«Zάκρος» είναι ο τίτλος του νέου ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Κουτσαφτή και η πρώτη παγκόσμια προβολή θα γίνει στο Μουσείο του Λούβρου στις 25 Ιανουαρίου 2023. Είναι η τρίτη του ταινία μετά την «Αγέλαστο Πέτρα» και την «Αρκαδία Χαίρε» και για την ολοκλήρωσή της χρειάστηκαν 35 χρόνια.
«Η Ζάκρος είναι στο ανατολικό άκρο της Κρήτης ένας μικρός όρμος απίστευτης ομορφιάς. Εκεί το 1961 ανακαλύφθηκε το τέταρτο Μινωικό ανάκτορο. Μέχρι τότε υπήρχε η Κνωσός, η Φαιστός και τα Μάλια. Την Κνωσό είχαν σκάψει οι Άγγλοι, τη Φαιστό οι Ιταλοί και τα Μάλια οι Γάλλοι. Αυτό λοιπόν είναι το τέταρτο ανάκτορο που βρέθηκε και ανασκάφηκε από Έλληνες αρχαιολόγους και συγκεκριμένα από τον Νικόλαο Πλάτωνα ο οποίος υπήρξε ένας πολύ σπουδαίος επιστήμονας στην προϊστορική αρχαιολογία» σχολιάζει στη HuffPost ο κ. Κουτσαφτής.
Ο κ. Φίλιππος Κουτσαφτής βρέθηκε εκεί το 1987 χάριν της γνωριμίας του με την κόρη του Νικολάου Πλάτωνα και αυτή ήταν η αρχή για ένα ταξίδι στο χρόνο κυριολεκτικά και φαντασιακά. Άλλωστε οι ταινίες του είναι χρονομηχανές στις οποίες κινητήριος δύναμη είναι η σχέση του δημιουργού τους με τον χρόνο και την μνήμη. Η επιμονή, η διαρκής επιστροφή στον τόπο εκείνο, ο κόπος, ο χρόνος που περνούσε, ωρίμαζαν την οπτική του και πάνω στο παλιό τού αποκαλύπτονταν καινούργιες καταστάσεις. Για χρόνια χρηματοδοτούσε μόνος του την όλη προσπάθεια και η ολοκλήρωσή της τελικά επιτεύχθηκε χάρη στη στήριξη μιας ελληνικής εταιρείας με διεθνή δράση, της Raycap.
«Και αυτή η ταινία, όπως και οι προηγούμενες, είναι στο ίδιος μήκος πραγμάτων, δηλαδή έχουμε την αρχαιολογία, την ιστορία, τη μνήμη, τον τόπο, τους ανθρώπους και όλο αυτό το σύνολο αρχαίο και σύγχρονο. Όμως δεν είναι ούτε μια ταινία αρχαιολογική, ούτε μια ταινία λαογραφική, είναι πολλά πράγματα μαζί και είναι αφορμές που δημιουργούν μια σκέψη για να αναπτύξει κανείς ένα βλέμμα, μια ευρύτερη οπτική που διαπραγματεύεται τον άνθρωπο, τον πολιτισμό, την μοίρα του...» σημειώνει ο Φίλιππος Κουτσαφτής.
- Γιατί το ανάκτορο της Ζάκρου;
«Αυτό το ανάκτορο εκτός του ότι οι ανασκαφές γινόντουσαν από Έλληνες, είχε και την εξής ιδιαιτερότητα, ότι βρέθηκε ασύλητο. Δηλαδή ο Μινωικός κόσμος τελειώνει γύρω στο 1450 π. Χ πιθανόν από φυσική καταστροφή, πιθανόν από ανθρωπογενή αίτια, αλλά στην περίπτωση της Ζάκρου οι άνθρωποι αυτοί φύγανε και δεν ξαναγυρίσανε με αποτέλεσμα ότι έβρισκαν στις ανασκαφές του 1961 και μετά ήταν οι τελευταίες εικόνες των ανθρώπων που αφήσανε πίσω τους, πριν από τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια».
Ο Φίλιππος Κουτσαφτής είτε όταν αφηγείται στις ταινίες του, είτε όταν μιλά για κάτι που τον παθιάζει εκφέρει με απόλυτα φυσιολογικό τρόπο έναν λόγο ποιητικό, ήπιο και ταυτόχρονα συναρπαστικό. Χαρίζει τις εικόνες του σαν να δίνει την ψυχή του.
Η περιγραφή του Μινωικού πολιτισμού μας κάνει να κρατάμε την ανάσά μας για να μην μας ξεφύγει το ελάχιστο από την περιγραφή.
Τολμούμε να τον ρωτήσουμε εάν πιστεύει πως ο εδώ και χιλιετίες χαμένος Μινωικός πολιτισμός είναι η βάση του δυτικού μας πολιτισμού και ο φυτεμένος σπόρος στην ψυχή του ανθρώπου για να κοιτά διαρκώς τα αστέρια και το μέλλον.
«Ακριβέστατα» απαντά με ενθουσιασμό και εξηγεί: «Δεν το λέω μόνο εγώ αλλά και κείμενα ξένων ερευνητών. Ο Μινωικός κόσμος και πολιτισμός ήταν στο κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου ανάμεσα σε πολύ μεγάλους πολιτισμούς οι οποίοι είχαν προηγηθεί του Μινωϊκού, όπως αυτός της Μεσοποταμίας, της Συροφοινίκης και κυρίως της Αιγύπτου. Οι Μινωίτες τους γνώριζαν πάρα πολύ καλά όλους αυτούς γιατί είχαν καταπληκτικό ναυτικό και καταπληκτικό εμπόριο. Τα δάνεια που πήραν από όλους αυτούς τους πολιτισμούς ήταν αυτά που οι ίδιοι θεωρούσαν ότι τους ενδιαφέρανε και φτιάξανε έναν κόσμο ο οποίος δεν είχε καμία σχέση ούτε με τον αιγυπτιακό, ούτε με κανέναν άλλον. Δεν μιμήθηκαν τίποτα στο επίπεδο της δομής μιας κοινωνίας.
Η κοινωνία δε που φτιάξανε έχει πάρα πολλά χαρακτηριστικά με το σήμερα. Θεωρείται ότι ο ευρωπαϊκός κόσμος είναι εξέλιξη του Μινωϊκού κόσμου θα λέγαμε με μια υπερβολή και τηρουμένων των αναλογιών, γιατί μεσολαβούν και τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια.
Πρόκειται για μια κοινωνία ευνοούμενη, μια κοινωνία η οποία απολαμβάνει μια χαρά στη ζωή. Ο Πλάτων έλεγε ότι είναι ο πολιτισμός του χαριτωμένου. Βρίσκονται σε μια διαρκή κίνηση, λατρεύουν τη φύση, λατρεύουν τη γυναίκα η οποία έχει μια μεγάλη θέση μέσα στη ζωή, έχουν μια γραφή δική τους, έχουν πάρει βέβαια το δάνειο αλλά έφτιαξαν τη δική τους γραφή, που είναι η Γραμμική Α. Επίσης έχουν μια καταπληκτική, εξαιρετική τέχνη και επειδή η τέχνη είναι και ο καθρέπτης της κοινωνίας,βλέπει κανείς τον τρόπο που ζούσαν και καλλιεργούσαν και κάναν τέχνη με ένα καταπληκτικό τρόπο 16 αιώνες πριν το Χριστό».
Και οι άνθρωποι που ζουν σήμερα εκεί;
«Αν και είναι υπερβολή να κάνουμε τόσο άμεσες συγκρίσεις, μπορούμε να πούμε ότι και οι σημερινοί είναι αγρότες, ψαράδες, που ζουν στο ίδιο τοπίο, καλλιεργούν τον ίδιο τόπο έχουν τον ίδιο τρομερό μαΐστρο που φυσάει και σε ρίχνει κάτω και έχουν ένα απίστευτα έντονο φως. Είναι πάρα πολύ έντονος ο ήλιος. Σε αυτό τον ΄κόσμο ζούνε και αυτοί. Είναι ένας τόπος αρκετά απομονωμένος και για να φτάσεις από το Ηράκλειο χρειάζεσαι γεμάτες τέσσερις ώρες όπου όμως περνάς από ένα καταπληκτικό τοπίο με τεράστιες εναλλαγές από το ξερό, στο άγριο με βουνά και πέτρες. Είναι ένα ταξίδι που μέχρι να φτάσεις στη Ζάκρο σε βάζει σε μια διανοητική κατάσταση».
Είδαμε την αφίσα της ταινίας και σε αυτή προβάλλετε ένα πολύ λιτό αντικείμενο, ένα αρχαίο κύπελλο. Γιατί δεν βάλατε αυτό το τοπίο που εκθειάζετε;
«Θεώρησα ότι το λιτό αντικείμενο δηλώνει περισσότερα πράγματα. Αυτός ο κόσμος ήταν εξαιρετικά εφευρετικός. Για να καταλάβετε, ο Μινωικός κόσμος είναι χοντρικά δύο περίοδοι γιατί έγινε μια προηγούμενη φυσική καταστροφή και ξαναχτίσανε τις πόλεις από την αρχή. Βέβαια όπως γράφει ο Ζέμπαλντ καμία αυτοκρατορία δεν έζησε περισσότερο από τρεις βελανιδιές και αυτός ο κόσμος γενικά έζησε πολύ λίγο, 500 χρόνια στο σύνολό του.
Στην τελευταία φάση που ήταν ένας αιώνας και κάτι, αυτοί οι άνθρωποι έφεραν στη μόδα ένα κυπελλάκι, το οποίο κατασκευάστηκε σε απίστευτες ποσότητες. Έχουν βρεθεί σήμερα πάνω από ένα εκατομμύρια τέτοια κυπελλάκια τα οποία τα χρησιμοποιούσαν για τα πάντα, από τελετουργίες μέχρι να τα κάνουν λύχνο ή να τα χρησιμοποιήσουν για να φάνε ή να πιουν το ποτό τους.
Στη τελευταία φάση, όταν γινόταν κάποια έντονη φυσική δραστηριότητα κάποιος άνθρωπος γέμισε ένα τέτοιο κυπελλάκι με ελιές και κατέβηκε τα σκαλοπάτια ενός πηγαδιού και το απόθεσε στον πυθμένα του για να εξευμενίσει τις χθόνιες θεότητες που πίστευε πως προξενούσαν τους σεισμούς. Αυτό το κυπελλάκι βρέθηκε το 1964 στις ανασκαφές έτσι ακριβώς όπως το αφήσανε με τις ελιές μέσα, επειδή ήταν πάντα σε σταθερές συνθήκες μέσα στον βούρκο.
Φανταστείτε ότι ήταν κάτι αντίστοιχο αυτού που κάνουμε πολλοί σήμερα όταν ανάβουμε ένα κεράκι για μια ευχή, για μια ικεσία. Έτσι έγινε και τότε. Στην ταινία έχω ένα κεφάλαιο που το αναπτύσσω όλο αυτό».
Και από το ελληνικό φως της Ζάκρου στην Ανατολική Μεσόγειο, στην Πόλη του Φωτός, στο Λούβρο...
«Και οι προηγούμενες ταινίες μου έκαναν πρεμιέρα εκεί. Αλλωστε, όπως λέει ο μύθος, ο Δίας, ο οποίος καθόταν εκεί στα ψηλά, είδε μια μέρα απέναντι στην Μικρασία μια πανέμορφη κόρη, τότε πήρε τη μορφή ενός ταύρου πήγε εκεί, την πλάνευσε, την έπεισε να ανέβει στη ράχη του και την έφερε στην Κρήτη. Αυτή η κόρη ήταν η Ευρώπη».
