Οι πολεμικές συγκρούσεις των τελευταίων ετών έχουν φέρει στο προσκήνιο νέα οπλικά συστήματα (ο λόγος κυρίως για τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, διαφόρων κατηγοριών), δημιουργώντας παράλληλα αμφιβολίες για την αξία και την επιβιωσιμότητα άλλων, «παραδοσιακών» μέσων και πλατφορμών- μεταξύ των οποίων και τα επιθετικά ελικόπτερα, όπως τα Apache και τα Kiowa Warrior που βρίσκονται στο οπλοστάσιο του Ελληνικού Στρατού.

Σε αυτό το πλαίσιο, αίσθηση προκάλεσε πρόσφατη τοποθέτηση κορυφαίου Αμερικανού αξιωματικού στις αρχές του Ιουνίου: Ο αντιστράτηγος Τζόζεφ Ράιαν, μιλώντας σε συνδιάσκεψη στο Center for a New American Security, αμφισβήτησε την αξία του εμβληματικού αμερικανικού ελικοπτέρου Apache, λέγοντας πως υφίσταται όλο και μεγαλύτερη απειλή στα σύγχρονα πεδία μαχών- σε βαθμό που η έκδοση AH-64D «δεν παρέχει δυνατότητες για νίκη σε πόλεμο με τις οποίες μπορούμε να πολεμήσουμε και να νικήσουμε σήμερα», και η πιο προηγμένη έκδοση, AH-64E (Guardian) «είναι επίσης στα πρόθυρα του να αποτελεί δυνατότητα την οποία δεν βλέπουμε απαραίτητα να συμβάλλει στη μάχη με τον τρόπο που γινόταν ενδεχομένως στο παρελθόν». Επίσης, πρόσφατα δημοσιεύματα έκαναν λόγο για ακύρωση της αγοράς 36 επιπλέον Apache Guardian από τη Νότια Κορέα – ωστόσο πολλές είναι οι χώρες που έχουν προμηθευτεί ή προμηθεύονται την πιο σύγχρονη έκδοση του Apache πέραν των ίδιων των ΗΠΑ, μεταξύ των οποίων η Πολωνία, η Ολλανδία, το Μαρόκο, το Ηνωμένο Βασίλειο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αυστραλία, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ.

Τα επιθετικά ελικόπτερα στο σήμερα

 

Τα επιθετικά ελικόπτερα- βαριά οπλισμένα, ευέλικτα αεροσκάφη, ικανά να επιχειρούν σε χαμηλότερα ύψη, μικρότερες ταχύτητες και με μεγαλύτερη ακρίβεια από τα αεροπλάνα- «γεννήθηκαν» στον πόλεμο του Βιετνάμ και είναι παρόντα σχεδόν σε κάθε πολεμική σύγκρουση εδώ και δεκαετίες. Ο πόλεμος της Ουκρανίας υπέδειξε πως είναι πολύ ευάλωτα στο σύγχρονο πεδίο μάχης, που χαρακτηρίζεται από μεγάλη παρουσία σύγχρονων αντιαεροπορικών όπλων (συχνά φορητών- μεταφερόμενων από έναν στρατιώτη, τα αποκαλούμενα MANPADS) και drones, τα οποία εμφανίζονται πλέον ικανά όχι απλά να αναλαμβάνουν παρεμφερείς αποστολές με μικρότερο κόστος, αλλά ακόμη και να καταρρίπτουν ελικόπτερα τέτοιου είδους. Αν και είναι γνωστό από παλιά (πολύ πριν την άνοδο των drones) πως τα επιθετικά ελικόπτερα δεν ενδείκνυται να επιχειρούν σε περιοχές όπου δρα η εχθρική αεροπορία και υπάρχει ισχυρή αντιαεροπορική κάλυψη, τα μη επανδρωμένα εντείνουν το ζήτημα για τους προαναφερθέντες λόγους: Μπορούν να παρέχουν παρεμφερείς «υπηρεσίες» με μικρότερο κόστος, και παράλληλα να «κυνηγούν» τα ελικόπτερα. Επίσης, δεν μπορεί να παραβλέπεται ο παραδοσιακός «εφιάλτης» των ελικοπτέρων, τα MANPADS, που προκαλούσαν τρομακτικές απώλειες στα ρωσικά επιθετικά ελικόπτερα- τα οποία τα πρώτα χρόνια του πολέμου δεν θα ήταν ανακριβές να ειπωθεί πως αποτελούσαν πραγματικά «ιπτάμενα φέρετρα».

Από την άλλη, στον πόλεμο της Ουκρανίας πάλι, απέδειξαν ότι μπορούν και παραμένουν χρήσιμα: Μπροστά στις τρομακτικές απώλειες των πρώτων ετών, οι Ρώσοι άλλαξαν τακτικές και αναβάθμισαν τα επιθετικά τους ελικόπτερα (και συγκεκριμένα το Ka-52, που έχει χαρακτηριστεί το ρωσικό αντίστοιχο του αμερικανικού AH-64 Apache). Πλέον, τα επιθετικά ελικόπτερά τους δεν παίζουν το ρόλο «ιπτάμενου πυροβολικού» πολύ κοντά στο πεδίο της μάχης, τακτική που τα καθιστούσε ευάλωτα σε κάθε είδους αντιαεροπορική δυνατότητα του αντιπάλου, μα, εξοπλισμένα με μεγαλύτερης εμβέλειας πυραύλους, λειτουργούν κυρίως ως ιπτάμενοι «ελεύθεροι σκοπευτές» από μεγαλύτερες αποστάσεις- ενώ έμφαση έχει δοθεί σε βελτιωμένα συστήματα αυτοπροστασίας και συστήματα που διευκολύνουν τις επιχειρήσεις τη νύχτα.

 

 

Ο συνδυασμός της αλλαγής τακτικών και των μεγαλύτερης εμβέλειας όπλων απέδωσε και αποδίδει αποτελέσματα- χαρακτηριστική περίπτωση είναι η ουκρανική αντεπίθεση του 2023, όπου τα ρωσικά επιθετικά ελικόπτερα, επιχειρώντας σε ρόλο άμυνας/ ταχείας αντίδρασης, ήταν σε θέση να μεταβαίνουν ταχύτατα σε περιοχές όπου εκδηλώνονταν ουκρανικές επιθετικές ενέργειες και να προσβάλλουν τις ουκρανικές δυνάμεις με μεγάλη ισχύ πυρός πριν στηθούν αποτελεσματικά πλέγματα αεράμυνας για τις επιτιθέμενες μονάδες. Επίσης, στις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, εντύπωση προκάλεσε η χρήση των ισραηλινών Apache ως κυνηγών drones, με τα ισραηλινά «gunships» να αναλαμβάνουν έναν αρκετά διαφορετικό ρόλο από αυτόν για τον οποίο είχαν σχεδιαστεί (του κυνηγού αρμάτων), αξιοποιώντας προηγμένα συστήματα σκόπευσης του πυροβόλου των 30 χιλιοστών, που διευκολύνουν την κατάρριψη εναέριων στόχων. Αξίζει να σημειωθεί πως η τακτική αυτή (ελικόπτερα εναντίον drones) έχει παρατηρηθεί και στην Ουκρανία για την αντιμετώπιση των μεγάλων ρωσικών επιθέσεων από αέρος κατά στόχων ανά τη χώρα.

Οι Έλληνες «Ινδιάνοι»: Ο ελληνικός στόλος επιθετικών ελικοπτέρων

 

Τα βαρύτερα επιθετικά ελικόπτερα που διαθέτει η Αεροπορία Στρατού του Ελληνικού Στρατού είναι τα 28 AH-64 Apache που διαθέτει. Εξ αυτών, 9 είναι της έκδοσης AH-64D και τα άλλα 19 είναι AH64A+. Πέρα από αυτά, ο Ελληνικός Στρατός προμηθεύτηκε την προηγούμενη δεκαετία 70 μεταχειρισμένα OH-58D Kiowa Warrior: Πρόκειται για ελικόπτερα επιθετικής αναγνώρισης, ελαφρύτερα οπλισμένα (αν και φέρουν τους ίδιους τύπους όλων) και μικρότερα από τα Apache, αλλά υψηλής αξίας επιχειρησιακής, ικανά να επιχειρούν ημέρα και νύχτα και εφοδιασμένα με καταδείκτη laser, . Από τα 70 αυτά ο σχεδιασμός ήταν να μπορούν να πετάξουν περίπου 60 (σε διαφορετικές διαμορφώσεις- κάποια με πλήρη εξοπλισμό, άλλα ως εκπαιδευτικά κλπ), με τα άλλα να χρησιμοποιούνται για ανταλλακτικά- με τελικό στόχο έναν «ικανό αριθμό» ελικοπτέρων σε επιχειρησιακή κατάσταση.

Οι ρόλοι των ελληνικών επιθετικών ελικοπτέρων είναι ο αντιαρματικός αγώνας, η αντιμετώπιση εχθρικών αποβατικών ακάτων κατά τη διάρκεια αμφίβιων επιθέσεων, η επίθεση εγγύς αγώνα (όπως ορίζεται η εγγύς υποστήριξη από ελικόπτερα στη σχετική ορολογία), η προστασία μεγάλων τεθωρακισμένων σχηματισμών και αερομεταφερόμενων ή αποβατικών δυνάμεων, η προσβολή εφεδρειών και στόχων υψηλής αξίας (κέντρα διοίκησης κλπ).

Για τα ελληνικά Apache ιδιαίτερα σημαντική πρόσφατη εξέλιξη ήταν η συμφωνία για προμήθεια ανταλλακτικών από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (για τα AH-64D, καθώς τα ΗΑΕ αναβαθμίζουν τα δικά τους στην έκδοση Guardian, ωστόσο κάποια θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τα Α+). Άλλες συμφωνίες για ανταλλακτικά για τα ελληνικά Apache είχαν υπάρξει το 2022, πάλι με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και πιο πρόσφατα (αρχές 2025) με τη Σαουδική Αραβία. Επίσης, για τα 19 παλαιότερα AH-64A+ είχε δρομολογηθεί ο εκσυγχρονισμός τους από την ισραηλινή Elbit: Και στα 19 θα αναβαθμιστούν τα ηλεκτροοπτικά, ενώ τα 9 εξ αυτών θα αποκτήσουν διαμόρφωση για χρήση των πυραύλων μακράς εμβέλειας Spike NLOS. Αξίζει να σημειωθεί επίσης και η προμήθεια νέων, προηγμένων κασκών για τους χειριστές. 

Για τα Kiowa Warrior δεν προβλέπεται κάποιο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού, ενώ επίσης δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα κάποιο πρόγραμμα αναβάθμισης του στόλου των ελληνικών Apache στην έκδοση Guardian (AH-64E).

To μέλλον των επιθετικών ελικοπτέρων

 

Όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν αμφιβολίες για το πόσο μεγάλη είναι η αξία πλέον των επιθετικών ελικοπτέρων στα σύγχρονα πεδία μαχών- κάτι τέτοιο παρατηρείται και στην περίπτωση των τεθωρακισμένων, λόγω των εμπειριών από την Ουκρανία. Ωστόσο, στην περίπτωση των τεθωρακισμένων, αν και πολλοί σπεύδουν να προβλέψουν το «τέλος» τους λόγω των drones και των σύγχρονων αντιαρματικών πυραύλων, η θεώρηση αυτή παραβλέπει πως, σε κάθε περίπτωση, για να πραγματοποιηθεί επιθετικός ελιγμός, απαιτείται μάζα και ισχύς πυρός που αυτή τη στιγμή μόνο τα τεθωρακισμένα είναι σε θέση να προσφέρουν.

Αντίστοιχα, τα επιθετικά ελικόπτερα παρέχουν δυνατότητες που μπορεί σε ένα βαθμό να φαίνονται ότι μπορούν να καλυφθούν από μη επανδρωμένα αεροσκάφη (τόσο της κατηγορίας των UCAV, δηλαδή οπλισμένων drones, όσο και drones «αυτοκτονίας»), ωστόσο είναι μάλλον πρόωρο να θεωρηθούν «απαρχαιωμένα» ως μέσον- τουλάχιστον, από τώρα. Αξίζει να σημειωθεί πως στον τομέα των επιθετικών ελικοπτέρων (και των στρατιωτικών ελικοπτέρων εν γένει) έχει επενδύσει πολύ η Κίνα, δεδομένων των απαιτήσεων που θα είχε μια μεγάλης κλίμακας αποβατική επιχείρηση εναντίον της Ταϊβάν: Σε μια τέτοια περίπτωση, τα κινεζικά επιθετικά ελικόπτερα θα αναλάμβαναν πολύ σημαντικό ρόλο, παρέχοντας υποστήριξη στις δυνάμεις που θα προσπαθούσαν να στήσουν προγεφυρώματα στις ακτές και τις αερομεταφερόμενες (επίσης με ελικόπτερα) δυνάμεις.

Κινέζοι αναλυτές, λαμβάνοντας υπόψιν τα μαθήματα από τις ρωσικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία, με τις τεράστιες ρωσικές απώλειες σε ελικόπτερα, καταλήγουν σε μια σειρά από συμπεράσματα. Σε μια ανάλυση υποδεικνύεται πως οι περισσότερες ρωσικές απώλειες οφείλονται σε σφάλματα στον τρόπο σκέψης της ρωσικής στρατιωτικής ηγεσίας και κακές τακτικές/ πρακτικές- ωστόσο αναγνωρίζεται και πάλι η έκταση της απειλής από τους πανταχού παρόντες φορητούς αντιαεροπορικούς πυραύλους, ειδικά για τα ελικόπτερα που πετούν σε χαμηλές ταχύτητες. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί πως η κινεζική σχεδιαστική φιλοσοφία εστιάζει στη μεγαλύτερη εμβέλεια πτήσης/ παραμονή στον χώρο επιχειρήσεων, κάτι που συνεπάγεται μικρότερο βάρος, δηλαδή μικρότερη θωράκιση- ενώ επίσης έχει δοθεί πολύ μεγάλη έμφαση στην εκπαίδευση των Κινέζων χειριστών σε νυχτερινές επιχειρήσεις.

Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον συμπέρασμα, πάντως, έχει να κάνει με τον οπλισμό: Όπως υποδεικνυόταν σε σχετική έκθεση, οι αντιαρματικοί κατευθυνόμενοι πύραυλοι των ρωσικών ελικοπτέρων ήταν κατά κανόνα μοντέλα παλαιότερων δεκαετιών, κάτι που σήμαινε πως έπρεπε να πλησιάζουν περισσότερο και να εκτίθενται στο αντιαεροπορικό πυρ του εχθρού, με αποτέλεσμα μεγάλες απώλειες. Σε αυτό το πλαίσιο, τα νεότερα κινεζικά επιθετικά ελικόπτερα έχουν μεγάλης εμβέλειας πυραύλους πολλαπλών ρόλων.

Στη συγκεκριμένη ανάλυση οι Κινέζοι αναλυτές καταλήγουν στο συμπέρασμα πως μια από τις «απαντήσεις» που προτείνονται είναι ο συνδυασμός της χρήσης ελικοπτέρων με drones, με τα δεύτερα να εκτελούν υπηρεσίες αναγνώρισης ώστε να αποκτάται η καλύτερη δυνατή επιχειρησιακή εικόνα. Όπως εκτιμάται, τα ελικόπτερα σύντομα δεν θα είναι σε θέση να διεξάγουν επιχειρήσεις μάχης μόνα τους- αλλά ούτε τα drones θα μπορούν να τα αντικαταστήσουν πλήρως, καθώς συνεχίζουν να πάσχουν από μια σειρά προβλημάτων, όπως οι καθυστερήσεις που συνεπάγεται ο τηλεχειρισμός και η ελλιπής αντίληψη/ εικόνα του περιβάλλοντος επιχειρήσεων (κάτι βεβαίως που θα μπορούσε να αλλάξει σε περίπτωση που καθιερωθεί η χρήση αυτόνομων όπλων). Το γενικότερο συμπέρασμα είναι πως η καλύτερη επιλογή είναι ο συνδυασμός ελικοπτέρων- drones (ενδεχομένως και οπλισμένων), με στόχο την καλύτερη αντιμετώπιση της αεράμυνας του αντιπάλου και της αύξησης της επιβιωσιμότητας των ελικοπτέρων έτσι ώστε να αξιοποιούν καλύτερα τα πλεονεκτήματά τους. Οπότε, συνοπτικά, αυτά που φαίνονται να προκρίνονται για το μέλλον των επιθετικών ελικοπτέρων είναι η χρήση όπλων μεγαλύτερης εμβέλειας (standoff) ώστε να μπορούν να μένουν πιο μακριά από τα όπλα της εχθρικής αεράμυνας, ο συνδυασμός με τη χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών και – φυσικά – η τροποποίηση των τακτικών ώστε να ανταποκρίνονται στις συνθήκες του σύγχρονου πεδίου μάχης.

Όσον αφορά στα ελληνικά επιθετικά ελικόπτερα, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα μέσο που υπάρχει ήδη στις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και διαθέτει συγκεκριμένους ρόλους, είναι αναμφισβήτητα θετική εξέλιξη η εξασφάλιση υλικού που αποτρέπει την απαξίωσή τους. Ο εφοδιασμός τους με πυραύλους μακράς εμβέλειας (Spike NLOS), με βάση τα προαναφερθέντα συμπεράσματα, είναι μια κίνηση στο πνεύμα των σύγχρονων δεδομένων, υπογραμμίζοντας τη σημασία της περάτωσης του συγκεκριμένου προγράμματος. Επίσης, η αξία της χρήσης ελικοπτέρων σε ρόλο κυνηγών drones είναι κάτι που φαίνεται να έχει γίνει αντιληπτό από τις Ένοπλες Δυνάμεις, ειδικά δεδομένου του εύρους που έχει λάβει η χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών από την Τουρκία.

Ωστόσο, όσον αφορά στον άλλον σημαντικό «πυλώνα», αυτόν του συνδυασμού με τη χρήση drones, υπάρχει ακόμα απόσταση που πρέπει να διανυθεί- κάτι που φαίνεται πως θα αλλάξει όσο προχωρά η ενσωμάτωση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών στις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, όπως άλλωστε φάνηκε και στην πρόσφατη άσκηση Immediate Response 25, που χαρακτηρίστηκε από ευρεία χρήση drones σε συνδυασμό με τεθωρακισμένα και επιθετικά ελικόπτερα.