Ο καρκίνος είναι παραδοσιακά μια ασθένεια που αφορά κυρίως τους μεγαλύτερους σε ηλικία. Όμως, από τη δεκαετία του 1990 και μετά, τα ποσοστά καρκίνου πρώιμης εμφάνισης, δηλαδή διάγνωσης πριν από την ηλικία των 50 ετών, αυξάνονται ραγδαία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Μια μεγάλη μελέτη έδειξε ότι η παγκόσμια επίπτωση καρκίνων πρώιμης εμφάνισης αυξήθηκε κατά 79% μεταξύ 1990 και 2019, ενώ οι θάνατοι αυξήθηκαν κατά 28%. Η έλλειψη ιστορικών δεδομένων σε πολλές χώρες καθιστά δύσκολο να εντοπίσουμε πότε ξεκίνησαν πραγματικά αυτές οι τάσεις.
Ωστόσο, γνωρίζουμε πως όσοι από εμάς έχουμε γεννηθεί μετά το 1980 έχουμε τετραπλάσιες πιθανότητες να διαγνωστούμε με καρκίνο του ορθού σε σχέση με όσους γεννήθηκαν γύρω στο 1950. Σε σχέση με το 2019, προβλέπεται ότι η παγκόσμια επίπτωση καρκίνων πρώιμης εμφάνισης θα αυξηθεί κατά 31% έως το 2030, ενώ οι θάνατοι θα αυξηθούν κατά 21%.
Αυτό σημαίνει ότι οι γενιές των Millennials και της Gen Z θα φέρουν δυσανάλογα υψηλούς καρκινικούς κινδύνους καθώς μεγαλώνουμε, «επιβραδύνοντας δυνητικά δεκαετίες προόδου ενάντια στον καρκίνο».
Αυτή η εικόνα αντικατοπτρίζει όσα βλέπουν οι ογκολόγοι στην καθημερινή τους πρακτική. Αν και οι μεγαλύτεροι εξακολουθούν να αποτελούν την πλειονότητα των περιστατικών, βλέπουμε όλο και περισσότερους κατά τα άλλα υγιείς νέους χωρίς οικογενειακό ιστορικό καρκίνου. Και το ερώτημα που μας απασχολεί είναι: γιατί όλο και περισσότεροι διαγιγνώσκονται σε νεαρή ηλικία, συχνά σε πιο προχωρημένα στάδια;
Οι επιστήμονες ερευνούν το ζήτημα, αλλά οι απαντήσεις δεν είναι ακόμη ξεκάθαρες. Η βελτίωση της επιτήρησης και των μεθόδων ανίχνευσης καρκίνου δεν αρκεί για να εξηγήσει την τόσο απότομη και συγκεντρωμένη αύξηση ορισμένων καρκίνων σε νεαρούς ενήλικες.
Η επικρατέστερη υπόθεση είναι ότι έχουμε εκτεθεί σε περιβαλλοντικούς και διατροφικούς παράγοντες που δεν ήταν τόσο διαδεδομένοι πριν τη δεκαετία του 1990. Αν και και οι μεγαλύτεροι έχουν εκτεθεί σε κάποιους από αυτούς, οι ερευνητές υποπτεύονται ότι η συσσώρευση από μικρή ηλικία επιδεινώνει τον κίνδυνο καρκίνου πρώιμης εμφάνισης. Τέτοιοι παράγοντες περιλαμβάνουν αλλαγές στο μικροβίωμα του εντέρου, αυξημένη έκθεση σε αντιβιοτικά, μικροπλαστικά και τις λεγόμενες «παντοτινές» χημικές ουσίες (PFAS). Εξετάζονται επίσης οι σύνδεσμοι με την εξάπλωση της δυτικού τύπου διατροφής και τα αυξανόμενα ποσοστά παχυσαρκίας.
Ωστόσο, αν υπήρχε ένας και μοναδικός καθοριστικός παράγοντας, θα τον είχαμε εντοπίσει μέχρι τώρα. Άρα, μάλλον γίνεται λόγος για συνδυασμό πολλών διαφορετικών αιτιών.
Σχέση καρκίνου και διατροφής
Ορισμένα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι η παχυσαρκία αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για καρκίνους πρώιμης εμφάνισης. Ανάλυση 21 ειδών καρκίνου σε άτομα 25-49 ετών μεταξύ 2000 και 2012 βρήκε ότι η αύξηση καρκίνων του παχέος εντέρου, του ορθού, του παγκρέατος και των νεφρών μπορεί να σχετίζεται με την αύξηση του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους. Όμως, η σχέση παχυσαρκίας-καρκίνου δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη, καθώς άλλες μελέτες δεν έδειξαν σαφή σύνδεση.
Πιθανόν δεν είναι η παχυσαρκία αυτή καθαυτή, αλλά συγκεκριμένες πτυχές της σύγχρονης διατροφής, ιδιαίτερα της δυτικού τύπου, που παίζουν τον ρόλο τους. Εργαστηριακές μελέτες δείχνουν ότι η ζάχαρη, τα κορεσμένα λίπη, το σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης και άλλα συστατικά μπορεί να επηρεάζουν την ανάπτυξη όγκων.
Μικροπλαστικά, χημικές ουσίες και η σημασία του εντέρου
Ένα άλλο πεδίο έρευνας αφορά τις ουσίες που έχουν μπει στη ζωή μας τις τελευταίες δεκαετίες. Οι PFAS βρίσκονται σε υφάσματα, συσκευασίες τροφίμων και πολλές άλλες καθημερινές πρακτικές και συνήθειες. Υποπτευόμαστε ότι συνδέονται με διάφορους καρκίνους, αλλά δεν έχουμε ακόμα αποδείξεις ειδικά για τους καρκίνους πρώιμης εμφάνισης.
Παράλληλα, τα μικροπλαστικά που προκύπτουν από την αποδόμηση των πλαστικών εντοπίζονται σε όργανα του ανθρώπινου σώματος, ακόμη και σε όγκους. Η παγκόσμια παραγωγή πλαστικού αυξήθηκε δραματικά από το 1990 έως σήμερα, κάτι που συμβαδίζει με την αύξηση περιστατικών καρκίνου. Η συσχέτιση είναι ανησυχητική, αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμη αν υπάρχει σχέση αιτίας-αποτελέσματος.
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι πλέον η πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο στους άνδρες κάτω των 50 και η δεύτερη στις γυναίκες. Η ραγδαία αύξηση, ιδίως σε όσους είναι κάτω των 40, έχει κινητοποιήσει πολλές έρευνες. Το μικροβίωμα του εντέρου φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο, με τη διατροφή, τα μικροπλαστικά και τις χημικές ουσίες να επηρεάζουν την ισορροπία του. Υπάρχει η κύρια υποψία ότι βακτήρια που παράγουν τοξίνες όπως η κολιβακτίνη συμβάλλουν σε ένα μέρος των περιστατικών, αλλά υπάρχουν πολλοί μηχανισμοί που δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί.
Πόσο γρήγορα αναπτύσσονται οι όγκοι πρώιμης εμφάνισης και τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε τον κίνδυνο
Ένας λόγος που πολλοί διαγιγνώσκονται σε προχωρημένα στάδια είναι ότι οι όγκοι πρώιμης εμφάνισης μπορεί να εξελίσσονται πιο γρήγορα από αυτούς των μεγαλύτερων σε ηλικία. Αν ισχύει ότι αναπτύσσονται μέσα σε 1-2 χρόνια αντί για 5-15, τότε τα υπάρχοντα διαστήματα προληπτικών ελέγχων μπορεί να είναι ανεπαρκή για τους νεότερους.
Για τον λόγο αυτό, οι ερευνητές προσπαθούν να αναπτύξουν νέα εργαλεία πρόβλεψης κινδύνου που θα επιτρέπουν πιο στοχευμένους ελέγχους. Για παράδειγμα, συμπτώματα όπως ανεξήγητη αναιμία ή απώλεια βάρους πρέπει να μας ανησυχούν.
Επειδή η έρευνα για τον καρκίνο πρώιμης εμφάνισης βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο, δεν υπάρχουν πολλές εξειδικευμένες οδηγίες. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τηρούμε βασικές αρχές υγιεινής ζωής: ισορροπημένη διατροφή, σωματική άσκηση, περιορισμό αλκοόλ, καπνίσματος και έκθεση στον ήλιο.
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι να γνωρίζουμε τον οργανισμό μας και να μην αγνοούμε πιθανά συμπτώματα, καθώς ειναι αρκετοί αυτοί, και κυρίως νέοι ενήλικες, οι οποίοι τα αγνοούν συστηματικά.
Παρά τη ζοφερή εικόνα, υπάρχει και μια θετική πλευρά: Η επιστημονική πρόοδος των τελευταίων δεκαετιών έχει μειώσει θεαματικά τη θνησιμότητα από καρκίνο στους μεγαλύτερους. Κάτι τέτοιο δείχνει ότι η έγκαιρη διάγνωση και η σωστή θεραπεία κάνουν τη διαφορά. Επομένως, η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση τόσο του κοινού όσο και των γιατρών είναι καθοριστικής σημασίας για να εντοπίζουμε εγκαίρως τα περιστατικά.
Με πληροφορίες από Science News
