Αν γυρίζαμε τα ρολόγια μας μερικούς αιώνες πίσω, θα διαπιστώναμε πως ο εορτασμός των Χριστουγέννων αποτελούσε ένα κατ′ εξοχήν πολιτικό γεγονός.
Τα Χριστούγεννα ήταν μια εποχή αταξίας, κατά την οποία ανατρέπονταν οι φυσικές σχέσεις εξουσίας και τα συνήθη προνόμια: οι ηγεμόνες αντικαθίστανται από εκλεγμένους αγρότες, με δικαιοδοσία στην εκπόνηση νόμων και τη διανομή αγαθών.
Κατά πάσα πιθανότητα αυτό δε λειτουργούσε τόσο ως πρόκληση προς την καθεστηκυία τάξη, όσο ως βαλβίδα ασφαλείας για τις καθεστωτικές ισορροπίες.
Πάντως σε κάθε περίπτωση ήταν ένα συμβάν πολιτικό. Άλλωστε αυτή η παράδοση εξακολουθεί εν μέρει να επιβιώνει ως σήμερα: στις βρετανικές ένοπλες δυνάμεις για παράδειγμα, τα Χριστούγεννα οι αξιωματικοί εξυπηρετούν τους χαμηλόβαθμους, φυλάνε σκοπιά.
Ως τις αρχές του 19ου αιώνα, η παράδοση αυτή είχε χαθεί. Τα σχετικά χριστουγεννιάτικα έθιμα σχεδόν ξεχάστηκαν, κι όπου εξακολουθούσαν να διατηρούνται, αυτό έγινε ως μια ενήλικη εκδοχή του κεράσματος. Ομάδες νεαρών τριγυρνούσαν μεθυσμένοι στους δρόμους και ζητούσαν δώρα από αξιοσέβαστους νοικοκυραίους.
Μέχρι την εποχή πάντως που ο Κλέμεντ Κλαρκ Μουρ έβαλε -παρά τις αμφισβητήσεις για την έκταση της συμβολής του- στο ποίημα του «παραμονή Χριστουγέννων» τον ήρωα του να ακούει ένα «σαματά» στην αυλή του, το μυαλό όλων των αναγνωστών του πήγαινε κατ′ ευθείαν σε παρέες μεθυσμένων νεαρών. Αλλά ο ήρωας του Μουρ τελικά αντικρίζει τον ’Αη-Βασίλη! Η μαγεία αντικαθιστά την κοινωνική αταξία, κι έτσι ανοίγει μια νέα εποχή στον εορτασμό των Χριστουγέννων.
Ο Ντίκενς με την σειρά του, μπορεί να μην ήταν αυτός που ανακάλυψε τα σύγχρονα Χριστούγεννα, αλλά πάντως τα διέδωσε στο κοινό και κατασκεύασε τις πιο καθοριστικές τους εικόνες. Η οικογενειακή γιορτή, με την εξώπορτα του σπιτιού σφαλισμένη και το σπίτι προστατευμένο από τον ταραγμένο έξω κόσμο, μετατρέπεται σε πυρήνα του εορτασμού των Χριστουγέννων. Στο κέντρο της γιορτής τίθεται -κι εξακολουθεί να βρίσκεται εκεί ως σήμερα- η πυρηνική οικογένεια. Τα οικονομικά ή κοινωνικά προβλήματα μένουν εκτός των ερμητικά κλειστών και κλειδαμπαρωμένων θυρών της οικογενειακής εστίας.
Έτσι σήμερα τα Χριστούγεννα είναι η μόνη μέρα της χρονιάς όπου σωπαίνει η πολιτική αντιπαράθεση. Τα Χριστούγεννα δε μιλάμε πολιτικά.
Ή μήπως όμως θα έπρεπε;
Στην καρδιά των Χριστουγέννων βρίσκεται η βιβλική αφήγηση της γέννησης του Ιησού. Υπάρχουν δύο- τρεις τέτοιες αφηγήσεις. Τα γεγονότα της οικείας σε όλους ιστορίας αντλούνται από τα κατά Ματθαίον και κατά Λουκάν Ευαγγέλια:
Ένας άγγελος εμφανίζεται σε μια παρθένο που τη λένε Μαρία, και την ανακοινώνει πως θα μείνει έγκυος. Ο αρραβωνιαστικός της ο Ιωσήφ αρχικά τρομοκρατείται, αλλά στη συνέχεια συμφιλιώνεται με την ιδέα, μετά από επίσκεψη του ιδίου αγγέλου. Μαζί, με τη Μαρία, που βρίσκεται πια σε προχωρημένη εγκυμοσύνη, ταξιδεύουν από τη Ναζαρέτ στη Βηθλεέμ, προκειμένου να απογραφεί ο Ιωσήφ στον τόπο καταγωγής της οικογένειάς του.
Αλλά η Βηθλεέμ έχει κατακλυστεί από ανθρώπους που θέλουν να απογραφούν -και μη βρίσκοντας κατάλυμα, το ζευγάρι εξαναγκάζεται να περάσει το βράδυ σε ένα στάβλο. Εκεί η Μαρία γεννάει.
Εν τω μεταξύ το γεγονός ανακοινώνεται από στρατιές αγγέλων σε μια ομάδα βοσκών, ένα αστέρι καθοδηγεί κάτι μάγους και όλοι μαζί συμπίπτουν στην προσκύνηση του νεογέννητου Μεσσία. Προηγουμένως οι μάγοι έχουν ενημερώσει τον τοπικό ηγεμόνα Ηρώδη, που ταραγμένος διατάζει να σφαχτούν όλα τα βρέφη της περιοχής. Αλλά ο Ιωσήφ έχει ειδοποιηθεί σε ένα όνειρο -και δραπετεύει με την οικογένειά του, αναζητώντας ασφάλεια στην Αίγυπτο («καλή ώρα» όπως γίνεται εσχάτως με πολλούς δυστυχείς λίγο πιο πέρα από εμάς).
Αυτή η Χριστουγεννιάτικη αφήγηση, είναι μια έντονα πολιτική αφήγηση:
Η απογραφή αφορά τον εξορθολογισμό της φορολογικής πολιτικής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εξαιτίας της κυβερνητικής γραφειοκρατίας, η Μαρία και ο Ιωσήφ ξεσπιτώνονται, και το παιδί τους γεννιέται σε ακραία ανθυγιεινές συνθήκες. Ο φόβος του Ηρώδη εξαναγκάζει την οικογένεια να διαφύγει στο εξωτερικό προκειμένου να γλιτώσει από την πολιτική βία στην πατρίδα της.
Όμως, η ιστορία αυτή -ιδίως όπως την αφηγείται ο Λουκάς- είναι επιπλέον μια καταγραφή της αποφασιστικής θεϊκής παρέμβασης στην πολιτική πραγματικότητα: οι αλαζόνες ταπεινώνονται, οι ισχυροί εκθρονίζονται, οι πλούσιοι πτωχεύουν. Αντιστρόφως οι πεινασμένοι χορταίνουν και οι ταπεινοί εξυψώνονται. Έγκυος στον Ιησού, περικυκλωμένη πανταχόθεν από καχυποψία και εχθρότητα, η Μαρία προφητεύει με παρρησία την άμεση παρέμβαση του Θεού στην ανθρώπινη πολιτική, υποθέτοντας και απαιτώντας την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξεως.
Ο Λουκάς αναφέρεται εμφαντικά στο διάταγμα «παρὰ Καίσαρος Αὐγούστου»: Ο Αύγουστος εξυμνούνταν και λατρευόταν σε όλη την επικράτεια ως ο «σωτήρας» που είχε φέρει «ειρήνη» στον κόσμο.
Ο Λουκάς όμως περιγράφει μια υπαίθρια σκηνή, όπου άγγελοι Κυρίου ανακοινώνουν τη γέννηση ενός «σωτήρα» που θα φέρει «ἐπὶ γῆς εἰρήνη». Η σύμπτωση «βγάζει μάτι». Ο Λουκάς μοιάζει να θέλει να γελοιοποιήσει τους ισχυρισμούς του καθεστώτος. Η αυτοκρατορική ειρήνη επετεύχθη με ωμή καταστολή όπως το έθεσε αξιομνημόνευτα ο Τάκιτος , «δημιούργησαν μίαν έρημο -και την αποκάλεσαν ειρήνη».
Ο Λουκάς βγάζει ευθέως τη γλώσσα στην κρατική προπαγάνδα, αντιπαραθέτοντάς της, την αφήγηση της γέννησης ενός αληθινού σωτήρα, που φέρνει πραγματική ειρήνη.
Η πολιτική είναι σύμφυτη με τα Χριστούγεννα, πολιτική που στο όνομα του δίκιου των πιο αδικημένων, αμφισβητεί τις βολεμένες ελίτ και τους ανάλγητους γραφειοκράτες.
Θα μπορούσε να είναι και έτσι, αν και στα Χριστούγεννα δεν μιλάμε πολιτικά.
Ή μήπως όμως θα έπρεπε;