Στο παρόν κείμενο επιχειρείται μια ανάλυση σε στρατηγικό και θεσμικό επίπεδο του γεωπολιτικού πλαισίου που διαμορφώνεται γύρω από δύο παράλληλες ειρηνευτικές πρωτοβουλίες, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών: πρώτον, την πρόταση του Τραμπ για «πάγωμα» του πολέμου στην Ουκρανία· και δεύτερον, το σχέδιο πολιτικο-οικονομικής σταθεροποίησης της Γάζας (η «Συμφωνία Ειρήνης στη Γάζα»).
Το τέλος της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης; Από τη νομιμότητα στον πραγματισμό
Η διεθνής τάξη του 21ου αιώνα, η οποία διαμορφώθηκε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο με επίκεντρο τη φιλελεύθερη δημοκρατία, την παγκοσμιοποίηση και την υπεροχή του διεθνούς δικαίου, φαίνεται να εισέρχεται σε φάση αποδιάρθρωσης. Η αδυναμία του ΟΗΕ να διαχειριστεί κρίσεις, η άνοδος του εθνικισμού και η αποτυχία των παραδοσιακών μηχανισμών ειρηνικής επίλυσης συγκρούσεων αναδεικνύουν την ανάγκη για μια νέα αρχιτεκτονική διεθνούς σταθερότητας.
Στο πλαίσιο αυτό, οι πρόσφατες ειρηνευτικές πρωτοβουλίες στην Ουκρανία και τη Γάζα, υπό την ηγεσία του πρώην Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, προσφέρουν ένα παράδειγμα στρατηγικής διαχείρισης συγκρούσεων που συνδυάζει ρεαλιστική πολιτική και θεσμική ιδιαιτερότητα.
Η προσέγγιση αυτή, γνωστή ως «διαχειριζόμενη ειρήνη» (managed peace), αναγνωρίζει τις γεωπολιτικές πραγματικότητες και επιδιώκει τη σταθεροποίηση μέσω προσωρινών συμφωνιών, στρατηγικών συμβιβασμών και ενίσχυσης θεσμικών και οικονομικών μηχανισμών. Αντί να ταυτίζεται η ειρήνη με την πλήρη εφαρμογή του διεθνούς δικαίου, η «διαχειριζόμενη ειρήνη» θεωρεί την ισορροπία δυνάμεων και τις πρακτικές διαπραγματεύσεις ως κεντρικά εργαλεία διαχείρισης των συγκρούσεων. Προσωρινές εκεχειρίες, πολυμερείς συμφωνίες με συμμετοχή περιφερειακών δυνάμεων και οικονομική στήριξη λειτουργούν ως μηχανισμοί σταθερότητας, διασφαλίζοντας βιώσιμη, έστω περιορισμένη, ειρήνη.
Η Ουκρανία και η Γάζα ως εργαστήρια «διαχειριζόμενης ειρήνης»
Ειδικότερα, η πρόταση Τραμπ για «πάγωμα των γραμμών μάχης» στην Ουκρανία επιδιώκει την αναγνώριση της de facto κατάστασης επί του πεδίου ως προσωρινού νομικού status quo, χωρίς τυπική διεθνή νομιμοποίηση. Η Ρωσία θεωρεί το «πάγωμα» ως παραδοχή ήττας της Ουκρανίας, ενώ το Κίεβο το αντιλαμβάνεται ως συμβιβασμό υπό όρους διεθνών εγγυήσεων. Η αδυναμία του Συμβουλίου Ασφαλείας να εγκρίνει ψήφισμα λόγω ρωσικού βέτο καθιστά αναγκαία τη μεταφορά της νομιμοποίησης σε πολυμερείς συμφωνίες με συμμετοχή ΕΕ, ΗΠΑ και ΟΑΣΕ
Η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία 12 σημείων λειτουργεί ως συμπληρωματικό θεσμικό πλαίσιο, συνδυάζοντας κατάπαυση πυρός, οικονομική ανοικοδόμηση και μηχανισμούς ασφαλείας υπό κοινή εποπτεία Ουάσιγκτον–Βρυξελλών. Η εμπλοκή ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών πόρων ύψους περίπου 178 δισ. ευρώ, μέσω των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων αλλά και την συμβολή της ίδιας της ΕΕ (50 δις ευρώ), μετατρέπει την ΕΕ σε θεσμικό εγγυητή της ειρήνης, εγκαινιάζοντας μια νέα μορφή «οικονομικής διπλωματίας ισχύος»
Γάζα: Επιτηρούμενη κυριαρχία και περιφερειακή διαχείριση
Επίσης, το «σχέδιο των 20 σημείων» για τη Γάζα- πρόταση του Τραμπ που οδήγησε στην ιστορική Συμφωνία Ειρήνης για τη Γάζα, επαναφέρει το διαχρονικό ζήτημα της παλαιστινιακής αυτοδιάθεσης μέσα από ένα μοντέλο διεθνούς κηδεμονίας. Η δημιουργία «από-ριζοσπαστικοποιημένης ζώνης» με τεχνοκρατική διοίκηση Παλαιστινίων υποδηλώνει την υιοθέτηση ενός μοντέλου επιτηρούμενης κυριαρχίας, αντί της παραδοσιακής λύσης δύο κρατών. Η τριμερής συνδρομή Αιγύπτου, Κατάρ και Τουρκίας συνιστά παράδειγμα πολυκεντρικής περιφερειακής διαχείρισης, στην οποία κάθε κράτος συμβάλλει με διαφορετικό ρόλο: ασφάλεια, χρηματοδότηση και πολιτική εγγύηση. Το πλαίσιο αυτό αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ εξωτερικεύουν μέρος της διεθνούς ευθύνης τους προς επιλεγμένους περιφερειακούς παίκτες
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η θεσμική μετάβαση σε «οικονομική διπλωματία ισχύος»
Η διττή εμπλοκή της ΕΕ σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή επαναφέρει τον προβληματισμό γύρω από το διπλό καθήκον της στρατηγικής αυτονομίας: αφενός, τη διατήρηση ενός συνεκτικού ευρωατλαντικού μετώπου με την Ουάσιγκτον· αφετέρου, την προστασία των ευρωπαϊκών συμφερόντων στα ενεργειακά, μεταναστευτικά και αμυντικά πεδία.
Ως προς την Συμφωνία Ειρήνης για τη Γάζα, ο ευρωπαϊκός ρόλος επικεντρώνεται σε τρία βασικά επίπεδα: (i) ανθρωπιστικό, (ii) πολιτικό, (iii) διπλωματικό και (iv) οικονομικό, προσπαθώντας να εξισορροπήσει τη στρατηγική της θέση μεταξύ ΗΠΑ και αραβικών χωρών: Στο πλαίσιο του σχεδίου ειρήνης, η Ένωση ενέκρινε ένα νέο τριετές πακέτο 1,6 δισ. ευρώ για την Παλαιστινιακή Αρχή και έργα υποδομής, χρηματοδοτώντας την ανοικοδόμηση κρίσιμων τομέων (ενέργεια, ύδρευση, εκπαίδευση). Η προτεραιότητα της ΕΕ είναι να διασφαλίσει τη ροή ανθρωπιστικής βοήθειας και να αποτρέψει νέες εστίες αστάθειας, καθώς και η δέσμευση ότι θα χρηματοδοτήσει μεγάλο μέρος του προγράμματος ανοικοδόμησης και θα συγκροτήσει στην ΕΕ την Ομάδα Δωρητών για την Παλαιστίνη, συγκεντρώνοντας ευρωπαϊκά και αραβικά κεφάλαια.
Αναφορικά με την Ουκρανία Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κορυφής των Βρυξελλών (Οκτώβριος 2025) ανέδειξε την πρόθεση των 27 να συνδέσουν την υποστήριξή τους προς την Ουκρανία με μια νέα πολιτική αξιοποίησης των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, μέσω δανειακού μηχανισμού για το Κίεβο — ιδέα που επιβεβαιώνει τον μετασχηματισμό της ΕΕ σε οικονομικό πυλώνα ασφάλειας. Η νέα αυτή προσέγγιση αντικατοπτρίζει την πρόθεση των 27 να χρησιμοποιούν δημοσιονομικά και νομισματικά μέσα ως εργαλεία στρατηγικής επιρροής. Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπει τη διοχέτευση των εσόδων από τα παγωμένα ρωσικά χρεόγραφα (κυρίως μέσω του βελγικού Euroclear) για την ενίσχυση της Ουκρανίας το 2026–2027, με εσωτερική κατανομή μεταξύ στρατιωτικής βοήθειας και γενικής δημοσιονομικής στήριξης.
Θα λέγαμε πως στην περίπτωση της Ουκρανίας, η ΕΕ έχει προτάξει την οικονομική ισχύς ως μορφή άσκησης επιρροής καθώς δεν είναι έτοιμη για πιο σκληρή επιβολή ισχύος. Η σύνδεση του νέου δανειακού μηχανισμού με τον προϋπολογισμό 2026–2027 και τις αναθεωρήσεις του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου υποδηλώνει την εδραίωση ενός «ευρωπαϊκού ταμείου ασφάλειας» που υπερβαίνει τα όρια της αναπτυξιακής βοήθειας. Η μετάβαση αυτή σηματοδοτεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση καθίσταται ολοένα περισσότερο ένας γεωοικονομικός δρων, ικανός να χρησιμοποιεί οικονομικά μέσα (κυρώσεις, επενδύσεις, ενεργειακή πολιτική) όχι απλώς ως συνοδευτικά εργαλεία, αλλά ως κύριους εκφραστές ισχύος και ασφάλειας στον διεθνή χώρο.
Η Ελλάδα στη νέα γεωπολιτική ισορροπία: Από την περιφέρεια στο στρατηγικό κέντρο
Η Ελλάδα επιχειρεί να διαμορφώσει μια πολυδιάστατη ευρωπαϊκή ταυτότητα, εδραιώνοντας τη θέση της ως συνδετικού κρίκου ανάμεσα στην ΕΕ, την Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Η ενεργός συμμετοχή της στο 9ο MED9 Leaders’ Summit που πραγματοποιήθηκε στη Σλοβενία (19–20 Οκτωβρίου 2025), ανέδειξε τη σταθερή επιδίωξη της Αθήνας να λειτουργήσει ως γέφυρα συνεργασίας μεταξύ Βορρά και Νότου, προωθώντας μια συνολική προσέγγιση ευρωπαϊκής ανθεκτικότητας που περιλαμβάνει τόσο την ενεργειακή ασφάλεια όσο και τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών.
Η Ελλάδα κατέχει πολύτιμη εμπειρία στη διαχείριση συνδυασμένων κρίσεων — ενεργειακών, θαλάσσιας ασφάλειας και προσφυγικών — γεγονός που ενισχύει τη φωνή της στις ευρωπαϊκές διεργασίες για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και την ανθεκτικότητα της Νότιας Γειτονίας. Η ελληνική θέση υπογραμμίζει την ανάγκη να συνδεθεί η ανοικοδόμηση της Ανατολικής Ευρώπης με την οικονομική και πολιτική σταθερότητα της Μεσογείου, διαμορφώνοντας ένα ενιαίο τόξο αναπτυξιακής σύγκλισης. Παράλληλα, η Αθήνα συμμετέχει ενεργά στην πρωτοβουλία “New Recovery Path for Ukraine” και στη συγκρότηση του Μεσογειακού Med Cluster (Ελλάδα, Ιταλία, Κύπρος, Μάλτα, Ισπανία), εντός του μηχανισμού επανορθώσεων της ΕΕ, ώστε η ανοικοδόμηση να αποκτήσει περιφερειακό χαρακτήρα και να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη για τη Νότια Ευρώπη .
Η συμβολή αυτή καθιστά την Ελλάδα συν-διαμορφωτή ενός ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου σταθερότητας, όπου η Ανατολική Μεσόγειος και τα Βαλκάνια λειτουργούν όχι ως περιφέρεια, αλλά ως αναπτυξιακή προέκταση της ανασυγκρότησης της Ανατολικής Ευρώπης υπό όρους ειρήνης, ασφάλειας και θεσμικής συνοχής. Στρατηγική επιδίωξη της Ελλάδας είναι να αποτελέσει ενεργειακό και αμυντικό κόμβο περιφερειακής σταθερότητας, προωθώντας μια ενιαία θεώρηση ασφάλειας και ανάπτυξης που συνδέει τη Μεσόγειο, τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη.
Η αναζήτηση μιας ισορροπίας χωρίς πλήρη ειρήνη
Η νέα «αρχιτεκτονική παγκόσμιας σταθερότητας» δεν επιδιώκει καθολική ειρήνη, αλλά την εξισορρόπηση συμφερόντων ισχύος με τις απαιτήσεις βιώσιμης διακυβέρνησης. Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες στην Ουκρανία και τη Γάζα υποδεικνύουν μια μετάβαση προς ένα υπόδειγμα «διαχειριζόμενης ειρήνης», όπου η σταθεροποίηση των συγκρούσεων επιδιώκεται μέσω προσωρινών συμφωνιών, ενισχυμένων οικονομικών και θεσμικών μηχανισμών, και αυξημένης περιφερειακής συμμετοχής.
Το γεγονός αυτό εγείρει κρίσιμα ερωτήματα για τον ρόλο των διεθνών και περιφερειακών θεσμών, τη θέση μικρών και μεσαίων κρατών, και την προστασία των αρχών της αυτοδιάθεσης σε ένα πλαίσιο όπου η σταθεροποίηση υπερτερεί της πλήρους νομιμότητας. Η διεθνής κοινότητα καλείται να μετατρέψει τις προσωρινές εκεχειρίες σε βιώσιμες πολιτικές ισορροπίες, ενσωματώνοντας περιφερειακή συμμετοχή και νέες οικονομικές και θεσμικές δομές που θα καθορίσουν τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του 21ου αιώνα.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Mearsheimer, John J. (2006). Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων. Μετάφραση Κωνσταντίνος Κολιόπουλος. Επιστημονική επιμέλεια Παναγιώτης Ήφαιστος. Αθήνα: Ποιότητα. ISBN 978-960-7803-39-9.
Nye, J. 2004. Soft Power: The Means to Success in World Politics. New York: Public Affairs.
Paris, R. 2004. At War’s End: Building Peace After Civil Conflict. Cambridge: Cambridge University Press.
Walt, S. 2005. Taming American Power: The Global Response to U.S. Primacy. New York: W.W. Norton.
Πηγές
New Recovery Path for Ukraine (Ukraine Facility) βρίσκεται στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής:
