Δυο Γυμνά του Γιάννη Μόραλη στέκουν δίπλα δίπλα στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του ισογείου του Μουσείου Μπενάκη της οδού Πειραιώς 138. Τα δύο έργα χωρίζουν 40 χρόνια. Κι όμως. οι αφανείς πτυχές της ανθρωποκεντρικής ζωγραφικής του καλλιτέχνη ενώνουν σαν αόρατα συνεκτικά νήματα τα δυο αυτά έργα φωτίζοντας τη διαδρομή που ακολουθήθηκε σε μια εξελικτική πορεία δημιουργίας.
Αν κάτι θαυμάζει κανείς στην έκθεση «Πρωτόλεια. Από την πρώιμη γραφή στο ώριμο έργο» που εγκαινιάζεται σήμερα, Παρασκευή 3 Οκτωβρίου (ώρα 19.30) στους χώρους του Μουσείου δεν είναι μόνο το κόσεπτ όπως περιγράφεται παραπάνω: Η ανίχνευση δηλαδή των εκφραστικών στοιχείων που εμφανίστηκαν στο έργο μεγάλων καλλιτεχνών και στον τρόπο που εισχώρησαν στη μεταγενέστερη αναγνωρισμένη εικαστική γραφή τους. Είναι κι η συνεργατικότητα – κάτι με το οποίο δεν είμαστε πολύ εξοικειωμένοι στην Ελλάδα.
Τρία κορυφαία Ιδρύματα κι οι τρεις επιμελητές τους στον πυρήνα της. Κι από εκεί και πέρα 19 συλλογές και 12 «αξιόλογοι ιστορικοί και θεωρητικοί της τέχνης» στους οποίους οι προαναφερθέντες συνεπιμελητές της έκθεσης τους έδωσαν γενναιόδωρα το λόγο για να φωτίσουν – ο καθένας από μία – 11 καλλιτεχνικές προσωπικότητες του 20ου αιώνα. Μια διαδικασία που διήρκεσε τρία χρόνια. Και χθες οι δημοσιογράφοι που βρέθηκαν στην συνέντευξη τύπου χάρηκαν το αποτέλεσμά της: Ενας ευρύς, νευραλγικός και δημιουργικός διάλογο που πρέπει να λειτουργήσει ως υπόδειγμα.
Η Τράπεζα της Ελλάδος, το Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου και το Μουσείο Μπενάκη είναι οι φορείς που έκαναν πραγματικότητα την έκθεση η οποία εγκαινιάζεται από τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα, τον Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου Δημήτριο Π. Μαντζούνη και την Πρόεδρο της ΔιοικητικήςΕπιτροπής του Μουσείου Μπενάκη Ειρήνη Γερουλάνου.
Οι τρεις επιμελητές της έκθεσης που «εργάστηκαν συλλογικά και με επιστημονική αρτότητα» όπως σημείωσε στην ομιλία του που προλόγισε τη συνέντευξη τύπου ο επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργης Μαγγίνης, είναι οι:
- Χάρις Κανελλοπούλου, επιστημονική υπεύθυνη και επιμελήτρια της Συλλογής έργων τέχνης της Τράπεζας της Ελλάδος
- Ειρήνη Οράτη, καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου
- Κωνσταντίνος Παπαχρίστου, επιμελητήςτης Πινακοθήκης Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη
Καλλιτέχνες που καλύπτουν διαφορετικές εκφάνσεις του 20ου αιώνα
«Από τον Σπύρο Βασιλείου που γεννήθηκε το 1903 έως τη Χρύσα Ρωμανού που απεβίωσε το 2006 επιλέξαμε καλλιτέχνες που καλύπτουν διαφορετικές εκφάνσεις του 20ου αιώνα», ανέφερε η Ειρήνη Οράτη, αφού είχε προηγηθεί η τοποθέτηση του κ. Μαντζούνη ότι το Ιδρυμα Κωστοπούλου που ιδρύθηκε το 1979 από αυτά τα εγκαίνια κι ύστερα προσανατολίζεται πλέον ξεκάθαρα στις συνέργειες.
Με τη σειρά του, ο Κωνσταντίνος Παπαχρίστου ξεκαθάρισε ότι τα «πρωτόλεια» έργα δεν είναι κατ’ ανάγκη τα παλαιότερα, αλλά αναγνωριστικά της τεχνοτροπίας των καλλιτεχνών που αναδεικνύει η έκθεση.
Τέλος, η Χάρις Κανελλοπούλου μίλησε για τον, συνοδευτικό της έκθεσης, δίτομο, πολυσέλιδο κατάλογο με πρωτότυπες μελέτες των συμμετεχόντων επιλεμητών κι ιστορικών τέχνης που αποτελεί μια «αξιόλογη βιβλιογραφική συμβολή στη μελέτη του έργου τους».
Οι καλλιτεχνες
Πρόκειται για τους Σπύρο Βασιλείου, Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Γιάννη Τσαρούχη, Γιάννη Μόραλη, Α. Τάσσο, Βάσω Κατράκη, Γιάννη Σπυρόπουλο, Αλέκο Κοντόπουλο, Δημήτρη Μυταρά, Γιάννη Γαΐτη και Χρύσα Ρωμανού.
Οι συνεπιμελητές της έκθεσης απεύθυναν πρόσκληση έρευνας και συγγραφής σε αξιόλογους ιστορικούς και θεωρητικούς της τέχνης.
Κατά αυτόν τον τρόπο, για τη μελέτη των πρωτολείων δημιουργήθηκαν τα ακόλουθα «ζεύγη»:
- Σπύρος Βασιλείου · Άννυ Μάλαμα
- Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας · Εβίτα Αράπογλου και Ιωάννα Μωραΐτη
- Γιάννης Τσαρούχης · Άννα Καφέτση
- Γιάννης Μόραλης · Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος
- Α. Τάσσος · Γιάννης Μπόλης
- Βάσω Κατράκη · Σπύρος Μοσχονάς
- Γιάννης Σπυρόπουλος · Όλγα Δανιηλοπούλου
- Αλέκος Κοντόπουλος · Μπία Παπαδοπούλου
- Δημήτρης Μυταράς · Αρετή Λεοπούλου
- Γιάννης Γαΐτης · Έλενα Χαμαλίδη
- Χρύσα Ρωμανού · Πολύνα Κοσμαδάκη
Μέσα από τις επιλογές των ιστορικών της τέχνης, διαμορφώθηκαν οι μικρές «κυψέλες» – ενότητες της έκθεσης, στις οποίες σχέδια, ζωγραφικά και χαρακτικά έργα, αδημοσίευτα ή αφανή, αλλά και καθ’ όλα γνώριμα, αποκρυπτογραφούν για τον θεατή τα στοιχεία που τροφοδοτούν την πρώτη αντίληψη περί πρωτολείων: Το μοτίβο που επανέρχεται, την ιδέα που επαναχρησιμοποιείται μέσα από διαφορετικά συμφραζόμενα, έχοντας αντλήσει τη δύναμή της από την πρώιμη προσπάθεια καθενός και καθεμιάς δημιουργού.
Τα πρώιμα εικαστικά έργα περιέχουν θησαυρούς, ίσως απρόσιτους την ώρα της δημιουργίας τους, όμως σίγουρα πολύτιμους και άξιους να επανεκτιμηθούν σε συνάρτηση με το ώριμο έργο. Τα πρωτόλεια προσφέρουν μια πρόταση μελέτης και αξιολόγησης του έργου συνολικά, η οποία δεν αφορά αποκλειστικά την επιστροφή στο νεαρό, «άγουρο», παρελθόν του εκάστοτε δημιουργού για την ανακάλυψή του και μόνο. Κυρίως επιδιώκει να μας προσφέρει έναν πρωτότυπο, ενδεχομένως εναλλακτικό, τρόπο αναστοχασμού γύρω από ένα, κατά τα άλλα, γνωστό καλλιτεχνικό έργο.
Ξεναγήσεις – Παράλληλες δράσεις
Ξεναγήσεις για το κοινό θα πραγματοποιηθούν από τις επιμελήτριες (Χάρις Κανελλοπούλου, Ειρήνη Οράτη), τον επιμελητή της έκθεσης (Κωνσταντίνο Παπαχρίστου) και έναν ξεχωριστό καλεσμένο από τους δώδεκα ιστορικούς και θεωρητικούς της τέχνης που συμμετείχαν στον ομώνυμο κατάλογο. Τα ονόματα τον καλεσμένων θα ανακοινώνονται κάθε μήνα.
Στις ξεναγήσεις του Οκτωβρίου θα συμμετάσχουν: η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων Μπία Παπαδοπούλου, και ο ιστορικός τέχνης Σπύρος Μοσχονάς.
Πιο συγκεκριμένα το πρόγραμμα των ξεναγήσεων διαμορφώνεται ως εξής:
- 18 Οκτωβρίου στις 13:00 – Χάρις Κανελλοπούλου & Μπία Παπαδοπούλου
- 25 Οκτωβρίου στις 12:00 – Ειρήνη Οράτη & Σπύρος Μοσχονάς
- 1 Νοεμβρίου στις 12:00 – Ειρήνη Οράτη
- 15 Νοεμβρίου στις 12:00 – Κωνσταντίνος Παπαχρίστου
- 22 Νοεμβρίου στις 12:00 – Κωνσταντίνος Παπαχρίστου
- 29 Νοεμβρίου στις 13:00 – Χάρις Κανελλοπούλου
- 13 Δεκεμβρίου στις 13:00 – Χάρις Κανελλοπούλου
- 20 Δεκεμβρίου στις 12:00 – Κωνσταντίνος Παπαχρίστου
- 27 Δεκεμβρίου στις 12:00 – Ειρήνη Οράτη
- 10 Ιανουαρίου στις 12:00 – Χάρις Κανελλοπούλου
Ημερίδα
Ημερίδα με τη συμμετοχή των ιστορικών και των θεωρητικών της τέχνης που συνέβαλαν στην έκθεση θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 6 Δεκεμβρίου στο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη / Πειραιώς 138 (ώρες 12:00-15:00). Το αναλυτικό πρόγραμμα θα ανακοινωθεί σύντομα. Τέλος, στο πλαίσιο της έκθεσης, το πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη παρουσιάζει νέα επιλεγμένα αντικείμενα, εμπνευσμένα από τη θεματική και τα έργα της έκθεσης. Η σειρά περιλαμβάνει, εκδόσεις, κοσμήματα και αντικείμενα design, που αποτυπώνουν τη μετάβαση από το πρώτο δημιουργικό σχέδιο στην ώριμη καλλιτεχνική έκφραση των καλλιτεχνών
