Όταν οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία στο Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 2021, η 24χρονη Ναχίντ βρισκόταν στα μέσα του πτυχίου της στα οικονομικά. Ήλπιζε να εργαστεί σε πανεπιστήμιο μετά την αποφοίτησή της. Αντ’ αυτού, περνάει τώρα τα πρωινά της σε μια θρησκευτική σχολή στο υπόγειο ενός τζαμιού στη δυτική πόλη Χεράτ, καθισμένη στο πάτωμα και απαγγέλλοντας ιερά κείμενα με 50 άλλες γυναίκες και κορίτσια, όλες ντυμένες στα μαύρα από την κορυφή ως τα νύχια.
Γνωρίζει ότι οι Ταλιμπάν «προσπαθούν να αλλάξουν τα μυαλά των γυναικών», αλλά λέει ότι παρακολουθεί το μάθημα επειδή «είναι ο μόνος τρόπος για να φύγω από το σπίτι μου και να καταπολεμήσω την κατάθλιψη».
Το κίνητρο των 1.000 αφγάνι (126 eευρώ) που λαμβάνει κάθε μήνα βοηθά επίσης.
Η ιστορία της Ναχίντ δεν είναι ασυνήθιστη. Μια έρευνα των Guardian και Zan Times σε οκτώ από τις 34 επαρχίες του Αφγανιστάν αποκάλυψε τις σκόπιμες και υπολογισμένες προσπάθειες των Ταλιμπάν να καταστήσουν τις θρησκευτικές σπουδές τη μόνη διαθέσιμη εκπαιδευτική επιλογή για τις γυναίκες και τα κορίτσια στο Αφγανιστάν.
Αφού απέκλεισε για πρώτη φορά γυναίκες και κορίτσια από το γυμνάσιο και την περαιτέρω εκπαίδευση πριν από περισσότερα από τέσσερα χρόνια, το καθεστώς έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο δίκτυο θρησκευτικών σχολείων που προωθούν μια νέα εναλλακτική λύση.
Σημειώνεται πως σύμφωνα με την Unesco και την Unicef φέτος περίπου 2,2 εκατ. κορίτσια είναι αποκλεισμένα απο τα σχολεία της χώρας.
Σύμφωνα με αναφορές όμως, υπήρχαν περισσότερα από 21.000 ισλαμικά θρησκευτικά σχολεία, ή μεντρεσέδες, σε όλο το Αφγανιστάν μέχρι το τέλος του περασμένου έτους. Μεταξύ Σεπτεμβρίου 2024 και Φεβρουαρίου 2025, οι Ταλιμπάν έχτισαν ή έθεσαν τα θεμέλια για σχεδόν 50 νέα σε 11 επαρχίες.
Τα σχολεία διοικούνται από μουλάδες στο τζαμί ή στα σπίτια τους, για τα οποία λαμβάνουν μισθό από το υπουργείο Παιδείας. Για να στελεχώσουν τα σχολεία, το υπουργείο έχει εκδώσει πιστοποιητικά διδασκαλίας σε 21.300 πρώην μαθητές μεντρεσέδων που τους επιτρέπουν να διδάσκουν σε γυμνάσιο, προπτυχιακό ή ακόμα και μεταπτυχιακό επίπεδο σε πανεπιστήμια.
Οι οικογένειες έχουν μείνει με λίγες εναλλακτικές λύσεις, καθώς τα κορίτσια αποκλείστηκαν από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και συχνά πιέζονται ή δέχονται κίνητρα να εγγράψουν τα παιδιά τους, ειδικά τις κόρες, σε θρησκευτικά σχολεία.
Οι μουλάδες έχουν επίσης κίνητρο για να γεμίζουν την τάξη, καθώς περισσότεροι μαθητές σημαίνουν υψηλότερο μισθό. Ως ηγέτες της κοινότητας, ασκούν τεράστια εξουσία στην καθημερινή ζωή των περισσότερων ανθρώπων.
Η Καρίμα, από τη νοτιοδυτική επαρχία Νιμρόζ, πήρε τις δύο κόρες της από το σχολείο κατόπιν αιτήματος του τοπικού μουλά. «Είπε ότι θα μας έδινε επισιτιστική βοήθεια αν τις έστελνα στην τάξη του», λέει. «Αλλά στο τέλος, δεν ήρθε τίποτα».
Μια άλλη μητέρα, η Νασρίν, λέει ότι της είπαν: «Στείλτε τις κόρες σας στα μαθήματα θρησκευτικών μας ή δεν θα πάρετε τίποτα». Τ
Το αποτέλεσμα είναι μια σταθερή αναμόρφωση των κοινοτικών κανόνων. Οι οικογένειες που αντιστέκονται αντιμετωπίζουν την απομόνωση και την πείνα. Όσοι συμμορφώνονται συχνά βλέπουν τις κόρες τους να επιστρέφουν στο σπίτι πιο άκαμπτες και επικριτικές στη σκέψη τους, μερικές φορές καταγγέλλοντας τους δικούς τους γονείς ως «άπιστους».
Ακόμη και οι ευκαιρίες εργασίας, σύμφωνα με αναφορές, προορίζονται για οικογένειες των οποίων οι κόρες παρακολουθούν μαθήματα θρησκευτικών.
Στα δημοτικά σχολεία θηλέων που παραμένουν ανοιχτά, ο αντίκτυπος είναι ορατός. Ο αριθμός των μαθητών στις τάξεις είναι μικρότερος. Στο Νιμρόζ, μια δασκάλα λέει ότι 57 από τις μαθήτριές της πήγαν σε μεντρεσέδες . «Παλιότερα, κάθε τάξη είχε τέσσερα τμήματα με 40 μαθητές. Τώρα έχουμε τρία τμήματα με μόνο 20 έως 25».
Ακόμα και όσες μένουν συχνά φοιτούν και στα δύο ιδρύματα, περνώντας τα πρωινά στο μεντρεσέ και τα απογεύματα στο σχολείο, μέχρι που η πίεση αυξάνεται και εγκαταλείπουν εντελώς τη μη θρησκευτική εκπαίδευση.
Στο μεταξύ, έμπειροι καθηγητές με πανεπιστημιακά πτυχία έχουν αποκλειστεί από τη διδασκαλία. Οι αντικαταστάτες τους είναι συχνά έφηβοι πρώην μαθητές μεντρεσέδων χωρίς εκπαιδευτική κατάρτιση αλλά ισχυρά ιδεολογικά διαπιστευτήρια.
Στη δυτική επαρχία Φαράχ, μια διευθύντρια θυμάται ότι διατάχθηκε να απολύσει πέντε ειδικευμένους καθηγητές. Μία από τις αντικαταστάτριές διορίστηκε παρά το γεγονός ότι δεν μπορούσε να διαβάζει άπταιστα. Τα μόνα προσόντα της, λέει η διευθύντρια, ήταν ότι είχε διασυνδέσεις με αξιωματούχους και κατείχε πιστοποιητικό από θρησκευτικό σχολείο.
Το πρόγραμμα σπουδών στις μεντρεσέδες είναι περιορισμένο: απομνημόνευση του Κορανίου, των ερμηνειών του ισλαμικού νόμου από τους Ταλιμπάν, των ρόλων των φύλων και των κανόνων σχετικά με την ενδυμασία και τη συμπεριφορά. Δεν μελετώνται μαθηματικά ή φυσικές επιστήμες. Τα σχολικά βιβλία εισάγονται από το Πακιστάν και τυπώνονται στα Πάστο, τη γλώσσα της εθνοτικής ομάδας από την οποία προέκυψαν οι Ταλιμπάν. Αυτό ισχύει ακόμη και στις περιοχές που ομιλούν Νταρί (τα Νταρί και τα Πάστο είναι οι δύο κύριες επίσημες γλώσσες στο Αφγανιστάν), προκαλώντας πρόβλημα σε πολλά παιδιά που δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν.
Ακτιβιστές λένε ότι ακόμη και η διεθνής βοήθεια διοχετεύεται για την υποστήριξη των μεντρεσέδων. Σε μια περίπτωση, γραφική ύλη που δωρήθηκε από την UNICEF σε ένα δημόσιο σχολείο διοχετεύτηκε στην τάξη ενός μουλά. Ο θυρωρός του σχολείου κλήθηκε να καταγράψει τα κλεμμένα εφόδια ως «χαμένα», λέει ένας δάσκαλος.
Η επέκταση των μεντρεσέδων αναδιαμορφώνει επίσης την αγορά εργασίας του Αφγανιστάν.
Δημόσιοι υπάλληλοι με χρόνια εκπαίδευσης αντικαθίστανται από εφήβους που έχουν μόνο πιστοποιητικά μεντρεσέδων. Στο Νιμρόζ, ένας ακτιβιστής θυμάται μια γυναίκα με πτυχίο και 20 χρόνια εμπειρίας στο τμήμα γυναικείων υποθέσεων που απολύθηκε χωρίς εξήγηση. Η αντικαταστάτριά της ήταν μια 17χρονη απόφοιτος μεντρεσέδων. «Τώρα όλοι καταλαβαίνουν. Αν θέλεις δουλειά, ξέχνα το πανεπιστήμιο. Πήγαινε στο μεντρεσέ».
Το μήνυμα έχει φιλτραριστεί. Τα κορίτσια που έδωσαν συνέντευξη λένε ότι δεν ονειρεύονται πλέον να γίνουν γιατροί ή μηχανικοί. Αντίθετα, θεωρούν τα πιστοποιητικά μεντρεσέ ως ασφαλέστερα και ολοένα και περισσότερο το μόνο προσόν που μετράει.
Για τη Ναχίντ, τη φοιτήτρια οικονομικών που ένιωθε υποχρεωμένη να γίνει μαθήτρια μεντρεσέ, το παράδοξο είναι σκληρό. Τα μαθήματα της προσφέρουν μια ανακούφιση από την απομόνωση και την κατάθλιψη, αλλά μόνο εντός των ορίων μιας ιδεολογίας που απορρίπτει. «Αν μείνω σπίτι, θα τρελαθώ», λέει. «Αν πάω, τουλάχιστον θα δω άλλες γυναίκες».
