Το νέο νομοσχέδιο για το Κληρονομικό Δίκαιο που παρουσίασε το Υπουργείο Δικαιοσύνης αποτελεί, αναμφίβολα, μια θαρραλέα και απαραίτητη μεταρρύθμιση.
Μετά από 80 χρόνια στασιμότητας, η αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου ήταν επιτακτική ανάγκη για να προσαρμοστεί η νομοθεσία στη σύγχρονη πραγματικότητα.
Η βασική καινοτομία – ότι οι κληρονόμοι δεν θα επιβαρύνονται πλέον προσωπικά με τα χρέη του θανόντος – είναι επαναστατική και θα λύσει χρόνια προβλήματα που οδηγούσαν σε μαζικές αποποιήσεις κληρονομιών.
Ωστόσο, όπως συμβαίνει με κάθε μεγάλη νομοθετική μεταρρύθμιση, ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Τώρα που το νομοσχέδιο βρίσκεται σε δημόσια διαβούλευση, είναι η κατάλληλη στιγμή να εντοπίσουμε και να αναδείξουμε ορισμένα θολά σημεία που χρειάζονται περαιτέρω διευκρίνιση. Δεν πρόκειται για κριτική του νόμου per se, αλλά για εποικοδομητικές παρατηρήσεις που μπορούν να τον κάνουν ακόμα πιο ολοκληρωμένο και λειτουργικό.
Ας δούμε τέσσερα κρίσιμα ζητήματα μέσα από αντίστοιχα παραδείγματα, που θα αντιμετωπίσουν οι Έλληνες πολίτες:
Παράδειγμα 1ο : Η άγνωστη τιμή πώλησης: Το χαμένο διαμέρισμα της οικογένειας Παπαδοπούλου
Ο Γιώργος Παπαδόπουλος πέθανε αφήνοντας ένα διαμέρισμα στο Περιστέρι, πραγματικής αξίας 90.000 ευρώ και χρέη 70.000 ευρώ. Σύμφωνα με το νέο νόμο, οι κληρονόμοι με τη βοήθεια δικηγόρου μπορούν να ζητήσουν και διορίζεται δικαστικός εκκαθαριστής για να διαχειριστεί την περιουσία.
Ο εκκαθαριστής, θέλοντας να κλείσει γρήγορα την υπόθεση, προχωρά σε πώληση του διαμερίσματος μέσω δημοπρασίας. Το διαμέρισμα πωλείται τελικά για 62.000 ευρώ. Μετά την αφαίρεση των χρεών (70.000€) από την τιμή πώλησης (62.000€), η οικογένεια όχι μόνο δεν παίρνει τίποτα, αλλά υπάρχει έλλειμμα 8.000 ευρώ που διαγράφεται. Αν όμως το διαμέρισμα πωλούνταν στην πραγματική του αξία (90.000€), θα απέμεναν 20.000 ευρώ για την οικογένεια.
Κληρονομικό Δίκαιο: Τα κρίσιμα ερωτήματα
- Ποιος εξασφαλίζει ότι η πώληση γίνεται σε δίκαιη τιμή και όχι κάτω της αγοραίας αξίας;
- Υπάρχει υποχρέωση εκτίμησης από ανεξάρτητο εκτιμητή πριν την πώληση;
- Τι γίνεται αν ο εκκαθαριστής βιάζεται ή έχει σύγκρουση συμφερόντων;
- Μπορούν οι κληρονόμοι να αμφισβητήσουν την τιμή πώλησης;
- Τι συμβαίνει αν το ακίνητο πουλιέται σε “γνωστό” του εκκαθαριστή;
Πρόταση: Το νομοσχέδιο θα μπορούσε να προβλέπει: Υποχρεωτική εκτίμηση από δύο ανεξάρτητους εκτιμητές πριν από κάθε πώληση ακινήτου. Ελάχιστη τιμή πώλησης (π.χ. 80% της εκτιμημένης αξίας) κάτω από την οποία απαιτείται δικαστική έγκριση. Δικαίωμα των κληρονόμων να προτείνουν αγοραστές ή να αγοράσουν οι ίδιοι στην εκτιμημένη τιμή. Και φυσικά, διαφάνεια και αυστηρή εποπτεία και δυνατότητα ανάκλησης του εκκαθαριστή σε περιπτώσεις κακοδιαχείρισης.
Παράδειγμα 2ο: Οι «αόρατοι δανειστές» – Η Ιστορία του Νίκου και του «φιλικού» δανείου
Ο Νίκος Καραγιάννης πέθανε. Ο γιος του, ο Γιώργης, εντοπίζει χρέη 40.000 ευρώ σε επίσημους δανειστές (τράπεζες, εφορία). Γίνεται η εκκαθάριση, πληρώνονται οι δανειστές, και ο Γιώργης λαμβάνει το υπόλοιπο – ύψους 25.000 ευρώ.
Δέκα μήνες αργότερα, εμφανίζεται ο Μανώλης, φίλος του πατέρα του. Παρουσιάζει χειρόγραφη σημείωση (ή και ιδιωτικό συμφωνητικό ακόμα) που δείχνει ότι ο Νίκος του χρωστούσε 18.000 ευρώ από προσωπικό δάνειο το 2021. Ο Μανώλης ήταν στη Γερμανία και δεν είδε τη δημοσίευση της πρόσκλησης δανειστών στην εφημερίδα. Τι γίνεται σε αυτήν την περίπτωση; Χάνει τα χρήματά του ο Μανώλης επειδή δεν ενημερώθηκε έγκαιρα; Ή μπορεί να τα διεκδικήσει από τον Γιώργη, που πλέον έχει στην κατοχή του 25.000€; Αν μπορεί, τότε ο Γιώργης δεν προστατεύεται τελικά από τα χρέη, όπως υπόσχεται ο νόμος.
Πρόταση: Θα ήταν σκόπιμο να προβλεφθεί: Υποχρέωση του εκκαθαριστή να ερευνά ενεργά για δανειστές (π.χ. μέσω τραπεζικών κινήσεων). Σαφής “οριστικότητα” μετά τη λήξη της εκκαθάρισης – οι καθυστερημένοι δανειστές χάνουν το δικαίωμά τους. Και ίσως μια ειδική ρύθμιση για διασυνοριακές περιπτώσεις.
Παράδειγμα 3ο: Η κρυμμένη «παγίδα» της εγγύησης – Το δράμα της οικογένειας Αντωνίου
Η Ελένη Αντωνίου πέθανε. Τα παιδιά της ανακαλύπτουν ότι είχε υπογράψει το 2019 ως εγγυήτρια για επιχειρηματικό δάνειο 60.000 ευρώ του αδελφού της, που έχει ένα εστιατόριο. Την περίοδο του θανάτου της, ο αδελφός της πλήρωνε κανονικά τις δόσεις του. Έξι μήνες μετά τον θάνατο της Ελένης, το εστιατόριο κλείνει λόγω οικονομικών προβλημάτων. Ο αδελφός σταματά να πληρώνει το δάνειο. Η τράπεζα στρέφεται στην κληρονομιά της Ελένης, επικαλούμενη την εγγύηση.
Το νομοσχέδιο δεν διευκρινίζει με σαφήνεια: Πώς προστατεύονται οι κληρονόμοι που δεν γνώριζαν καν την ύπαρξη της εγγύησης; Οι εγγυήσεις μεταβιβάζονται στην κληρονομιά; Αν ναι, μέχρι ποιο ποσό (το αρχικό ή το υπόλοιπο κατά τον θάνατο); Τι γίνεται αν η κύρια οφειλή γεννήθηκε μετά τον θάνατο του εγγυητή; Τι γίνεται αν η κληρονομιά είχε πάει σε εκκαθαριστεί, ο οποίος δεν είχε εντοπίσει την εγγύηση;
Πρόταση: Χρειάζεται ειδική διάταξη που να καθορίζει: Το ανώτατο όριο ευθύνης της κληρονομιάς για εγγυήσεις. Προθεσμία εντός της οποίας μπορεί να ενεργοποιηθεί η εγγύηση. Υποχρέωση άμεσης ενημέρωσης των κληρονόμων από τους πιστωτές.
Παράδειγμα 4ο: Η Εκκρεμής Δίκη – Όταν η Δικαιοσύνη Καθυστερεί
Ο Θανάσης Μιχαηλίδης πέθανε τον Ιανουάριο 2026. Είχε εκκρεμή δικαστική διαφορά με πρώην συνεταίρο για 22.000 ευρώ. Η οικογένεια προχώρησε σε εκκαθάριση της κληρονομιάς. Πληρώθηκαν όλοι οι γνωστοί δανειστές (συνολικά 55.000 ευρώ), και το υπόλοιπο – ένα διαμέρισμα αξίας 30.000 ευρώ – πέρασε στα παιδιά του.
Τον Οκτώβριο 2027, εκδίδεται δικαστική απόφαση που ορίζει ότι ο Θανάσης (στην προκειμένη περίπτωση οι κληρονόμοι του) πρέπει να καταβάλουν 22.000 ευρώ στον πρώην συνεταίρο. Η εκκαθάριση, όμως, έχει κλείσει εδώ και ένα χρόνο. Το διαμέρισμα έχει ήδη περάσει στα παιδιά. Δεν υπάρχουν άλλα περιουσιακά στοιχεία. Τι γίνεται; Τα παιδιά πληρώνουν από την προσωπική τους περιουσία; Ξαναγίνεται εκκαθάριση; Ο δικαιούχος διεκδικεί δικαστικά τα λεφτά του από το υπόλοιπο της εκκαθάρισης που πήγε στα παιδιά;
Πρόταση: Θα μπορούσε να προβλεφθεί: Υποχρέωση δήλωσης όλων των εκκρεμών δικών στον εκκαθαριστή. Ή “εγγυητικό κεφάλαιο” που θα παραμένει δεσμευμένο για τέτοιες περιπτώσεις, ή ακόμα και χρονικό όριο (π.χ. 2-3 έτη) μετά το οποίο τέτοιες απαιτήσεις θα διαγράφονται οριστικά.
Το νέο Κληρονομικό Δίκαιο αποτελεί σταθμό στη νομική μας ιστορία. Η βασική του αρχή – ότι κανείς δεν θα χάνει πλέον την προσωπική του περιουσία λόγω χρεών που δεν δημιούργησε – είναι δίκαιη και προοδευτική. Η εισαγωγή των κληρονομικών συμβάσεων, η αναβάθμιση του ρόλου του συζύγου, η προστασία των συντρόφων, όλα αυτά είναι βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Ωστόσο, η πολυπλοκότητα της καθημερινής ζωής δημιουργεί σενάρια που χρειάζονται σαφείς απαντήσεις. Τα τέσσερα ζητήματα που αναδείξαμε δεν είναι θεωρητικές ασκήσεις – είναι πραγματικές καταστάσεις που θα αντιμετωπίσουν χιλιάδες ελληνικές οικογένειες.
