Και τελικά, τι είναι επί της ουσίας τα Χριστούγεννα; Για τα παιδιά μία μαγική γιορτή και για τους ενήλικες μία ανάμνηση, περίπου ουτοπική, της χαμένης αθωότητας;
Δηλώνουν λάτρεις των Χριστουγέννων, έκαναν το θεατρικό τους ντεμπούτο παραμονές Χριστουγέννων του 1998 με πέντε χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη υπό τον τίτλο «Φτωχοί και Άγιοι», το σημείο που επιλέγουν να στρέψουν τον φακό τους προσφέρει μία εντελώς διαφορετική οπτική των πραγμάτων, είτε πρόκειται για τα θεατρικά τους έργα, είτε για τα άρθρα τους στη HuffPost, συνεπώς είναι ιδανικοί συνομιλητές -και- με αφορμή τη μεγαλύτερη γιορτή του έτους.
Μακριά από κοινοτοπίες και (νευρωσικές) χριστουγεννιάτικες λίστες, οι βραβευμένοι θεατρικοί συγγραφείς Αντώνης και Κωνσταντίνος Κούφαλης, μοιράζονται σκέψεις και αναμνήσεις και μιλούν αλλιώς για την κουλτούρα των Χριστουγέννων: Ο Ντίκενς, το βάθος του Παπαδιαμάντη, οι οφειλές στη λογοτεχνία και κατ’ επέκταση στο σινεμά, η εξαίρεση και η αγαπημένη τους χριστουγεννιάτικη μελωδία.
Από όλα όσα μας είπαν, επιλέγω -με βαθιά συγκίνηση- την παρακάτω φράση: «… Αλλά πάνω από όλα, τα Χριστούγεννα είναι κάλεσμα των απόντων, όσων έφυγαν από τη ζωή κι όσων πέρασαν από τη ζωή μας αναστημένοι για άλλη μια φορά, μέσα στο κοστούμι της θλίψης που είναι το θεμέλιο της γέννησης».
Περί χαμένης αθωότητας
Από όσο μπορούμε να θυμηθούμε, τα Χριστούγεννα ήταν το Νο1 στις τοπ επιλογές μας όλου του χρόνου. Μαθητές Δημοτικού στο Greek American Cultural Institute στη Καβάλα, και ο κύριος Φαίδων Σιδηρόπουλος ρώτησε την τάξη πια εποχή του χρόνου αγαπάμε.Οι 9 στους δέκα, είπαν: το καλοκαίρι. Εμείς απαντήσαμε ο Δεκέμβρης, και όλα τα κεφάλια στράφηκαν με απορία. Από τότε λατρεύουμε τα Χριστούγεννα. Είμαστε σίγουροι πως, αν ‘έπεφταν’ Δεκαπενταύγουστο, η αγάπη δεν θα ήταν ίδια, όσο για τη χαμένη αθωότητα , δεν νομίζουμε πως είμαστε λιγότερο αθώοι από τα σημερινά παιδιά απλά και μόνο επειδή μεγαλώσαμε. Μια ματιά στην τηλεόραση θα σας πείσει…
Το μείγμα των Χριστουγέννων και το πάνω απ’ όλα
Τι είναι τα Χριστούγεννα; Περισσότερο ένα μείγμα χαράς, προσμονής και ελπίδας στο μπλέντερ των απολογισμών και των ψεύτικων διλημμάτων. Περιμένεις λιγότερα, σχεδιάζεις τα ίδια, λυπάσαι που δεν κατάφερες πιο πολλά, στενοχωριέσαι για εκείνα που ξεστόμισες ‘εν θερμώ ’, λες ‘θα το πάω πιο μαλακά’ κι αν σε πιάσουν οι μεγαλοψυχίες, στέλνεις ένα ‘ευχαριστώ’ στους άλλους που σε κράτησαν όρθιο. Αλλά πάνω από όλα, τα Χριστούγεννα είναι κάλεσμα των απόντων, όσων έφυγαν από τη ζωή κι όσων πέρασαν από τη ζωή μας αναστημένοι για άλλη μια φορά, μέσα στο κοστούμι της θλίψης που είναι το θεμέλιο της γέννησης.
Τα Χριστούγεννα στη λογοτεχνία και το σινεμά
Το Αμερικάνικο σινεμά και τα Χριστούγεννα είναι δυο όμορα οικόπεδα που αρδεύονται από την ίδια κοίτη που λέγεται Λογοτεχνία. Τι κι αν ο Τσαρλς Ντίκενς έγραψε Την Ιστορία δυο Πόλεων, τον Ντέιβιντ Κόπερφιλντ, τις Μεγάλες Προσδοκίες και τόσα άλλα. Στην αθανασία πέρασε από το Christmas carol ή επί το λαϊκότερο, τον Σκρουτζ που λάτρεψαν όλες οι φυλές του Ισραήλ και γνώρισε και γνωρίζει αναρίθμητες μεταφορές στη σκηνή και την οθόνη. Κι αν η μαγεία των Χριστουγέννων με την έννοια που της προσδώσαμε στα χρόνια που κύλησαν, οφείλει πολλά στον Ντίκενς και τις Αδελφές Μπροντέ, οι σεναριογράφοι μερικών από τις πιο μαγικές Χριστουγεννιάτικες Νύχτες μπροστά στην τηλεόραση, είναι το ίδιο επιδραστικοί, αν και λιγότερο διάσημοι. Να σας θυμίσουμε, τον Πολίτη Κέιν των Χριστουγεννιάτικων ταινιών ever, όπως χαρακτηρίζεται η ταινία It’ s a Wonderful Life (1946) του Φρανκ Κάπρα, το Scrooged (1988) με ένα άπαιχτο Μπίλ Μάρεϊ, το Holliday Inn (1942) του Μαρκ Σάντριτζ, το σατανικό The Nightmare before Christmas (1994) του Τιμ Μπάρτον, το Almost Christmas (2016) κ.α. Ο κύκλος δεν κλείνει, όσο υπάρχουν άνθρωποι και παιδιά.
«Φτωχοί και Άγιοι»
Ο Παπαδιαμάντης προέκυψε σαν σανίδα σωτηρίας, την περίοδο που ο εις εξ ημών, ο Αντώνης, ήταν πρόεδρος του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας το 1998. Έχοντας εξαντλήσει τον προϋπολογισμό και ακολουθώντας το πλάνο του Δήμου και του ΥΠΠΟ που προέβλεπε δυο παραγωγές και ένα παιδικό, (άλλο τι γίνεται σήμερα…), τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη έμοιαζαν ιδανική λύση. Επιλέξαμε Χριστουγεννιάτικα για δυο λόγους: 1. Γιατί ήταν περίοδος γιορτών και 2. Γιατί παρ’ όλη την ευφρόσυνη θεματολογία, ο πυρήνας των έργων του κρύβει σκληρότητα, ατιμωρησία, υπολογισμό και εκμετάλλευση, ιδιότητες που εμάς προσωπικά, μας τρελαίνουν! Έτσι στα τρία, ήδη γνωστά από το παρελθόν, (Ο Αμερικάνος, η Σταχομαζώχτρα, Το Χριστόψωμο) προστέθηκαν δυο ακόμα διαμάντια (Η Ντελησυφέρω και Ο Πολιτισμός εις το χωρίον) κάτω από τον τίτλο ‘Φτωχοί και Άγιοι’. Δεν χρειάζεται να πούμε περισσότερα. Αρκεί κάποιος να σκύψει πάνω από τους τραγικούς ήρωες του Πολιτισμού εις το χωρίον… για να ανακαλύψει μια ιστορία τόσο σύγχρονη που σε εκπλήσσει με το ζόφο και τη σκληρότητα της.
Ο Παπαδιαμάντης είναι κάτι πολύ περισσότερο από τον Ντίκενς
Ο Παπαδιαμάντης, δεν είναι Ντίκενς. Είναι κάτι πολύ περισσότερο, μεγαλύτερο, ουσιωδέστερο. Κι αν αυτές οι δυο κορυφές συγκλίνουν στη θεματολογία των Χριστουγέννων αφαιρώντας κάτι από την άχνη της, ο Παπαδιαμάντης με τα 180 περίπου έργα και την ιδιότυπη γλώσσα του, έχει τέτοια ευρύτητα θεμάτων, έμπνευσης και ύφους που δύσκολα συναντάς στην Παγκόσμια Λογοτεχνία.
Δεν έχουμε να θυμηθούμε κάτι πέρα από τις αναφορές στον Ντίκενς και τον Παπαδιαμάντη. Αποφεύγουμε την επικαιρότητα ιδιαίτερα τις… Χριστουγεννιάτικες λίστες και την ανεξέλεγκτη ψύχωση που τροφοδοτείται από την κατανάλωση και μόνο. Σαν εξαίρεση στον κανόνα θα αναφερθούμε στον Ντέιβιντ Σεντάρις και το ‘Santaland Diaries’ όπου με σαρδόνιο χιούμορ αφηγείται τις εμπειρίες του σαν… ξωτικό του Αη Βασίλη, την περίοδο που εργαζόταν στα πολυκαταστήματα Macy’s πολύ πριν γίνει διάσημος.
Η μελωδία των Χριστουγέννων
Μνήμες από κάλαντα, τραγούδια από παιδικές χορωδίες, η μπάντα του Δήμου να παιανίζει κάτω από τα παράθυρα μας παραμονή της γιορτής, τα πλοία που σφυρίζουν και αναγγέλλουν τον καινούριο χρόνο, η μυρωδιά από τη σπιτική βασιλόπιτα που σιγοψιθυρίζει όσο ζυμώνεται, αυτά και χίλια άλλα συνθέτουν το ρεπερτόριο της χριστουγεννιάτικης συναυλίας που έπλασε και μεταμόρφωσε τον φανταστικό κόσμο μας σε λόγια.