιξη έχεις την (ψευδ)αίσθηση πως δεν θα πεθάνεις ποτέ.
Κάποτε ταξίδεψα στη Ναμίμπια, κοντά στα σύνορα με τη Νότια Αφρική. Στο Λούντεριτς έχουν φτιάξει ένα τεχνητό κανάλι με πλάτος 6-7 μέτρα και μήκος ένα χιλιόμετρο, στην άκρη της ερήμου Ναμίμπ. Οι άνεμοι είναι πολύ δυνατοί και το νερό τελείως φλατ. Εκεί γίνονται σχεδόν όλα τα εθνικά και παγκόσμια ρεκόρ ταχύτητας. Το windsurf μπορεί να φτάσει τα 90-100 χιλιόμετρα την ώρα. Μοναδική αίσθηση, σχεδόν απίστευτη. Αν κάνεις βέβαια ένα λάθος βρίσκεσαι σε κλάσματα του δευτερολέπτου στο νερό, και το νερό με 100 χλμ είναι περίπου σαν τσιμέντο.
Στην αρχή νόμιζα ότι είχα φτάσει ως εκεί μόνο για να κάνω windsurfing. Τελικά έγραψα ένα μυθιστόρημα γι’ αυτό το μέρος. Ή μάλλον για την Αφρική. Υπάρχει ένας άλλος πλανήτης εκεί κάτω. Τρομερός -από κάθε άποψη.
info
Ο Μίνως Ευσταθιάδης παρουσιάζει το νέο του μυθιστόρημα, «Σχέδια του χάους», τη Δευτέρα 7 Νοεμβρίου, στις 20:30, στον Ιανό (Σταδίου 24), με συνομιλητές τους συγγραφείς Ιωάννα Μπουραζοπούλου και Νίκο Χρυσό.