Τα μακρά σύνορα μεταξύ Φινλανδίας και Ρωσίας περνούν μέσα από πυκνά δάση και διακρίνονται μόνο από ξύλινους πασσάλους με χαμηλούς φράχτες, οι οποίοι προορίζονται κατά βάση για να σταματήσουν τα αδέσποτα βοοειδή. Σύντομα, ένας ισχυρότερος, ψηλότερος φράχτης θα στηθεί σε τμήματα των συνόρων.
Νωρίτερα αυτό το μήνα, Πολωνοί στρατιώτες άρχισαν να τοποθετούν συρμάτινες κοφτερές «κουλούρες» στα σύνορα με το Καλίνινγκραντ -τον ρωσικό θύλακα που μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας. Κάμερες και ηλεκτρονικό σύστημα παρακολούθησης θα εγκατασταθούν επίσης στην περιοχή, που κάποτε φυλασσόταν μόνο από περιστασιακές περιπολίες συνοριοφυλάκων.
Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου πριν από τρείς δεκαετίες συμβόλιζε την ελπίδα για συνεργασία με τη Μόσχα. Τώρα, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει εγκαινιάσει μια νέα εποχή αντιπαράθεσης στην Ευρώπη - και μαζί την ανύψωση νέων φραχτών από χάλυβα, σκυρόδεμα και συρματοπλέγματα. Αυτά, όμως, τα χτίζει η Δύση.
«Το Σιδηρούν Παραπέτασμα έχει φύγει, αλλά τα συρματοπλέγματα δυστυχώς είναι πλέον πραγματικότητα για μεγάλο μέρος της Ευρώπης», εξηγεί ο Κλάους Ντοντς, καθηγητής γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. «Η αισιοδοξία που είχαμε στην Ευρώπη μετά το 1989 έχει γίνει πλέον παρελθόν».
Ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης άρχισαν να χτίζουν φράχτες στα σύνορά τους ως απάντηση σε ένα κύμα προσφύγων άνω του 1 εκατομμύριου και άλλους μεταναστών που εισήλθαν στη Νότια Ευρώπη από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική το 2015. Την ίδια χρονιά και την επόμενη, η Ρωσία οδήγησε χιλιάδες αιτούντες άσυλο, επίσης κυρίως από τη Μέση Ανατολή, σε συνοριακά σημεία ελέγχου στη βόρεια Φινλανδία.
Οταν οι σχέσεις με τη Λευκορωσία επιδεινώθηκαν, αφότου ο αυταρχικός της πρόεδρος, Αλεξάντερ Λουκασένκο, ανακηρύχθηκε νικητής των εκλογών που θεωρούνται ευρέως νοθευμένες, η κυβέρνηση στο Μινσκ έστειλε χιλιάδες μετανάστες στα σύνορα της ΕΕ σε αυτό που ο Ντοντς αποκάλεσε «υβριδικό πόλεμο». Ως απάντηση, η Πολωνία και η Λιθουανία ύψωσαν τείχη κατά μήκος των συνόρων τους με τη Λευκορωσία.
Ο Μίχαλ Μπαρανόφσκι, της δεξαμενής σκέψης German Marshal Fund, είπε ότι οι περισσότεροι αναλυτές ασφαλείας εκτιμούν ότι η Λευκορωσία συντόνισε την προσπάθειά της με τη Μόσχα, «στην πραγματικότητα αποσταθεροποιώντας τα σύνορα πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία».
Φοβούμενοι μια νέα μεταναστευτική κρίση ως απάντηση στις κυρώσεις κατά της Μόσχας λόγω του σχεδόν εννιάμηνου πολέμου στην Ουκρανία, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν αρχίσει να σκληραίνουν τα μέτρα στα σύνορά τους.
Η πρωθυπουργός της Φινλανδίας, Σάνα Μαρίν, ανακοίνωσε σχέδια για οχύρωση τμημάτων των συνόρων της χώρας της μήκους 1.340 χιλιομέτρων - το μεγαλύτερο στην ΕΕ. Η Μόσχα απείλησε με «σοβαρές στρατιωτικοπολιτικές συνέπειες» κατά της Φινλανδίας και της Σουηδίας που επιδιώκουν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ και η Μαρίν είπε ότι οι οχυρώσεις θα βοηθήσουν στην άμυνα του έθνους ενάντια στην «υβριδική απειλή», πιθανώς μεγάλης κλίμακας, και παράτυπης μετανάστευσης που ενορχηστρώθηκε από το Κρεμλίνο.
Τα νέα φράγματα προσφέρουν ελάχιστη προστασία από πυραύλους ή άρματα μάχης. Αντίθετα, οι κυβερνήσεις αναμένουν από τα τείχη, τους φράχτες και την ηλεκτρονική επιτήρηση να παρέχουν καλύτερο έλεγχο των συνόρων τους και να σταματήσουν τις μεγάλες ροές μεταναστών.
Ο Ντοντς επισημαίνει ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί ως όπλο τη μετανάστευση εδώ και αρκετά χρόνια, καθώς εμπλέκεται σε μια «σύγκρουση πολιτισμού με τους Ευρωπαίους γείτονές της». Η Ρωσία βομβάρδισε και παρενόχλησε τον πληθυσμό της Συρίας το 2015 «σε μια σκόπιμη προσπάθεια να δημιουργήσει μια ανθρωπιστική κρίση», λέει.
«Πιστεύω ότι μία από τις δυσκολίες που έχουμε μερικές φορές εκτός Ρωσίας είναι να εκτιμήσουμε πραγματικά πόσο κυνικές, πόσο υπολογισμένες, πόσο σκόπιμες είναι μερικές από αυτές τις ενέργειες», υπογραμμίζει ο Ντοντς.
Η εργαλειοποίηση μεταναστών από τη Ρωσία για να δημιουργήσει κοινωνική διχόνοια σε χώρες, όπως η Πολωνία, η Λιθουανία και η Λετονία, οδήγησε αυτές τις κυβερνήσεις να τους αρνηθούν την ευκαιρία να υποβάλουν αίτηση για άσυλο και να τους εμποδίσουν την είσοδο σε πολλές περιπτώσεις – όπως συνέβη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, (π.χ. Ουγγαρία).
Οσοι απωθήθηκαν στη Λευκορωσία έχουν υποστεί κακομεταχείριση από Λευκορώσους φρουρούς, που αρχικά τους βοήθησαν να περάσουν τα σύνορα, σύμφωνα με οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ακτιβιστές στην Πολωνία διαμαρτυρήθηκαν για το χαλύβδινο τείχος 5,5 μέτρων που υψώθηκε κατά μήκος 186 χιλιομέτρων στα σύνορα με τη Λευκορωσία, υποστηρίζοντας ότι κρατά έξω τους πιο αδύναμους αλλά όχι τους πιο αποφασισμένους.
Ο Στάνισλαβ Ζάριν, Πολωνός αξιωματούχος ασφαλείας, αναγνώρισε ότι το τείχος των συνόρων δεν εμποδίζει όλους όσοι επιδιώκουν να περάσουν παράνομα, αλλά πρόσθεσε: «Επιτρέπει στις δυνάμεις μας να δράσουν γρήγορα και πιο αποτελεσματικά, χωρίς να χρειάζεται να αναπτύξουν τόσο πολύ ανθρώπινο δυναμικό όπως πριν».
Τόσο αυτό το τείχος όσο και ο φράχτης στο Καλίνινγκραντ «μεταφέρουν ένα ισχυρό μήνυμα στο Μινσκ και τη Μόσχα ότι η Πολωνία λαμβάνει εξαιρετικά σοβαρά την ασφάλεια και την ακεραιότητα των συνόρων της», τόνισε ο Ζάριν.
Ο Ντοντς λέει ότι κατανοεί την παρόρμηση για την ανέγερση τειχών, αλλά προειδοποιεί ότι σπάνια λειτουργούν όπως θα ήθελαν οι χώρες, ωθώντας συχνά τους μετανάστες σε πιο επικίνδυνα μονοπάτια.
Τα στρατιωτικοποιημένα σύνορα μπορεί να είναι δημοφιλή αλλά αποτελούν μια απάνθρωπη μεταχείριση για τους απελπισμένους μετανάστες, οι οποίοι συχνά είναι πρόθυμοι να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους στον βωμό ενός καλύτερου αύριο.
Η οικοδόμηση τέτοιων τοίχων και περιφράξεων «ρουφάει την ενσυναίσθηση και τη συμπόνια από τις κοινωνίες μας», καταλήγει ο Ντοντς.