Είτε σημαίνει για εμάς κάτι η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου είτε όχι, αποτελεί αφορμή να μιλήσουμε για την αγάπη – κάτι τόσο κοινό και τόσο σπάνιο, κάτι τόσο εύκολο και δύσκολο συνάμα, κάτι που πιο εύκολα βιώνεις παρά ορίζεις!
Έχει πολλές εκφάνσεις!
Οι περισσότεροι από εμάς συγχέουμε την αγάπη με τον έρωτα που εμπεριέχει τη σεξουαλική έλξη και το πάθος που μπορεί να επιφέρει και επιπλοκές αλλά από εξελικτική άποψη αποτελεί ένα έξυπνο τρικ της φύσης για τη διαιώνιση του ανθρωπίνου είδους ή/και τη δημιουργία μακροχρόνια σχέσης.
Αντίθετα από εμάς οι αρχαίοι δεν ταύτιζαν την αγάπη μόνο με τον έρωτα και δε στρίμωχναν ποικίλα συναισθήματα στην ίδια λέξη. Χρησιμοποιούσαν πολλές λέξεις με λεπτές εννοιολογικές διαφορές.
Μια από αυτές ήταν η «φιλότης», η οποία εκφράζει τη βαθιά οικειότητα ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας και σε στενούς φίλους ή ακόμα το βαθύ δέσιμο, που σφυρηλατείται ανάμεσα σε στρατιώτες που πολεμούσαν πλάι πλάι στη μάχη.
Το λατινικό «ludus» περιγράφει το παιχνιδιάρικο πάρε-δώσε που συμβαίνει όταν φλερτάρουμε και το οποίο μπορεί, αν και όχι πάντα, να εξελιχθεί σε ώριμη αγάπη η οποία περιλαμβάνει έμπρακτη αλληλοκατανόηση, αφοσίωση και συμβιβασμούς.
Η αγάπη για τους αρχαίους ήταν ένα πανανθρώπινο συναίσθημα που αφορούσε τους γύρω μας όσο και εμάς.
Η αγάπη για τον εαυτό μας ονομαζόταν «φιλαυτία», όρος που σήμερα είναι αρνητικά φορτισμένος ως συνώνυμος του εγωισμού και ναρκισσισμού. Ωστόσο, όπως σε όλα τα πράγματα, πρέπει να επικρατεί το αρχαιοελληνικό μέτρο. Οτιδήποτε στην έλλειψή ή στην υπερβολή του είναι προβληματικό και μη λειτουργικό. Αν επικρατήσει το αρχαιοελληνικό μέτρο, η φιλαυτία δεν είναι τόσο εγωιστική όσο ακούγεται. Οποιοσδήποτε ψυχοθεραπευτής θα σας πει ότι πρώτα πρέπει να φροντίσεις τον εαυτό σου για να μπορέσεις να φροντίσεις τους άλλους.
Αγάπη είναι όλα τα παραπάνω.
Όποια εκδοχή της και εάν βιώσουμε, η αγάπη έχει έναν σκοπό να επιτελέσει και αυτός πρέπει να είναι πάντα, προς όφελος του αγαπώμενου όποιος και εάν είναι αυτός, γονιός, σύντροφος, παιδί, πατρίδα, φίλος, συνάνθρωπος.
Για αυτό και δεν παραμένει μόνο συναίσθημα αλλά πραγματώνεται σε πράξη.
Εξελίσσεται δηλαδή, όπως και εμείς!
Και οι ερωτικές σχέσεις εξελίσσονται και περνάνε από διάφορα στάδια, τα ζευγάρια γνωρίζουν και γιορτάζουν τον έρωτα και οδηγούνται σταδιακά στην αγάπη.
Το επικυρώνει και η επιστήμη!
Από την άποψη τόσο της συμπεριφοράς όσο και της εγκεφαλικής δραστηριότητας, διακρίνουμε δυο βασικές φάσεις – τη φάση της έλξης όπου είμαστε ερωτοχτυπημένοι και τη μακροπρόθεσμη, πιο ήρεμη φάση προσκόλλησης που μπορεί να ακολουθήσει και χαρακτηρίζεται από το συναισθηματικό δέσιμο που αναπτύσσεται σταδιακά.
Ο έρωτας και η αγάπη δεν είναι λοιπόν ταυτόσημες στην καθημερινότητά μας αλλά ούτε και στην χημική προβολή τους στον εγκέφαλό μας. Στην πραγματικότητα οι καταστάσεις αυτές ελέγχονται από διαφορετικές – ανά φάση – νευροχημικές ουσίες και τα έντονα συναισθήματα που νιώθουμε για τον/τη σύντροφο μας οφείλονται σε αυτές.
Η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη που είναι οι νευροχημικές ουσίες που συνθέτουν την εικόνα της ερωτικής τρέλας που χαρακτηρίζει την πρώτη φάση της έλξης, σχετίζονται με καταστάσεις του συναισθήματος όπως ευδαιμονία, πόθος και εξάρτηση και ευθύνονται, μεταξύ άλλων, για το γεγονός ότι οι ερωτευμένοι νιώθουν τόσο ενεργητικοί και ενθουσιασμένοι που δυσκολεύονται να φάνε ή να κοιμηθούν, καθώς επίσης και για το ότι το αντικείμενο του πόθου τους είναι διαρκώς στις σκέψεις τους.
Στη φάση της προσκόλλησης εμπλέκονται δυο σημαντικές ορμόνες – ωκυτοκίνη και βαζοπρεσσίνη.
Η πρώτη θεωρείται ως η ορμόνη της αγάπης, δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας και στοργής και είναι επίσης εκείνη η οποία βοηθά, μέσω της έκκριση της κατά το θηλασμό, στο να εδραιωθούν δεσμοί αγάπης μεταξύ μητέρας και παιδιού. Με παρόμοιο και ανάλογο τρόπο ενεργεί και μεταξύ των ερωτευμένων.
Η βασοπρεσσίνη ενισχύει τη μακροπρόθεσμη δέσμευση του ζευγαριού και φαίνεται να έχει ρόλο και στην ερωτική πίστη.
Μπορεί ο έρωτας και η αγάπη να φαίνονται προϊόν νευροχημικών διαδικασιών, ωστόσο εμπεριέχουν και την προσωπική ιστορία και ευθύνη των πράξεων του καθενός μας.
Στην πραγματικότητά όλες οι προαναφερόμενες νευροχημικές χημικές που εκκρίνονται στην φάση της έλξης και της προσκόλλησης έχουν ένα ευγενή σκοπό: να δεθούμε με τον σύντροφό μας και να μείνουμε μαζί για πολύ καιρό. Πολλές φορές όμως δενόμαστε με την ανάμνηση!
Έτσι, δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπουμε ζευγάρια να έχουν την ανάγκη να εκφράσουν με παράπονο πόσο αγαπημένοι ήταν στην αρχή που γνωρίστηκαν και ερωτεύθηκαν.
Όσο ωραία κι αν ήταν τότε, οι ερωτικές, όπως και γενικότερα οι ανθρώπινες σχέσεις είναι ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται. Εξελισσόμαστε και εμείς μαζί, όπως και οι επιθυμίες και οι ανάγκες μας!
Άλλωστε και αυτό που ζητούσατε από ή μπορούσατε να δώσετε στον/στην σύντροφο σας στα 20, δεν είναι το ίδιο με αυτό που ζητάτε από ή μπορείτε να δώσετε στον/στην σύντροφο σας στα 40 η στα 60.
Αν και μπορεί να επιφέρει και επιπλοκές, η αγάπη είναι από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία του να είσαι άνθρωπος και είναι φωλιασμένη στην ανάγκη για εγγύτητα που συνδέεται με τη βαθιά δομή της ανθρώπινης ψυχής.
Όταν δε, εξελίσσεται και ακουμπά σε σωστές βάσεις, τότε είναι από τα πιο βασικά θρεπτικά συστατικά της ζωής, της ψυχολογικής ανάπτυξης και ευεξίας μας.
***
Αντώνιος Ντακανάλης, Αρθρογράφος
Καθηγητή Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας
Μέλους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας