Σας συστήνουν κάποιον και η προσοχή σας πέφτει στα μάτια του. Μπορεί να είναι βαθιά, γήινα καστανά, αχνά γαλάζια ή εκείνο το σπάνιο πράσινο που αλλάζει με κάθε τρεμόπαιγμα του φωτός. Τα μάτια έχουν έναν τρόπο να μας κρατούν, να πυροδοτούν αναγνώριση ή περιέργεια πριν ειπωθεί λέξη. Συχνά είναι το πρώτο πράγμα που παρατηρούμε σε κάποιον και μερικές φορές το χαρακτηριστικό που θυμόμαστε περισσότερο.
Σε όλο τον κόσμο, τα ανθρώπινα μάτια καλύπτουν μια ευρεία παλέτα. Το καστανό είναι μακράν η πιο κοινή απόχρωση, ιδίως στην Αφρική και την Ασία, ενώ το γαλάζιο συναντάται πιο συχνά στη βόρεια και ανατολική Ευρώπη. Το πράσινο είναι το πιο σπάνιο απ’ όλα, μόλις στο περίπου 2% του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα μελί μάτια προσθέτουν ακόμη μεγαλύτερη ποικιλία, συχνά φαίνονται να αλλάζουν μεταξύ πράσινου και καστανού ανάλογα με το φως.
Λοιπόν, τι κρύβεται πίσω από αυτές τις διαφορές;
Όλα είναι στη μελανίνη
Η απάντηση βρίσκεται στην ίριδα, τον χρωματιστό δακτύλιο ιστού που περιβάλλει την κόρη. Εκεί, μια χρωστική που ονομάζεται μελανίνη, κάνει τη μεγαλύτερη δουλειά.
Τα καστανά μάτια περιέχουν υψηλή συγκέντρωση μελανίνης, η οποία απορροφά το φως και δημιουργεί τη πιο σκούρα εμφάνιση. Τα γαλάζια μάτια περιέχουν πολύ λίγη μελανίνη. Το χρώμα τους δεν προέρχεται καθόλου από χρωστική, αλλά από τη σκέδαση του φωτός μέσα στην ίριδα, ένα φυσικό φαινόμενο γνωστό ως φαινόμενο Tyndall, κάτι σαν το φαινόμενο που κάνει τον ουρανό να φαίνεται μπλε.
Στα γαλάζια μάτια, τα μικρότερα μήκη κύματος (όπως το μπλε) «σκεδάζονται» πιο αποτελεσματικά από τα μεγαλύτερα, όπως το κόκκινο ή το κίτρινο. Λόγω της χαμηλής συγκέντρωσης μελανίνης, λιγότερο φως απορροφάται, επιτρέποντας στο «σκεδαζόμενο» μπλε φως να κυριαρχήσει σε αυτό που αντιλαμβανόμαστε. Αυτή η γαλάζια απόχρωση οφείλεται όχι σε χρωστική, αλλά στον τρόπο που το φως αλληλεπιδρά με τη δομή του ματιού.
Και για να μην μένουν απορίες με μία λέξη που δεν την ακούμε συχνά, η «σκέδαση» του φωτός είναι ένα φαινόμενο κατά το οποίο το φως αλληλεπιδρά με σωματίδια ή δομές που υπάρχουν σε ένα μέσο, με αποτέλεσμα να αλλάζει κατεύθυνση ή να διαδίδεται με διαφορετικούς τρόπους. Συμβαίνει όταν το φως περνά από ένα μέσο σε ένα άλλο, όπως από τον αέρα στο νερό ή από τον αέρα σε μια γυάλινη επιφάνεια. Αυτή η σκέδαση του φωτός μπορεί να παρατηρηθεί σε διάφορες καταστάσεις, όπως η κάμψη του πολύχρωμου φωτός το απόγευμα λόγω διάθλασης και ολικήςεσωτερικής ανάκλασης.
Τα πράσινα μάτια προκύπτουν από μια ισορροπία: μέτρια ποσότητα μελανίνης σε συνδυασμό με σκέδαση φωτός. Τα μελί μάτια είναι ακόμη πιο σύνθετα. Η άνιση κατανομή της μελανίνης στην ίριδα δημιουργεί ένα μωσαϊκό χρώματος που μπορεί να αλλάζει ανάλογα με το περιβάλλον φως.
Τι ρόλο παίζουν τα γονίδια;
Η γενετική του χρώματος των ματιών είναι εξίσου συναρπαστική. Για πολύ καιρό, οι επιστήμονες πίστευαν σε ένα απλό μοντέλο «το καστανό υπερισχύει του γαλάζιου», ελεγχόμενο από ένα μόνο γονίδιο. Η έρευνα πλέον δείχνει ότι η πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκη. Πολλά γονίδια συμβάλλουν στον καθορισμό του χρώματος των ματιών. Αυτό εξηγεί γιατί τα παιδιά στην ίδια οικογένεια μπορούν να έχουν δραματικά διαφορετικά χρώματα ματιών και γιατί δύο γαλανομάτες γονείς μπορούν μερικές φορές να αποκτήσουν παιδί με πράσινα ή ακόμη και ανοιχτά καστανά μάτια.
Το χρώμα των ματιών επίσης αλλάζει με τον χρόνο. Πολλά μωρά ευρωπαϊκής καταγωγής γεννιούνται με γαλάζια ή γκρι μάτια, επειδή τα επίπεδα μελανίνης τους είναι ακόμη χαμηλά. Καθώς η χρωστική συσσωρεύεται σταδιακά στα πρώτα χρόνια της ζωής, εκείνα τα γαλάζια μάτια μπορεί να στραφούν προς το πράσινο ή το καστανό. Στην ενήλικη ζωή, το χρώμα των ματιών τείνει να είναι πιο σταθερό, αν και μικρές αλλαγές στην εμφάνιση είναι συνηθισμένες ανάλογα με τον φωτισμό, τα ρούχα ή το μέγεθος της κόρης. Για παράδειγμα, τα γαλαζοπράσινα/μπλε-γκρι μάτια μπορούν να φαίνονται πολύ μπλε, πολύ γκρι ή ακόμη και λίγο πράσινα ανάλογα με το περιβάλλον φως. Πιο μόνιμες μεταβολές είναι σπανιότερες αλλά μπορεί να συμβούν με την ηλικία ή ως αντίδραση σε ορισμένες ιατρικές καταστάσεις που επηρεάζουν τη μελανίνη στην ίριδα.
Οι πραγματικές ιδιομορφίες – Δύο μάτια με διαφορετικό χρώμα
Και μετά υπάρχουν οι πραγματικές ιδιομορφίες. Η ετεροχρωμία όταν το ένα μάτι έχει διαφορετικό χρώμα από το άλλο ή όταν μια ίριδα περιέχει δύο διακριτά χρώματα είναι σπάνια, αλλά εντυπωσιακή. Μπορεί να είναι γενετική, αποτέλεσμα τραυματισμού ή να σχετίζεται με συγκεκριμένες παθήσεις. Διασημότητες όπως η Kate Bosworth και η Mila Kunis είναι γνωστά παραδείγματα. Τα μάτια του μουσικού David Bowie έδειχναν διαφορετικά χρώματα λόγω μόνιμα διασταλμένης κόρης έπειτα από ατύχημα, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ετεροχρωμίας.
Στο τέλος, το χρώμα των ματιών είναι κάτι περισσότερο από μια ιδιορρυθμία γενετικής και φυσικής. Είναι μια υπενθύμιση του πώς η βιολογία και η ομορφιά αλληλοδιαπλέκονται. Κάθε ίριδα μοιάζει με έναν μικρόκοσμο δακτύλιοι χρωστικής, χρυσές πιτσιλιές ή βαθιές καστανές «λίμνες» που πιάνουν το φως διαφορετικά κάθε φορά που κοιτάζετε.
Τα μάτια δεν μας επιτρέπουν απλώς να βλέπουμε τον κόσμο· μας συνδέουν και μεταξύ μας. Είτε γαλάζια, πράσινα, καστανά είτε κάτι ενδιάμεσα, κάθε ζευγάρι αφηγείται μια ιστορία απολύτως μοναδική μια ιστορία καταγωγής, ατομικότητας και της ήσυχης έκπληξης του να είσαι άνθρωπος.
ΠΗΓΗ: The Conversation-Davinia Beaver
