* Ηλέκτρα Νησίδου, Πολιτική Επιστήμονας, ΜΑ Διεθνής & Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση & Πολιτική, ΕΚΠΑ – Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 18ο Δελτίο του Ινστιτούτου ΕΝΑ που δημοσιεύεται στο enainstitute.org
Η δήλωση του ισραηλινού πρωθυπουργού Νετανιάχου στις 11 Φεβρουαρίου αναφορικά με το ισραηλινό σχέδιο για εκκένωση του πληθυσμού και χερσαία επιχείρηση στη Ράφα προκειμένου να εξουδετερωθεί η Χαμάς, δεν έλαβε θετική ανταπόκριση από την Αίγυπτο. Συγκεκριμένα, στις 9 Φεβρουαρίου ο Νετανιάχου διέταξε τον στρατό του να προετοιμάσει ένα «σχέδιο εκκένωσης» της Ράφα, η οποία σήμερα φιλοξενεί 1,5 εκατομμύριο Παλαιστίνιους που έχουν εκτοπιστεί από άλλες περιοχές της Γάζας. Δύο ημέρες μετά, έπειτα από τη δήλωση του Ισραηλινού Πρωθυπουργού, δύο Αιγύπτιοι αξιωματούχοι και ένας δυτικός διπλωμάτης δήλωσαν ότι το Κάιρο θα μπορούσε να αναστείλει τις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ του 1979 εάν τα ισραηλινά στρατεύματα πραγματοποιήσουν εισβολή στη Ράφα. Μία ημέρα αργότερα, ο Αιγύπτιος υπουργός Εξωτερικών Σούκρι διέψευσε τέτοιες αναφορές σχετικά με τα σχέδια της κυβέρνησής του να παγώσει την ειρηνευτική συνθήκη με το Ισραήλ, ωστόσο τόνισε ότι η συνεχής προσήλωση της Αιγύπτου στη συμφωνία του 1979 θα εξαρτηθεί από την ανταπόκριση του Τελ Αβίβ.
Η θέση της Αιγύπτου δεν φαίνεται να είναι ξεκάθαρη, ωστόσο μια ενδεχόμενη χερσαία επιχείρηση από το Ισραήλ τόσο κοντά στα σύνορά της θα αποτελούσε όντως παραβίαση των Συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ, καθώς τα σύνορα μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ αποτελούν μια ουδέτερη ζώνη, στο γενικότερο πλαίσιο της εκτόνωσης της έντασης μεταξύ των δύο κρατών. Αξίζει να αναφερθεί ότι για περίπου τρεις δεκαετίες τα δύο κράτη είχαν εξαιρετικά εχθρικές σχέσεις, ενώ βρέθηκαν πολλάκις αντιμέτωπες στο πεδίο της μάχης, με τελευταίο τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ (1973). Μέχρι και τον θάνατο του Νάσερ (1970), μια τέτοια συνθηκολόγηση φάνταζε απίθανη, ωστόσο η άνοδος του Σαντάτ στην εξουσία άλλαξε τις ισορροπίες.
Η Αίγυπτος ήταν το πρώτο αραβικό έθνος που εξομάλυνε τις σχέσεις του με το Ισραήλ, αφού προηγουμένως είχε υπάρξει σφοδρός εχθρός του εβραϊκού κράτους, και σε μεγάλο βαθμό, η κίνηση αυτή εκλήφθηκε από τον αραβικό κόσμο συλλήβδην ως προδοσία αλλά και τέλος του ιδεώδους του παναραβισμού. Αυτή η απογοήτευση και η οργή που δημιουργήθηκε ήταν ακόμη πιο έντονη στους ισλαμικούς κύκλους, με αποκορύφωμα την δολοφονία του Σαντάτ το 1981, σε μια δημόσια εμφάνισή του σε παρέλαση.
Οι ειρηνευτικές συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ ήταν συμφωνίες που συνήφθησαν το 1979 μεταξύ της Αιγύπτου και του Ισραήλ, με τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών, για την εγκαθίδρυση της ειρήνης και τη ρύθμιση των στρατιωτικών ενεργειών στη χερσόνησο του Σινά. Το βασικότερο σημείο των συμφωνιών ήταν η απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων από την χερσόνησο του Σινά (Εικόνα 1), την οποία και χώρισαν σε τέσσερις στρατιωτικές ζώνες: Α, Β, Γ και Δ.
Η Ζώνη Α επέτρεπε στην Αίγυπτο να αναπτύξει μία μηχανοκίνητη μεραρχία πεζικού με 22.000 στρατιώτες. Η Ζώνη Β προοριζόταν για αιγυπτιακές μονάδες συνοριοφυλακής, που θα εξυπηρετούσαν το έργο της αστυνομίας στα σύνορα. Η Ζώνη Γ ήταν για τις δυνάμεις του ΟΗΕ και την αιγυπτιακή αστυνομία με ελαφρύ οπλισμό. Η Ζώνη Δ επέτρεπε μέχρι τέσσερα ισραηλινά τάγματα πεζικού, με την αντίστοιχη οχύρωση καθώς και δυνάμεις παρατήρησης του ΟΗΕ.
Από το 1979, οι Ζώνες Α και Β δεν έχουν αλλάξει, αλλά υπήρξαν κάποιες μεταβολές στα καθεστώτα των Ζωνών Γ και Δ. Το 2005, το Ισραήλ αποσύρθηκε από τη Γάζα και η Αίγυπτος ανέπτυξε στρατιώτες της συνοριοφυλακής στον Διάδρομο Φιλαδέλφειας (Philadelphi Corridor). Αυτό δεν αποτελούσε μέρος της αρχικής συνθήκης, αλλά συμφωνήθηκε ξεχωριστά. Αργότερα, το 2021, μια τροποποίηση των συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ επέτρεψε στην Αίγυπτο να αυξήσει τη στρατιωτική της παρουσία στην περιοχή της Ράφα λόγω της καταπολέμησης τρομοκρατικών ομάδων στο Βόρειο Σινά. Ωστόσο, δεν αποκαλύφθηκαν λεπτομέρειες σχετικά με τον αριθμό των στρατευμάτων και τον εξοπλισμό.
Οι περισσότεροι από τους κατοίκους που εκτοπίστηκαν από το κεντρικό και το βόρειο τμήμα της Γάζας είναι σήμερα βρίσκονται στη Ζώνη Δ, στην παλαιστινιακή πλευρά της Ράφα. Στην περιοχή αυτή, το Ισραήλ μπορεί να έχει τάγματα πεζικού έως και 4.000 στρατιώτες που σταθμεύουν όχι μόνο κατά μήκος των συνόρων μήκους 14 χιλιομέτρων μεταξύ Αιγύπτου και Γάζας, αλλά είναι διασκορπισμένα σε όλη τη Ζώνη Δ, από τη Μεσόγειο Θάλασσα έως το Εϊλάτ. Το Ισραήλ δεν μπορεί να επεκτείνει αυτή τη ζώνη, ακόμη και για εκπαιδευτικούς σκοπούς, καθώς αυτό θα αποτελούσε παραβίαση των όρων της ειρηνευτικής συνθήκης. Συνεπώς, ναι, μια ενδεχόμενη χερσαία επιχείρηση εκ μέρους του Ισραήλ στην Ράφα, η οποία απέχει ελάχιστα από την συνοριακή γραμμή της Αιγύπτου εντός της Ζώνης Δ, θα αποτελούσε παραβίαση των Συμφωνιών.
Ενώ οι προθέσεις της Αιγύπτου παραμένουν άγνωστες σχετικά με την ενδεχόμενη επίθεση του Ισραήλ στη Ράφα, έχει παρατηρηθεί εδώ και μερικές εβδομάδες ότι έχουν ξεκινήσει κατασκευαστικά έργα στην αιγυπτιακή πλευρά της Ζώνης Δ. Τα έργα αφορούν την κατασκευή μιας περίκλειστης περιοχής που περιβάλλεται από ψηλούς τσιμεντένιους τοίχους κατά μήκος των συνόρων της με τη Γάζα, η οποία φαίνεται ότι προορίζεται να στεγάσει Παλαιστίνιους που διαφεύγουν από μια απειλούμενη ισραηλινή επίθεση στη νότια πόλη Ράφα, η τουλάχιστον αυτό έχει αφήσει η Αίγυπτος να εννοηθεί. Φωτογραφίες και βίντεο που έδωσε στη δημοσιότητα το Ίδρυμα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Σινά (SFHR), μια ομάδα παρακολούθησης, δείχνουν εργάτες να χρησιμοποιούν βαριά μηχανήματα για την ανέγερση τσιμεντένιων φραγμών και πύργων ασφαλείας γύρω από μια λωρίδα γης στην αιγυπτιακή πλευρά του περάσματος της Ράφα.
Σύμφωνα με την αραβική εφημερίδα Αλ-Χούρα (Al-hurra), η περιοχή αυτή έχει έκταση 20.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και μπορεί να φιλοξενήσει περίπου 100.000 ανθρώπους. Βάσει αυτών των δεδομένων και τις μέχρι τώρα αιγυπτιακές δηλώσεις από επίσημα χείλη, δύο είναι τα βασικά ενδεχόμενα. Είτε η Αίγυπτος έχει εξαρχής αποφασίσει ότι θα δεχτεί κι άλλους Παλαιστίνιους πρόσφυγες μετά την ενδεχόμενη χερσαία επιχείρηση του Ισραήλ και υιοθετεί μια πιο επιθετική ρητορική (όπως για παράδειγμα η αναστολή των συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ) για επιβράδυνση των κινήσεων του Ισραήλ ή ακόμη και αποτροπή με απώτερο στόχο την αποκλιμάκωση και παράλληλα για εσωτερική κατανάλωση -καθώς ο αιγυπτιακός λαός τάσσεται σύσσωμος στο πλευρό των Παλαιστινίων- είτε όντως εννοεί τις απειλές και την άρνησή της να δεχτεί κι άλλους πρόσφυγες και χτίζει το τείχος για να εμποδίσει τους Παλαιστίνιους της Ράφα να εισέλθουν στο εσωτερικό της, ενώ παράλληλα μετακινεί στρατό (40 άρματα μάχης και τεθωρακισμένα οχήματα μαζί με τον αντίστοιχο αριθμό στρατιωτών μεταφέρθηκαν στο βορειοανατολικό Σινά τις προηγούμενες 2 εβδομάδες) κοντά στα σύνορα στο πλαίσιο της ενδεχόμενης επιφυλακής στην οποία θα μπορούσε να βρίσκεται.
Πάντως, όποιο από τα δύο κι αν ισχύει, έγινε μια προσπάθεια εκ μέρους της αιγυπτιακής κυβέρνησης για απόκρυψη των κατασκευαστικών έργων στα σύνορα. Καθώς μετά τα πρώτα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας, από το Ίδρυμα του Σινά για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (Sinai Foundation for Human Rights) οι αιγυπτιακές αρχές αρνήθηκαν το γεγονός και προσπάθησαν να αποδώσουν τις φωτογραφίες σε προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης και photoshop, μέχρι που η Planet Labs Plc έδωσε στη δημοσιότητα φωτογραφίες από δορυφόρο που πιστοποιούσαν τους ισχυρισμούς του Ιδρύματος του Σινά.
Η κατασκευή του τείχους σε συνδυασμό με την ασυνήθιστη στάση της Αιγύπτου απέναντι στο Ισραήλ, έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας. Είναι γεγονός πως η θέση της Αιγύπτου είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς καλείται να διατηρήσει την ισορροπία στις εσωτερικές και εξωτερικές τις υποθέσεις. Παράλληλα με τα εσωτερικά προβλήματα που εγείρονται από το Παλαιστινιακό και τα εξωτερικά που θέτουν σε κίνδυνο τις σχέσεις της με το Ισραήλ και το δυτικό μπλοκ, η Αίγυπτος έρχεται αντιμέτωπη και με την κατάσταση στον Κόλπο του Άντεν, καθώς είναι η πρώτη χώρα που πλήττεται άμεσα. Φτάνει να αναφερθεί ότι η Διώρυγα του Σουέζ φέρνει ετησίως κέρδος ύψους 7-10 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ένα ποσό που προβλέπεται να μειωθεί κατά πολύ, τώρα που οι επιθέσεις των Χούθι έχουν εξαναγκάσει την πλειονότητα των πλοίων να κάνουν τον περίπλου της Αφρικής παρακάμπτοντας εντελώς την Ερυθρά Θάλασσα και την Διώρυγα του Σουέζ.
Η σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής έχει αδιαμφισβήτητα διαταραχθεί από τον πόλεμο στην Παλαιστίνη. Αυτή τη στιγμή, έχουν στοιβαχθεί στη Ράφα πάνω από 1,5 εκατομμύριο ψυχές, των οποίων το μέλλον είναι εντελώς αβέβαιο. Παράλληλα, εκφράζονται φόβοι για την ενδεχόμενη κλιμάκωση του πολέμου με εμπλοκή κι άλλως δρώντων του σιιτικού άξονα όπως η Χεζμπολάχ, ενώ τρίτες χώρες όπως η Αμερική, η Ελλάδα κ.α. στέλνουν επανδρωμένα πλοία για να αναχαιτίσουν τους Χούθι και να διασφαλίσουν τον διάδρομο από και προς τη Μεσόγειο. Τέλος, αξίζει να ειπωθεί ότι παρατηρείται μια γενικότερη ρευστότητα στην διεθνή πολιτική σκηνή σε ένα κρίσιμο σημείο της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας καθώς οι δρώντες είναι πολλοί, τα συμφέροντα αντικρουόμενα και όλα τα ενδεχόμενα παραμένουν ανοιχτά.