Ζούμε σε μία κοινωνία που περιφρονεί πλήρως την τοπική Ιστορία. Οι δρόμοι των πόλεων στους οποίους περπατάμε, οι εκκλησίες που προσπερνάμε, τα δημόσια κτήρια, τα λιμάνια, οι αρχαιότητες είναι απλώς ένα αδιάφορο μέρος του τοπίου μιας ηττημένης εποχής, που παλεύει χωρίς ιδανικά και χωρίς γνώση.
Κι όμως μέσα στις πόλεις μας συνεχίζει να ζει η Ιστορία χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε. Γιατί οι φίλαθλοι του Ολυμπιακού λέγονται «γάβροι»; Στο βιβλίο, «Γαβριάδες, οι απόκληροι του Πειραιά» (Εκδόσεις 24 γράμματα) μπορούμε να διαβάσουμε για αυτό και για πολλά άλλα.
Γαβριάδες λέγονταν τη δεκαετία του 1930 τα αλητάκια που επιβίωναν μόνα στον Πειραιά, τα χαμίνια του λιμανιού. Αγόρια που εγκατέλειψαν τις περισσότερες φορές οι μητέρες τους ως βρέφη επειδή δεν μπορούσαν να τα μεγαλώσουν. Τα άφηναν σε κάποιο κουτί έξω από εκκλησίες ή ιδρύματα ή και στον δρόμο. Ή ήταν παιδιά πολύτεκνων πάμφτωχων οικογενειών, για τα οποία δεν υπήρχε φαγητό στο σπίτι. Ή ορφανά παιδιά. Μια μικρή κοινωνία αλητόπαιδων που έπρεπε κάθε μέρα να είναι επινοητικά και να αντιμετωπίζουν κάθε κίνδυνο για να βρίσκουν φαγητό και κάποιο χώρο να κοιμούνται. Συχνά τα μάζευαν κάποιοι που αποκαλούνταν «θείοι», τους παρείχαν στέγη και τροφή και τα έστελναν στην πόλη με κασελάκια να κάνουν τους λούστρους όλη τη μέρα για να επιστρέφουν το βράδυ με χρήματα. Τα αντίστοιχα κορίτσια τα φώναζαν «Μαγδαληνές» και συχνά κατέληγαν να εκπορνεύονται.
Σε αυτόν τον κόσμο, μέσα από τα μάτια ενός γαβριά, μας ταξιδεύει το ιστορικό μυθιστόρημα του Στέφανου Μίλεση. Στον κόσμο του λιμανιού του παλιού Πειραιά. Ταυτόχρονα μας γυρίζει σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την πόλη. Μαζί, όμως, με την ιστορία της πόλης μαθαίνουμε και για την ιστορία της Ελλάδας, για τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για κάποιες προσπάθειες κοινωνικής αλληλεγγύης, για την ελληνική ναυτιλία, για τις πολιτικές διώξεις του Μεταξά, για τον βομβαρδισμό του Πειραιά από τους Άγγλους, για τον πολιτικό διχασμό που μόνιμα καταστρέφει την Ελλάδα, για τους χαφιέδες της Κατοχής και τη ζωή στα νησιά.
Αν όλα αυτά φαντάζουν μακρινά, το βιβλίο δυστυχώς μιλά για καταστάσεις που επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά σε κάθε εποχή και είναι δύσκολο να μην το σκεφτεί κανείς διαβάζοντας το. Παιδιά που έχασαν τους γονείς τους στον πόλεμο είναι οι μικροί ασυνόδευτοι πρόσφυγες που έφτασαν στα νησιά μας. Τα ρούχα μας και οι ηλεκτρονικές μας συσκευές φτιάχνονται σε εργοστάσια όπου στοιβαγμένα παιδιά εργάζονται ακατάπαυστα για ένα ξεροκόμματο στη μακρινή Ασία. Πολιτικοί ακόμη δίνουν υποσχέσεις και φωτογραφίζονται με το χαμόγελο της επιτυχίας πάνω στη δυστυχία της πιο μεγάλης μερίδας των ψηφοφόρων. Εκμετάλλευση και εκπόρνευση ανηλίκων, επαιτεία, στερήσεις, υπόκοσμος, άνθρωποι που κοιμούνται στο λιμάνι και καλοντυμένες κυρίες που λυπούνται ή φρίττουν έκπληκτες μπροστά σε εξαθλιωμένα παιδιά είναι πρόσωπα και καταστάσεις που με άλλη μορφή αποτελούν μέρος και του σημερινού κοινωνικού γίγνεσθαι.
Στον παλιό Πειραιά, λοιπόν, μας ταξιδεύει το μυθιστόρημα του προέδρου της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς, για τους γαβριάδες. Αν κάτι θαυμάζω πιο πολύ στον Στέφανο Μίλεση είναι η προσήλωση και η επιμονή του σε αυτό που κάνει. Τις πληροφορίες που μας δίνει τόσο απλόχερα με τις διαλέξεις, τα άρθρα και τα βιβλία του τις έχει αποκτήσει μελετώντας εκτεταμένα τις εφημερίδες αυτών των εποχών. Ταξιδεύει στον χρόνο και γυρίζει πίσω να μας πει τι είδε.
Για τους ανθρώπους που ζουν στον Πειραιά, όπως εγώ, το βιβλίο έχει ακόμη μεγαλύτερη αξία, γιατί μαθαίνουμε τι συνέβαινε στα μέρη που μεγαλώσαμε και στα οποία ακόμη περπατάμε καθημερινά. Για πολλούς από εμάς ο Πειραιάς είναι σαν μια εκνευριστική αγάπη που δεν μπορείς με τίποτα να την αφήσεις.
«Φαίνεται πως η θάλασσα σμιλεύει τις φυσιογνωμίες με τον τρόπο που θέλει εκείνη», γράφει ο Στέφανος Μίλεσης στο βιβλίο. Έτσι έχει σμιλεύσει και την πόλη μας που είναι γεμάτη Ιστορία και ενδιαφέρον.
Κι εσείς, που δεν μένετε στον Πειραιά, αν έρθετε στο Δημοτικό Θέατρο για κάποια παράσταση να ξέρετε ότι στα θεωρεία κάποτε ζούσαν οικογένειες Μικρασιατών προσφύγων. Ή όταν θα καταφθάσετε το καλοκαίρι στο λιμάνι με τις γεμάτες βαλίτσες σας και τις προσδοκίες για ωραίες διακοπές, ρίξτε καλά μια ματιά τριγύρω. Μέσα σε αυτό το λιμάνι κάποτε κατοικούσαν κάποια παιδιά χωρίς οικογένειες, οι μικροί γαβριάδες.