Στη χώρα μας για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όσοι εμπλέκονται με τη δημόσια διοίκηση και τη δικαιοσύνη τα αποδίδουν στη νοοτροπία των στελεχών τους, τα οποία λειτουργούν, εκτός εξαιρέσεων, με τους δικούς τους κανόνες ηθικής, συμπεριφοράς και υπηρεσιακής απόδοσης. Όλα υπαγορεύονται από μια συλλογική νοοτροπία (esprit de corps). Έτσι προβάλλουν ως λύση, ότι «απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας» των στελεχών αυτών χωρίς όμως να προσδιορίζουν τι εννοούν με τη λέξη νοοτροπία, ως προς τι πρέπει και με τι τρόπο θα αλλάξει η νοοτροπία αυτή έτσι ώστε με την ελεύθερη βούληση των στελεχών του συστήματος να καταστεί μόνιμη κατάσταση. Λέω ελεύθερη βούληση διότι δια του εξαναγκασμού μπορεί μεν να επιτευχθεί φαινομενική αλλαγή νοοτροπίας θα είναι όμως προσωρινή ή μηχανική σαν τα αντανακλαστικά «Παυλόφ», που ούτε ταιριάζει ούτε μπορεί να εφαρμοστεί στη χώρα μας η οποία είναι κράτος δικαίου.
Για το προσδιορισμό του πεδίου και των προσώπων που εμπλέκονται στο ζωτικό ζήτημα της αλλαγής της νοοτροπίας στη χώρα μας και αφορά αυτούς που ασκούν οποιαδήποτε εξουσία, πρέπει η νοοτροπία τους να προσαρμοστεί σε δύο αυτονόητες θεμελιώδεις έννοιες πάνω στις οποίες στηρίζεται κάθε οργανωμένη κοινωνία και κάθε κράτος δικαίου: α) στην αρχή της ατομικής ευθύνης, δηλαδή αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας και δεν κρυβόμαστε πίσω από τους άλλους, αλλά ούτε αυτή να συγχέεται με τις ευθύνες άλλων και β) στην έννοια του δημόσιου συμφέροντος στο οποίο εμπεριέχεται η καλή λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, που αίρεται πάνω από κάθε ατομικό, τοπικό, κομματικό, συνδικαλιστικό ή άλλο συμφέρον, γιατί νοιάζεται για το σύνολο και όχι για τα άτομα, το πολιτικό κόμμα ή τις παρέες.
Σαφώς η νοοτροπία είναι βασικό στοιχείο της προσωπικότητας ενός ατόμου, που διαμορφώνεται σταδιακά βάση εσωτερικής διεργασίας στην οποία επιδρούν διάφοροι παράγοντες, όπως κληρονομικότητα, οικογένεια, περιβάλλον, εκπαίδευση (απόφοιτοι συγκεκριμένου σχολείου νομίζουν ότι ανήκουν σε κάστα), αθλητισμός, στρατιωτική θητεία, εργασία με διαφορετική αντιμετώπιση και συμπεριφορά μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και κάποιες ατομικές καταστάσεις και περιστατικά.
Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τη συλλογική νοοτροπία είναι διαφορετικοί και έχουν σχέση με τα ήθη, έθιμα, παραδόσεις ενός λαού ή πρακτικές μιας επαγγελματικής τάξης, όπως η φοροδιαφυγή για τους ελεύθερους επαγγελματίες ή η αδιαφορία για κάποιους Δημόσιους Υπαλλήλους.
Σαφώς στο Δημόσιο Τομέα δεν περιλαμβάνεται η πολιτική εξουσία και οι πολιτικοί, γιατί αυτοί εκτός από το δικό τους νομικό καθεστώς έχουν και τη δικιά τους νοοτροπία, που επικεντρώνεται μόνο στη κτήση, νομή και διατήρηση της εξουσίας, που αποφέρει σε αυτούς και το περιβάλλον τους παντός είδους προνόμια.
Σε μια αμφίδρομη σχέση οι πολιτικοί συντέλεσαν στη δημιουργία του πελατειακού κράτους, όπου έναντι ανταλλαγμάτων (ρουσφετιών) εξασφαλίζουν τις ψήφους των πολιτών, κατακτούν και παραμένουν στην εξουσία όχι μόνο στη κεντρική, αλλά και στην αυτοδιοίκηση. Δυστυχώς τα πράγματα έτσι έχουν από την εποχή της Τουρκοκρατίας καθώς έχει δημιουργηθεί στους πολίτες η νοοτροπία, ότι πρέπει να τα έχουν καλά με το «ντοβλέτι».
Το πελατειακό κράτος είναι πιο εμφανές στο Δημόσιο Τομέα, γιατί οι εξυπηρετήσεις δεν είναι μόνο ατομικές, αλλά και οριζόντιες με νομοθετικές ρυθμίσεις, που αφορούν κοινωνικές τάξεις ή επαγγέλματα, όπως πχ διατηρούν για πολλά χρόνια ζημιογόνες ΔΕΚΟ. Επιπλέον με ευθύνη της Πολιτείας λόγω ελλείψεως εσωτερικού και πειθαρχικού ελέγχου, κυρώσεων και αξιόπιστης αξιολόγησης των ΔΥ και υπό την συνδικαλιστική κάλυψη έχει δημιουργηθεί για πολλούς δημόσιους υπαλλήλου αίσθημα ατιμωρησίας και έλλειψης υπηρεσιακού φιλότιμου. Άλλωστε τα πρόσφατα ατυχήματα και η αντιμετώπιση των θεομηνιών ανέδειξαν την ύπαρξη νοοτροπίας στο δημόσιο τομέα με φαινόμενα αδιαφορίας, αδράνειας, ανευθυνότητας και έλλειψη πρωτοβουλίας.
Σαφώς ανακύπτουν προβλήματα από τη νοοτροπία των δικαστών, που λειτουργούν με τους δικούς τους θεσπισμένους και ηθικούς κώδικες, οι οποίοι διαρκώς εξελίσσονται, αλλά για κάποιους δικαστές ο πρώην πρωθυπουργός και τέως Πρόεδρος ΣτΕ Π. Πικραμένος σε συνέντευξη του στην εφημερίδα «Κ» ζήτησε την αλλαγή της νοοτροπίας τους ώστε να μη βλέπουν το λειτούργημα τους ως βιοποριστικό επάγγελμα ούτε να έχουν τη νοοτροπία οιονεί δημοσίου υπαλλήλου.
Με τις παραπάνω παρατηρήσεις του κ.Πικραμένου συμφώνησα με το από 16-11-2021 άρθρο μου στην ίδια εφημερίδα. Σαφώς η νοοτροπία των δικαστών πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στη σύγχρονη εποχή και η διάπλαση της πρέπει να αρχίσει με την εισαγωγή τους στη σχολή δικαστών. Εξάλλου η εκδίκαση των ποινικών υποθέσεων καθυστερεί σε βαθμό αρνησιδικίας και η μόνη λύση είναι η επέκταση λειτουργίας του ακροατηρίου επί δίωρο ως και η απαγόρευση αναβολής των υποθέσεων λόγω κωλύματος του δικηγόρου.
Για τα δύο αυτά θέματα οι συνδικαλιστικοί φορείς των δικαστικών γραμματέων και των δικηγόρων έχουν χαράξει κόκκινες γραμμές, χαρακτηριστικό της νοοτροπίας, που προβάλλει την εξυπηρέτηση του συνδικαλιστικού συμφέροντος αντί του δημοσίου, που είναι η ταχεία απονομή της δικαιοσύνης.
Σαφώς η ιδεατή νοοτροπία των εμπλεκόμενων με την εξουσία προσώπων ατομικά ή συλλογικά πρέπει να βασίζεται στις δύο παραπάνω σταθερές έννοιες: α) την ατομική ευθύνη και β) το δημόσιο συμφέρον. Σύμφωνα με αυτές οι εμπλεκόμενοι πρέπει να ενεργούν κατά περίπτωση και όχι κατά υποκειμενική κρίση δηλαδή με νοοτροπία χωρίς ρυθμιστικούς κανόνες.
Οι τρόποι αλλαγής της νοοτροπίας με την ελεύθερη βούληση των εμπλεκομένων, όπως α) δια της παιδείας, β) πειθούς, γ) δια του παραδείγματος, δ) με το φόβο επιβολής κυρώσεων, ε)με την άμεση αντίδραση του μη εξυπηρετούμενου πολίτη, είναι άριστες στη θεωρία, αλλά κατά το πλείστον ανέφικτες στη πράξη, κυρίως λόγω του πελατειακού κράτους και της σχεδόν ανυπαρξίας των σχετικών μηχανισμών ελέγχου και κυρώσεων.
Άλλωστε η νοοτροπία χρησιμοποιείται από κάποιους ως άλλοθι για να δικαιολογήσουν την αποτυχία ή την αδράνεια ή τη μη προσπάθεια και σε κάθε περίπτωση η αλλαγή νοοτροπίας είναι για μεν τους ρεαλιστές ουτοπία, για δε τους αισιόδοξους αυταπάτη.
Λέανδρος Τ. Ρακιντζής
Αρεοπαγίτης ε. τ.