Στις 18 Φεβρουαρίου, λίγες μέρες πριν από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ο ηγέτης των ρωσόφωνων του Ντόνετσκ, Denis Pushilin (Ντένις Πουσίλιν), δημοσίευσε ένα βίντεο λέγοντας πως… «σήμερα 18 Φεβρουαρίου διατάζεται η εκκένωση παιδιών γυναικών και ηλικιωμένων στην Ρωσία λόγω του ότι ο πρόεδρος της Ουκρανίας Volodymyr Zelensky (Βολόντιμιρ Ζελένσκι) θα δώσει σύντομα εντολή στον στρατό να εισβάλει στο έδαφος των Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ».
Όμως όπως αποκαλύφθηκε από το RFE/RL’S RUSSIAN SERVICE το βίντεο είχε μαγνητοσκοπηθεί δύο ημέρες νωρίτερα. Η αποκάλυψη αυτή προήλθε από την ανάλυση των μεταδεδομένων του video.
Τι είναι τα «μεταδεδομένα» και πως μπορούν να αξιοποιηθούν στην ερευνητική δημοσιογραφία;
Όταν ένα αρχείο δημιουργείται, είτε είναι εικόνα, video η έγγραφο κειμένου, δημιουργούνται και μεταδεδομένα για αυτό, τα οποία συνήθως αποτελούν τμήμα του ίδιου του αρχείου και εξυπηρετούν στην πιο αποτελεσματική διαχείριση του. Η διαφοροποίηση μεταξύ δεδομένων και μεταδεδομένων είναι πως τα μεταδεδομένα δεν αποτελούν κομμάτι των κύριων δεδομένων αλλά τα περιγράφουν, είναι δηλαδή δεδομένα για τα δεδομένα.
Σε ένα video, για παράδειγμα, τα μεταδεδομένα που δημιουργούνται αυτόματα είναι μεταξύ άλλων η ημερομηνία δημιουργίας, το μέγεθος, η μορφή, η διάρκεια, οι συντεταγμένες στις οποίες έχει τραβηχτεί το video. Όμως ένα ακόμη χαρακτηριστικό που έχουν τα μεταδεδομένα είναι ότι είναι επεξεργάσιμα. Αυτό σημαίνει πως κάποιος χρήστης με το κατάλληλο λογισμικό μπορεί να αλλάξει για παράδειγμα την ημερομηνία δημιουργίας ενός αρχείου αν έχει πρόσβαση σε αυτό.
Διαβάζοντας το κάποιος αυτό είναι πολύ λογικό να θεωρήσει πως πλέον είναι πολύ εύκολο να βρει τα μεταδεδομένα από αρχεία αναρτημένα στο διαδίκτυο. Δυστυχώς όμως, δεν είναι τόσο απλό. Το αν τα μεταδεδομένα ενός αρχείου είναι διαθέσιμα εξαρτάται από τον τρόπο και το μέσο με το οποίο μεταδόθηκε.
Αν ένα αρχείο επισυναφθεί σε ένα email και σταλεί, τότε η ακεραιότητα τον μεταδεδομένων εξαρτάται από την υπηρεσία που το παρέχει. Για παράδειγμα, η Google αφαιρεί στο gmail όλα τα μεταδεδομένα που συνοδεύουν τα συνημμένα αρχεία.
«Ταξιδεύουν» τα μεταδεδομένα σε όλες τις πλατφόρμες;
Τα κοινωνικά δίκτυα από το Facebook και το Twitter έως το TikTok αφαιρούν όλα τα μεταδεδομένα από τα αρχεία για λόγους προστασίας της ιδιωτικότητας των χρηστών. Επίσης για να μειώσουν το μεγεθών τον αρχείων ώστε να βελτιστοποιήσουν τους χρόνους μετάδοσης χρησιμοποιούν μεθόδους συμπίεσης που αφαιρούν τα μεταδεδομένα καθώς δεν αποτελούν κομμάτι των κύριων δεδομένων και θεωρούνται μη χρήσιμη πληροφορία.
Ο πλέον άμεσος τρόπος για την μετάδοση ενός αρχείου είναι μέσω εφαρμογών μηνυμάτων, όπως το πολύ δημοφιλές στην Ελλάδα Viber, αλλά και σε αυτή την περίπτωση η ακεραιότητα τον μεταδεδομένων εξαρτάται από την εφαρμογή. Το Whatsapp και το Facebook Messenger για παράδειγμα χρησιμοποιούν μεθόδους συμπίεσης όπως και τα κοινωνικά δίκτυα.
Το συγκεκριμένο video όμως μεταδόθηκε μέσω Telegram, το οποίο είναι μια εφαρμογή μηνυμάτων πολύ διαδεδομένη στις χώρες την βόρειας και κυρίως της ανατολικής Ευρώπης. Το Telegram διαχειρίζεται με τέτοιο τρόπο τα αρχεία ώστε να συγκρατεί κάποια από τα μεταδεδομένα του πρωτότυπου αρχείου και ανάμεσα σε αυτά είναι και η ημερομηνία. Με αντίστοιχο τρόπο λειτουργεί και το Viber, όπου και εκεί μπορεί να εφαρμοστεί ο ίδιος τρόπος έρευνας.
Τα μεταδεδομένα λοιπόν είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στην ερευνητική δημοσιογραφία και παρά τους περιορισμούς που έχει αυτή η μέθοδος μπορεί να αποδώσει καρπούς, τουλάχιστον σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως είδαμε και στην περίπτωση της έρευνας που έκανε το RFE/RL’S RUSSIAN SERVICE.
