Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά γιορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, με τον κορυφαίο Έλληνα ηθοποιό Δημήτρη Καταλειφό να διαβάζει ένα συγκλονιστικό απόσπασμα από τη «Μαρία Δοξαπατρή» του Δημήτριου Βερναρδάκη.
Πρόκειται για το πρώτο θεατρικό έργο που ανέβηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, κάνοντας πρεμιέρα πριν από 129 χρόνια στην ίδια ακριβώς σκηνή, στις 19 Απριλίου του 1895.
«Τὴν γῆν λοιπὸν ἀφἰνω τῶν ὀνείρων μου,
ἀφίνω τὴν παλαίστραν τὴν αἱματηρὰν
τῶν φιλοδόξων μου σχεδίων καὶ σκοπῶν,
καὶ φεύγω ὅπου νέα, ἄλλα σχέδια
φιλοδοξίας καὶ σκοποὶ μὲ σύρουσι.
Τὸν πολικὸν ἀστέρα εἰς τὸ πέλαγος
τὸν ὁδηγὸν ἀφίνω, καὶ πρὸς τὴν ξηρὰν
τὸ πλοῖον στρέφω, ὅπου νῦν πλησίστιον
τῆς φιλαρχίας τὸ ὠθεῖ ὁ ἄνεμος.
Μαρία, σὺ τὸ ἄστρον μου τὸ πολικόν,
τὸ φαεινόν, τὸ στίλβον ἄστρον ἦσο σύ,
πρὸς οὗ τὸ φῶς ἐστράφη ἡ καρδία μου.
Ἀλλ′ οἴμοι! σὺ τὰ ὕψη τ′ οὐρανοῦ οἰκεῖς,
κ′ ἐγὼ ἐνταῦθα ἕρπω, ὂν χαμαιγενές.
Θνητὸν γῆς τέκνον πρὸς τὴν οὐρανίαν σου
πατρίδ′ ἀσκέπτως τὰς δανείας πτέρυγας
τοῦ Ἔρωτος ὁ δείλαιος ἐτάνυσα·
ἀλλὰ ματαία ἀπόπειρα. Σύ, ἄγγελος,
τὰ ὕψη, κόρη, κατοικεῖς τοῦ οὐρανοῦ,
κ′ ἐμὲ μυρίοι εἰς τὸν ᾅδην δαίμονες
παθῶν ἀγρίων καὶ βιαίων σύρουσι.
Μαρία, φεύγω καὶ σ′ ἀφίνω. Ὡς κισσὸς
τὸ ῥαδινόν σου στέλεχος ἠθέλησας
νὰ προστηρίξῃς εἰς δρυὸς στεῤῥᾶς κορμόν·
ἀλλὰ ἡ δρῦς σου ἐξηλέγχθη κάλαμος
ὑπὸ σφοδρῶν ἀνέμων σαλευόμενος.
Ἀγάπην αἰωνίαν, ἔρωτα θερμὸν
σοὶ ὑπεσχέθην, κόρη, κ′ εἰς τοὺς ὅρκους μου
πεισθεῖσα σύ, τὴν νεαρὰν καρδίαν σου
προσήνεγκας ἀθῷον ὁλοκαύτωμα
εἰς τὸν βωμὸν τοῦ ἔρωτος ἡ ἄπειρος.
Οἱ λόγοι καὶ οἱ ὅρκοι μου εἰς ἄνυδρον
σπαρέντες μόλις γῆν ἐξηνεμώθησαν·
καὶ τώρα φεύγω - φεύγω δίχως λέξιν μου
νὰ σ′ εἴπω, δίχως ἕνα, κόρη, ἀσπασμὸν
νὰ σοὶ προσφέρω, δίχως ἓν ὑγίαινε
νὰ σοὶ προσείπω. Φεύγω ὡς ὁ ἔνοχος,
ὁ μὴ τολμῶν νὰ ἴδῃ κατὰ πρόσωπον
τὸ θῦμά του, καὶ φέρων ἔνδον ἑαυτοῦ
τοῦ συνειδότος ἄγρυπνον τὸν ἔλεγχον.
Μαρία, μὲ ἠγάπησας. Ὅσην ποτὲ
λατρείαν, ἀφοσίωσιν καὶ ἔρωτα
παρθένου στῆθος ἁπαλὸν ἐνέκλεισε,
μὲ τόσην σου λατρείαν, ἀφοσίωσιν,
μ′ ἔρωτα τόσον τόσον μὲ ἠγάπησας.
Καὶ ὅμως φεύγω καὶ σ′ ἀφίνω. Δάκρυα
πικρὰ θὰ χύσῃς πρὸς τὸ ἄκουσμα αὐτὸ,
θὰ κλαύσῃς, θὰ θρηνήσῃς. Κλαῦσον, θρήνησον.
Ὅ,τι καλόν, ὅ,τι ὡραῖον εἰς τὴν γῆν αὐτήν,
πικρὰ νὰ κλαίῃ καὶ νὰ πάσχῃ πέπρωται».
«Η τέχνη είναι ειρήνη»: Tο μήνυμα του Γιον Φόσε για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου
«H τέχνη είναι ειρήνη» σημειώνει στο μήνυμα του για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου ο Νορβηγός συγγραφέας Γιον Φόσε, βραβευμένος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023.
Ο Φόσε επελέγη φέτος από το Εκτελεστικό Συμβούλιο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου για τη συγγραφή του μηνύματος της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου 2024, η οποία γιορτάζεται διεθνώς κάθε 27 Μαρτίου από το 1962.
Στο παρελθόν, οι Ζαν Κοκτώ, Άρθουρ Μίλερ, Λόρενς Ολίβιε, Ζαν Λουί Μπαρό, Πίτερ Μπρουκ, Πάμπλο Νερούδα, Ευγένιος Ιονέσκο, Λουκίνο Βισκόντι, Μάρτιν Έσλιν, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Αριάν Μνουσκίν, Ρομπέρ Λεπάζ, Αουγκούστο Μποάλ, Τζούντι Ντεντς και πολλοί άλλοι έχουν καταθέσει τις σκέψεις τους γι′ αυτόν τον σκοπό.
Ακολουθεί το μήνυμα του Γιον Φόσε για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου:
«Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ταυτόχρονα μοιάζει με όλους τους άλλους ανθρώπους. Η ορατή, εξωτερική μας εμφάνιση είναι διαφορετική από όλων των άλλων φυσικά, αλλά υπάρχει επίσης κάτι μέσα στον καθένα από εμάς που ανήκει μόνο σε αυτό το άτομο - που είναι μόνο αυτό το άτομο. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε το πνεύμα του ή την ψυχή του. Ή αλλιώς, μπορούμε να αποφασίσουμε να μην το χαρακτηρίσουμε καθόλου με λέξεις, απλά να το αφήσουμε ήσυχο.
Αλλά ενώ όλοι μας είμαστε διαφορετικοί μεταξύ μας, είμαστε και όμοιοι. Οι άνθρωποι από κάθε μέρος του κόσμου είναι θεμελιωδώς παρόμοιοι, ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλάμε, το χρώμα του δέρματός μας, το χρώμα των μαλλιών μας.
Αυτό μπορεί να είναι κάπως παράδοξο: ότι είμαστε εντελώς όμοιοι και ταυτόχρονα εντελώς ανόμοιοι. Ίσως ο άνθρωπος να είναι εγγενώς παράδοξος, με τη γεφύρωση του σώματος και της ψυχής μας περιλαμβάνουμε τόσο την πιο γήινη, απτή ύπαρξη όσο και κάτι που υπερβαίνει αυτά τα υλικά, επίγεια όρια.
Η τέχνη, η καλή τέχνη, καταφέρνει με τον υπέροχο τρόπο της να συνδυάζει το εντελώς μοναδικό με το καθολικό. Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το διαφορετικό -το ξένο, θα μπορούσαμε να πούμε- ως καθολικό. Με αυτόν τον τρόπο, η τέχνη σπάει τα όρια μεταξύ γλωσσών, γεωγραφικών περιοχών, χωρών. Συγκεντρώνει όχι μόνο τις ατομικές ιδιότητες του καθενός, αλλά και με μια άλλη έννοια, τα ατομικά χαρακτηριστικά κάθε ομάδας ανθρώπων, για παράδειγμα κάθε έθνους.
Η τέχνη το κάνει αυτό όχι ισοπεδώνοντας τις διαφορές και κάνοντας τα πάντα ίδια, αλλά αντίθετα, δείχνοντάς μας τι είναι διαφορετικό από εμάς, άλλο ή ξένο. Κάθε σπουδαία τέχνη περιέχει ακριβώς αυτό: κάτι ξένο, κάτι που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως κι όμως ταυτόχρονα το κατανοούμε κατά κάποιον τρόπο. Περιέχει ένα μυστήριο, ας πούμε. Κάτι που μας γοητεύει και έτσι μας ωθεί πέρα από τα όριά μας και με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί την υπέρβαση που κάθε τέχνη πρέπει και να περιέχει μέσα της και να μας οδηγεί σ′ αυτήν.
Δεν γνωρίζω καλύτερο τρόπο για να φέρει κανείς κοντά τα αντίθετα. Αυτή είναι η ακριβώς αντίστροφη προσέγγιση από εκείνη των βίαιων συγκρούσεων που βλέπουμε τόσο πολύ συχνά στον κόσμο, οι οποίες υποκύπτουν στον καταστροφικό πειρασμό να εξοντώσουν οτιδήποτε ξένο, οτιδήποτε μοναδικό και διαφορετικό, συχνά χρησιμοποιώντας τις πιο απάνθρωπες εφευρέσεις που έχει θέσει στη διάθεση μας η τεχνολογία. Υπάρχει τρομοκρατία στον κόσμο. Υπάρχει πόλεμος. Διότι οι άνθρωποι έχουν και μια ζωώδη πλευρά που καθοδηγείται από το ένστικτο να βιώνουν το άλλο, το ξένο, ως απειλή για τη δική τους ύπαρξη και όχι ως ένα συναρπαστικό μυστήριο.
Έτσι εξαφανίζεται η μοναδικότητα -οι διαφορές που όλοι μπορούμε να δούμε-, αφήνοντας πίσω μια συλλογική ομοιομορφία, όπου οτιδήποτε διαφορετικό αποτελεί απειλή που πρέπει να εξαλειφθεί. Αυτό που φαίνεται από έξω ως διαφορά, για παράδειγμα στη θρησκεία ή στην πολιτική ιδεολογία, γίνεται κάτι που πρέπει να κατατροπωθεί και να καταστραφεί.
Ο πόλεμος είναι η μάχη ενάντια σε αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα σε όλους μας: το κάτι μοναδικό. Και είναι επίσης μια μάχη ενάντια στην τέχνη, ενάντια σε αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα σε κάθε τέχνη.
Μίλησα εδώ για την τέχνη γενικά, όχι για το θέατρο ή τη θεατρική γραφή ειδικότερα, αλλά αυτό συμβαίνει επειδή, όπως είπα, όλη η καλή τέχνη, κατά βάθος, περιστρέφεται γύρω από το ίδιο πράγμα: παίρνει το εντελώς μοναδικό, το εντελώς συγκεκριμένο, και το καθιστά καθολικό. Ενώνει το ιδιαίτερο με το καθολικό μέσω της καλλιτεχνικής του έκφρασης: δεν εξαλείφει την ιδιαιτερότητά του, αλλά την τονίζει, αφήνοντας το ξένο και το άγνωστο να λάμψει ξεκάθαρα.
Ο πόλεμος και η τέχνη είναι αντίθετα, όπως ακριβώς ο πόλεμος και η ειρήνη είναι αντίθετα - είναι τόσο απλό. Η τέχνη είναι ειρήνη».
* Μετάφραση στα ελληνικά από την αγγλική μετάφραση του νορβηγικού πρωτοτύπου: Γιόλα Κλείτου για το Κυπριακό Κέντρο Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (ΚΚΔΙΘ).