Έχουμε μια γνωστή παροιμία στην Ελλάδα που την λέμε όταν κάποιος έρχεται απ’ έξω για να μας πει κάτι αυτονόητο: «όσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος». Βρισκόμαστε όμως ξαφνικά να μας βάζουν τα γυαλιά οι Ολλανδοί στο θέμα των πλημμυρών της Θεσσαλίας.
Φαίνεται όμως ότι τις τελευταίες δεκαετίες, τα εντελώς αυτονόητα τα ξεχνάει ο νοικοκύρης. Παλιά οι άνθρωποι έχτιζαν στα πιο ασφαλή σημεία. Γιατί είχαν δοκιμάσει και ήξεραν ότι πρέπει να αποφύγουν τις θέσεις όπου βρίσκεται μια στάνη ή μια πρόχειρη καλύβα την παίρνει ο αέρας ή το νερό, σε μια μεγάλη καταιγίδα. Καταλάβαιναν το αυτονόητο: ότι εκτάσεις πλημμυρίζουν γιατί τέτοιο είναι το ανάγλυφο Έτσι οι οικισμοί ήταν μακριά από θέσεις που μπορούν να ξεσπάσουν έντονα καιρικά φαινόμενα και μακριά από την ανώτερη στάθμη των πλημμυρών. Αυτά ήταν γνωστά από τη νεολιθική περίοδο, έτσι όπως το γνωρίζουμε π.χ. από τον λιμναίο οικισμό της Καστοριάς.
Τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς χάσαμε την σχέση μας με την γη, οι άνθρωποι αποφάσιζαν όχι με κριτήριο την ασφάλεια αλλά με την μέγιστη αποδοτικότητα. Και αυτό αφορά όχι μόνο τα μέρη που χτίζουμε αλλά και την ζώνη των καλλιεργειών. Είναι τέτοια η απληστία για περισσότερη γη και τόση η εμπιστοσύνη στους μηχανικούς ότι θα βρουν την λύση που ξεχνάμε τα αυτονόητα.
Ακόμα και μετά τις πρώτες καταστροφές, το 1994, στο Παλαμά και, το 2020, στο Μουζάκι όλα συνέχισαν σαν να μη συνέβαινε τίποτα. Οι υδραυλικοί μηχανικοί συνέχιζαν να προτείνουν ευθυγραμμίσεις και φράγματα. Οι ενστάσεις από βιολόγους και δασολόγους αντιμετωπίζονταν ειρωνικά. Έχω συγκεκριμένη εμπειρία, το 1994 όταν μετά τις πλημμύρες, στη μελέτη που έγινε για τα αντιπλημμυρικά έργα, οι υδραυλικοί μηχανικοί σχεδίαζαν σαν η πιθανότητα να συμβεί ξανά μια τέτοια πλημμύρα (των 50 χρόνων) να είναι απλώς μια απίθανη υπόθεση εργασίας.
Οι πολιτικοί, τοπικά, θριαμβολογούσαν όταν κατάφερναν να φέρουν κάποια κονδύλια για την κατασκευή φραγμάτων επί της κοίτης του Πηνειού ώστε να αρδεύονται περισσότερες εκτάσεις. Στις τοπικές εφημερίδες γράφονταν συνεχώς για το πρόβλημα της λειψυδρίας και οι πολιτικοί έπρεπε να προσφέρουν μικρές λύσεις δίνοντας ταυτόχρονους τεχνικά έργα σε δικούς τους εργολάβους. Σήμερα, μετά τις εκτεταμένες πλημμύρες οι μηχανικοί νίπτουν τας χείρας τους λέγοντας ότι υλοποιούσαν μόνο συγκεκριμένα έργα. Οι πολιτικοί όμως την πλήρωσαν διότι ο κόσμος διαισθάνεται ότι κάτι δεν πήγαινε καλά και στην πραγματικότητα περίμενε από αυτούς να έχουν τουλάχιστον μια εποπτεία του κεντρικού σχεδιασμού.
Αυτός όμως ο σχεδιασμός που γίνεται συντάσσοντας τα «Σχέδια Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών» και τα «Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας Λεκανών Απορροής ποταμών» έμεινε στην χώρα μετέωρος. Τα σχέδια συντάχθηκαν αλλά κυρίως έμειναν στο πρώτο μέρος, την αποτύπωση της πραγματικότητας και τις διαπιστώσεις. Στην πραγματικότητα δεν υπήρξε σχεδιασμός, όχι μόνο γιατί τα χρήματα για έργα είναι περιορισμένα αλλά κυρίως γιατί η τρέχουσα αντίληψη για τη διαχείριση των υδάτων δεν είχε αλλάξει και γιατί τα μεγάλα γραφεία που ανέλαβαν αυτές τις μελέτες δεν είχαν την διάθεση να προχωρήσουν λίγο παραπέρα. Πόσο μάλλον να εξετάσουν εναλλακτικά σενάρια.
Έτσι, μετά τις καταστροφές των πρόσφατων πλημμυρών σε όλο τον θεσσαλικό κάμπο κλήθηκαν οι Ολλανδοί, που έχουν εμπειρία εκατονταετιών στη διαχείριση των υδάτων με τεχνικά έργα. Και τι μας είπαν; «Δώστε χώρο στα ποτάμια χωρίς φράγματα στον κάμπο και χωρίς ασφυκτικά αναχώματα. Να οργανωθεί η διαχείριση σε επίπεδο Λεκάνης Απορροής. Ένταξη της Κάρλας στον αντιπλημμυρικό σχεδιασμό.» Αυτά που είχαμε επισημάνει όσοι μπορούμε να δούμε κάπως συνθετικά τα ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον και τα είχαμε παρουσιάσει πριν τις φετινές πλημμύρες[1] αλλά και κατά την διάρκεια των πρόσφατων καταστροφών[2]