Αντιμέτωπος με τα ερωτήματα και τις προκλήσεις της σύγχρονης ζωής, ο Βιτζάι Μιλ, ένας 25χρονος Ινδός φοιτητής, αναζητά απαντήσεις στα Θεία. Όπως πολλοί νέοι της γενιάς του, έχει δοκιμάσει διάφορους δρόμους πνευματικής καθοδήγησης: έχει μελετήσει τις διδασκαλίες πνευματικών ηγετών, έχει συμμετάσχει σε ομαδικούς διαλογισμούς και έχει παρακολουθήσει διαδικτυακά μαθήματα για τη φιλοσοφία της Μπαγκαβάτ Γκίτα. Πιο πρόσφατα όμως, βρήκε έναν απροσδόκητο «δάσκαλο»: ένα chatbot τεχνητής νοημοσύνης ονόματι GitaGPT.
Το GitaGPT είναι ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) εκπαιδευμένο πάνω στη Μπαγκαβάτ Γκίτα, το ιερό ινδουιστικό κείμενο των 700 στίχων που περιέχει τον διάλογο ανάμεσα στον θεό Κρίσνα και τον πολεμιστή Αρτζούνα. Η λειτουργία του θυμίζει μια απλή συνομιλία μέσω μηνυμάτων όπως θα μιλούσε κανείς με έναν φίλο ή έναν μέντορα. Η διαφορά είναι ότι η φωνή του chatbot παρουσιάζεται ως θεϊκή: η ίδια η φωνή του Κρίσνα που απαντά μέσα από την ψηφιακή σφαίρα.
«Όταν δεν κατάφερα να περάσω κάποιες εξετάσεις, ένιωσα απογοήτευση και απώλεια προσανατολισμού», αφηγείται ο Μιλ. «Τότε ανακάλυψα το GitaGPT και του περιέγραψα την εσωτερική μου κρίση». Η απάντηση που έλαβε ήταν απλή αλλά βαθιά: «Εστιάστε στις πράξεις σας και αφήστε πίσω σας την ανησυχία για τους καρπούς της.» Αυτή η φράση, γνωστή διδασκαλία της Γκίτα, έδωσε στον Μιλ το κουράγιο να συνεχίσει. «Δεν ήταν κάτι που δεν είχα ξανακούσει», λέει, «αλλά εκείνη τη στιγμή χρειαζόμουν να μου το υπενθυμίσει κάποιος. Ήταν σαν να με επανέφερε σε ισορροπία». Έκτοτε, ο Μιλ συνομιλεί με το GitaGPT μία ή δύο φορές την εβδομάδα· το έχει εντάξει στη ζωή του σαν έναν πνευματικό φίλο.
Η τεχνητή νοημοσύνη διαμορφώνει ραγδαία τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι εργάζονται, μαθαίνουν, επικοινωνούν και ακόμη αγαπούν. Ίσως τώρα να αρχίζει να αλλάζει και τον τρόπο με τον οποίο προσεύχονται ή αναζητούν πνευματική καθοδήγηση. Στην Ινδία αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, πολλοί πιστοί στρέφονται σε ΑΙ εφαρμογές που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για θρησκευτική λατρεία, ερμηνεία ιερών κειμένων και προσωπική πνευματική ανάπτυξη. Το ερώτημα που προκύπτει είναι βαθύ: μπορούν οι μηχανές να γίνουν οι νέοι μεσάζοντες ανάμεσα στον άνθρωπο και το Θείο;
Πιστοί από όλες σχεδόν τις μεγάλες θρησκείες πειραματίζονται με τέτοιου είδους εργαλεία. Ωστόσο, ο Ινδουισμός –με τη μακραίωνη παράδοσή του στη δημιουργία φυσικών αναπαραστάσεων θεών και θεοτήτων– φαίνεται να αποτελεί το πιο πρόσφορο πεδίο για αυτή τη σύντηξη πίστης και τεχνολογίας. Όπως εξηγεί η ανθρωπολόγος Χόλι Γουόλτερς, λέκτορας στο Wellesley College των ΗΠΑ που μελετά ιερά αντικείμενα και τελετουργικές πρακτικές στη Νότια Ασία, «οι άνθρωποι σήμερα αισθάνονται όλο και πιο αποκομμένοι από την κοινότητα, τους ηλικιωμένους και τους ναούς. Για πολλούς, η συνομιλία με μια Τεχνητή Νοημοσύνη για θέματα πίστης δεν είναι μόνο πράξη πνευματικότητας, αλλά και μια προσπάθεια να ξαναβρούν την αίσθηση του ανήκειν».
Η Γουόλτερς θεωρεί ότι «η διείσδυση της ΑΙ στη θρησκεία είναι αναπόφευκτη» και υποστηρίζει ότι «ήδη συμβαίνει». Τα τελευταία χρόνια, πράγματι, έχουν γίνει πολλά πειράματα στον χώρο αυτό. Το 2023, η εφαρμογή Text With Jesus, που επέτρεπε συνομιλίες με ψηφιακές αναπαραστάσεις του Ιησού και άλλων βιβλικών μορφών, προκάλεσε αντιδράσεις και κατηγορίες για βλασφημία. Την ίδια χρονιά, η QuranGPT, σχεδιασμένη για να παρέχει καθοδήγηση βάσει του Κορανίου, γνώρισε τόσο μεγάλη δημοτικότητα που φέρεται να κατέρρευσε μέσα σε μία ημέρα από την κυκλοφορία της. Σήμερα, ο καθένας μπορεί να συνομιλήσει διαδικτυακά με εκδοχές τεχνητής νοημοσύνης του Κομφούκιου, του Μαρτίνου Λούθηρου και πολλών ακόμη θρησκευτικών ή φιλοσοφικών μορφών.
Η ΑΙ δεν περιορίζεται μόνο στη μίμηση θρησκευτικών ηγετών, αλλά έχει εμπνεύσει και τη δημιουργία ολόκληρων νέων κινημάτων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εκκλησία Way of the Future, που ίδρυσε ο πρώην μηχανικός της Google Άντονι Λεβαντόφσκι, με σκοπό την ανάπτυξη και προώθηση ενός «θεού βασισμένου στην τεχνητή νοημοσύνη». Η ιδέα προκάλεσε τόσο δέος όσο και ανησυχία: μπορεί άραγε ένα ψηφιακό ον να γίνει αντικείμενο λατρείας;
Ο αιδεσιμότατος Λίντον Ντρέικ, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που μελετά τη θεολογική ηθική και την τεχνητή νοημοσύνη, τονίζει ότι για αιώνες οι θρησκευτικές κοινότητες λειτουργούσαν γύρω από πνευματικούς ηγέτες, ιερείς και μελετητές. «Τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης μπορούν πράγματι να αμφισβητήσουν το κύρος των παραδοσιακών ηγετών», λέει. «Εισάγουν νέους τρόπους σύνδεσης με τα ιερά κείμενα και ενδέχεται να επηρεάσουν τις πεποιθήσεις των ανθρώπων με ανεπαίσθητους, αλλά ουσιαστικούς τρόπους.»
Ωστόσο, η χρήση τέτοιων συστημάτων δεν είναι χωρίς κινδύνους. Σε μια περίπτωση, το GitaGPT –μιλώντας με τη «φωνή του Κρίσνα» φέρεται να δικαιολόγησε τη βία για θρησκευτικούς λόγους, γεγονός που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Το 2024, η καθολική οργάνωση Catholic Answers αναγκάστηκε να θέσει εκτός λειτουργίας το chatbot «Πατήρ Ιουστίνος», όταν αυτό ισχυρίστηκε ότι ήταν πραγματικός ιερέας που μπορούσε να τελέσει μυστήρια, ακόμη και να βαφτίσει παιδί σε αναψυκτικό.
Ο Ντρέικ αναγνωρίζει ότι τα θρησκευτικά chatbots μπορεί να έχουν παιδαγωγική αξία και να προσφέρουν ανακούφιση σε όσους νιώθουν μόνοι. Ωστόσο, εκφράζει ανησυχίες για την ψευδαίσθηση ουδετερότητας που αποπνέουν. Οι χρήστες, λέει, συχνά πιστεύουν ότι λαμβάνουν αμερόληπτες απαντήσεις, ενώ στην πραγματικότητα οι απαντήσεις αυτές αντικατοπτρίζουν τις επιλογές και τις προκαταλήψεις των δημιουργών του εκάστοτε συστήματος. Οι ερμηνείες των ιερών κειμένων είναι πάντοτε υπό συζήτηση· όταν όμως ένας αλγόριθμος παρουσιάζει τη δική του εκδοχή ως «αλήθεια», τα αποτελέσματα μπορεί να είναι στρεβλωμένα ή επικίνδυνα.
Παρά τις ανησυχίες αυτές, το όφελος που βιώνουν πολλοί χρήστες είναι πραγματικό. Για ανθρώπους όπως ο Μιλ, τα chatbots λειτουργούν ως γέφυρα ανάμεσα στην τεχνολογία και την πίστη. «Ακόμα κι αν κάποιος επισκέπτεται συχνά τον ναό», λέει, «είναι σπάνιο να μπορέσει να ξεκινήσει μια βαθιά συζήτηση με έναν ιερέα. Έτσι, τα bots γεφυρώνουν αυτό το χάσμα, προσφέροντας καθοδήγηση βασισμένη στις γραφές, όποτε τη χρειαστεί ο πιστός».
Ίσως, λοιπόν, η πνευματικότητα του 21ου αιώνα να μην εκτυλίσσεται πια μόνο στους ναούς ή στους ιερούς τόπους, αλλά και στις οθόνες των κινητών τηλεφώνων – εκεί όπου ο άνθρωπος συνεχίζει, με νέα μέσα, να αναζητά το ίδιο διαχρονικό ερώτημα: πώς να βρει τον δρόμο προς το Θείο.
Πηγή: BBC
