Η σύλληψη του Άρη Μουγκοπέτρου για υπόθεση που αφορά ενδοοικογενειακή απειλή (μια δικογραφία που – όπως πάντα – κρίνεται στα δικαστήρια και με το τεκμήριο αθωότητας σε ισχύ) επανέφερε, για άλλη μια φορά, το ίδιο ερώτημα. Πόσα περιστατικά «σπάνε» τελικά τη σιωπή και πόσα μένουν για πάντα μέσα στο σπίτι;
Η απάντηση δεν είναι απλή. Γιατί η ενδοοικογενειακή βία δεν είναι «στιγμή». Είναι μοτίβο. Και τα στατιστικά, ειδικά στην Ελλάδα, είναι συχνά ένα παζλ από διαφορετικές πηγές, με κενά, αλλαγές καταγραφής και χρόνια υπο-αναφοράς.
Η ενδοοικογενειακή βία δεν περιορίζεται στη σωματική κακοποίηση. Περιλαμβάνει ψυχολογική πίεση, απειλές, καταναγκαστικό έλεγχο, οικονομική βία, σεξουαλική βία, αλλά και βία σε βάρος παιδιών ή ηλικιωμένων μέσα στο ίδιο οικογενειακό/οικιακό περιβάλλον.
Στην Ελλάδα, ο βασικός κορμός είναι ο Ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, ενώ κομβική υπήρξε και η κύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης με τον Ν. 4531/2018.
Σε διεθνές επίπεδο, ο ΠΟΥ περιγράφει την κλίμακα με τρόπο που κόβει την ανάσα. Σχεδόν 1 στις 3 γυναίκες (εκτίμηση 840 εκατ.) έχει βιώσει βία από σύντροφο ή σεξουαλική βία στη διάρκεια της ζωής της. Και μόνο στους τελευταίους 12 μήνες, 316 εκατ. γυναίκες υπέστησαν σωματική ή/και σεξουαλική βία από σύντροφο.
Στην Ευρώπη, έρευνες/συζητήσεις σε επίπεδο ΕΕ συνεχίζουν να καταγράφουν επίσης «αναλογία του ενός τρίτου» και το κρίσιμο πρόβλημα της υπο-καταγγελίας.
Μια (πολύ) σύντομη ιστορική αναδρομή: από την «οικογενειακή εξουσία» στο σύγχρονο δίκαιο
Αν ζητάμε «πρώτη ιστορική καταγραφή», η πιο ασφαλής διατύπωση είναι ότι αναφορές σε ανισότιμες οικογενειακές σχέσεις και “πειθαρχία” μέσα στον γάμο εμφανίζονται ήδη στα αρχαία νομικά κείμενα. Ενδεικτικά, ο Κώδικας του Χαμουραμπί (18ος αι. π.Χ.) περιέχει εκτεταμένες ρυθμίσεις για γάμο/οικογένεια και αντιμετωπίζεται στη σύγχρονη βιβλιογραφία ως μία από τις παλαιότερες «πηγές» που μας δείχνουν πώς η οικογενειακή εξουσία θεσμοθετούνταν.
Στη ρωμαϊκή παράδοση, η έννοια της patria potestas αποτυπώνει το πλαίσιο πατριαρχικής εξουσίας μέσα στην οικογένεια.
Στο αγγλικό common law, ιστορικά συναντάμε αναφορές στην ιδέα της «μέτριας διόρθωσης» της συζύγου. Μια κουλτούρα που αργότερα αμφισβητήθηκε και περιορίστηκε.
(Σημείωση: ο δημοφιλής μύθος ότι υπήρχε «νόμος» που επέτρεπε ξυλοδαρμό με ραβδί “όσο ένας αντίχειρας” δεν φαίνεται να υπήρξε ποτέ ως κωδικοποιημένος κανόνας δικαίου.Αν και η ανοχή στη βία ήταν ιστορικά πραγματική.)
Ελλάδα: τι λένε τα επίσημα διαθέσιμα στοιχεία 20ετίας (2006–2025)
1) Η «ραχοκοκαλιά» των δεδομένων: Αστυνομικές καταγραφές (2010–2020)
Σε έκθεση του Παρατηρητηρίου της ΓΓ Δημογραφικής & Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (GSDFPGE), δημοσιεύονται ετήσια στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. για το 2010–2020. Εκεί φαίνεται ότι τα καταγεγραμμένα αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας αυξάνονται σημαντικά στη δεκαετία:
•2010: 1.303
•2011: 2.005
•2012: 2.455
•2013: 2.896
•2014: 3.512
•2015: 3.572
•2016: 3.839
•2017: 3.134
•2018: 4.722
•2019: 5.220
•2020: 5.669
Η ίδια έκθεση επισημαίνει και κάτι κρίσιμο: το 2020 η ΕΛ.ΑΣ. τροποποίησε το σύστημα καταγραφής (σχέση δράστη-θύματος, τύπος βίας κ.ά.), άρα οι συγκρίσεις θέλουν προσοχή.
2) 2020: ποιοι είναι οι «ορατοί» στα στοιχεία
Για το 2020, στην ίδια πηγή καταγράφονται:
•5.805 συνολικά θύματα
•4.264 γυναίκες θύματα (73,5% του συνόλου)
•Στις περιπτώσεις με γυναίκες θύματα, οι δράστες είναι στη συντριπτική πλειονότητα άνδρες (αναφέρεται ότι για τις γυναίκες-θύματα, σε 93% των περιπτώσεων οι δράστες ήταν άνδρες).
3) 2021–2022: η μετα-πανδημική «έκρηξη» στις αναφορές
Σε συνοπτική αποτύπωση που αντλείται από αστυνομικές/κρατικές αναφορές:
•2021: 9.942 υποθέσεις/περιστατικά, με 7.375 γυναίκες θύματα (αναφέρεται αύξηση έως +73% σε σχέση με το 2020).
•2022: 11.632 περιστατικά ενδοοικογενειακής/συντροφικής βίας που αναφέρθηκαν στην Αστυνομία.
4) 2023–2025: διπλασιασμοί μέσα σε μήνες
Με βάση δημοσιοποιημένα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. όπως παρουσιάστηκαν σε ρεπορτάζ:
•Ιαν–Οκτ 2023: 9.860 περιστατικά
•Ιαν–Οκτ 2024: 18.427 περιστατικά (και 11.308 συλλήψεις στο ίδιο διάστημα)
•Ιαν–Οκτ 2025: πάνω από 19.000 υποθέσεις/περιστατικά που «χειρίστηκε» η ΕΛ.ΑΣ. (με αναφορά σε μέσο όρο 47 συλλήψεων/ημέρα).
5) Τηλεφωνικές γραμμές: ένας «παράλληλος θερμοστάτης» της πραγματικότητας
Η Γραμμή SOS 15900 είναι από τα πιο σταθερά σημεία αναφοράς. Ενδεικτικά, σε έγγραφο με συγκεντρωτικά στοιχεία αναφέρεται ότι στο διάστημα 11/3/2011–17/11/2015 δέχθηκε 22.388 κλήσεις.
Εδώ, όμως, χρειάζεται προσοχή, γιατί τα νούμερα δεν αρκούν και κάτι «κρύβουν». Ακόμη και τα πιο «καθαρά» στατιστικά έχουν δύο μεγάλους αστερίσκους:
Υπο-καταγγελία: μεγάλο μέρος της βίας δεν φτάνει ποτέ σε Αστυνομία/εισαγγελία.
Ασυνέχεια δεδομένων: η ίδια η κρατική αποτύπωση παραδέχεται «κενά» και αλλαγές στα συστήματα καταγραφής, ενώ τονίζεται η ανάγκη συνεκτικού πληροφοριακού συστήματος.
Πάντως η Ελλάδα φαίνεται να περνά από την εποχή της «αορατότητας» στην εποχή της μαζικής εμφάνισης περιστατικών στα επίσημα κανάλια. Το ερώτημα είναι αν αυτό οφείλεται μόνο σε αύξηση της βίας ή και σε αύξηση της αναφοράς. Δηλαδή περισσότερη ενημέρωση, εργαλεία όπως panic button, εξειδικευμένα γραφεία, μεγαλύτερη κοινωνική μηδενική ανοχή. Στην πράξη, πιθανότατα ισχύουν και τα δύο με την υπο-καταγγελία να παραμένει το μεγάλο σκοτεινό δωμάτιο.
Πού να απευθυνθεί κάποιος (αν το χρειάζεται)
SOS 15900 (Γραμμή για γυναίκες θύματα βίας)
Σε άμεσο κίνδυνο: 100 (Άμεση Δράση) / 112 (Ευρωπαϊκός αριθμός έκτακτης ανάγκης)
Και δύο πολύκροτες υποθέσεις που σημάδεψαν τον δημόσιο διάλογο στο εξωτερικό
Gabby Petito (ΗΠΑ, 2021): Η υπόθεση άνοιξε μεγάλη συζήτηση για το πώς οι αρχές «διαβάζουν» ένα περιστατικό ενδοοικογενειακής έντασης και για το ρίσκο λανθασμένης εκτίμησης.
Υπόθεση Gisèle Pelicot (Γαλλία, ετυμηγορία Δεκ. 2024): Μια δίκη-τομή για την έννοια της συναίνεσης, τη σεξουαλική βία μέσα στον γάμο και τη δημόσια έκθεση του εγκλήματος, με βαριές καταδίκες.
