Το ανώτατο δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε απόφαση την Τρίτη (26 Απριλίου 2022) που θα μπορούσε να αναγκάσει τις χώρες να αιτιολογούν σε τακτική βάση, γιατί εξακολουθούν να διενεργούν ελέγχους ταυτότητας σε άτομα που θα πρέπει (με βάση το καθεστώς Σένγκεν) να μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα εντός της ζώνης ταξιδιών, χωρίς διαβατήρια της Ευρώπης.
Η ταξιδιωτική ζώνη, γνωστή ως «χώρος Σένγκεν», αποτελείται από 26 χώρες — 22 κράτη της ΕΕ συν την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και την Ελβετία. Κανονικά, άνθρωποι και αγαθά κυκλοφορούν ελεύθερα μεταξύ αυτών των χωρών χωρίς συνοριακούς ελέγχους. Επιτρέπονται προσωρινοί έλεγχοι για λόγους ασφαλείας ή υγείας.
Τουλάχιστον επτά χώρες διατηρούν επί του παρόντος ορισμένους περιορισμούς, κυρίως για λόγους ασφαλείας ή για να βοηθήσουν στην πρόληψη της εξάπλωσης του COVID-19. Οι περιορισμοί θα πρέπει να διαρκέσουν μόνο για έξι μήνες, αλλά ορισμένες χώρες - ιδίως η Αυστρία, η Γαλλία και η Δανία - τους ανανεώνουν τακτικά και το κάνουν εδώ και χρόνια.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι οι χώρες πρέπει να αιτιολογήσουν γιατί παρακάμπτουν τα συνοριακά μέτρα και ότι πρέπει να το κάνουν μόνο «σε περίπτωση που ανακύψει μια σοβαρή νέα απειλή». Σύμφωνα με τους κανόνες του Σένγκεν, ανέφερε, οι συνοριακοί έλεγχοι «δεν μπορούν να υπερβαίνουν τη μέγιστη συνολική διάρκεια των έξι μηνών».
Η Γαλλία, για παράδειγμα, δικαιολογεί συνεχώς τους ελέγχους της, λόγω μιας «συνεχούς τρομοκρατικής απειλής» και ανησυχιών για πανδημία τα τελευταία δύο χρόνια.
Η υπόθεση ήρθε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αφού ένας άνδρας υποβλήθηκε σε έλεγχο καθώς πέρασε στην Αυστρία από τη Σλοβενία δύο φορές το 2019. Του επιβλήθηκε πρόστιμο επειδή αρνήθηκε να επιδείξει το διαβατήριό του και υπέβαλε καταγγελία σε περιφερειακό αυστριακό δικαστήριο. Το δικαστήριο αυτό ζήτησε συμβουλές από το δικαστήριο που εδρεύει στο Λουξεμβούργο, σχετικά με το εάν οι έλεγχοι συνάδουν με τους ισχύοντες ευρωπαϊκούς κανόνες.
Το Δικαστήριο είπε ότι «η Αυστρία δεν απέδειξε την ύπαρξη νέας απειλής» τη στιγμή που ανανέωσε τους περιορισμούς της. Σημείωσε ότι τα κράτη μέλη του χώρου Σένγκεν θα πρέπει να είναι σε θέση να αναλάβουν δράση για να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε απειλή για την ασφάλεια ή την υγεία, εντός 6 μηνών.
Περίπου 420 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στη ζώνη Σένγκεν.
Σχεδόν 1,7 εκατομμύρια άνθρωποι κατοικούν σε ένα έθνος Σένγκεν και εργάζονται σε ένα άλλο, ενώ υπολογίζεται ότι 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη διασχίζουν τις κάποτε μόνιμες συνοριακές διελεύσεις κάθε μέρα.
Η ελεύθερη κυκλοφορία είναι πυλώνας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Βοηθά τις επιχειρήσεις να ανθίσουν και πολλοί αξιωματούχοι ανησυχούν ότι το μέλλον του χώρου Σένγκεν απειλείται, καθώς ορισμένες χώρες χρησιμοποιούν συστηματικά τη δικαιολογία του κορονοϊού, τις μετακινήσεις μεταναστών, ή τις ανησυχίες για την ασφάλεια, προκειμένου να συντηρούν πρακτικά τα σύνορα.
Ο φορέας εκτελεστικής εξουσίας της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκτιμά ότι οι περιορισμοί και το κλείσιμο των συνόρων μπορούν να οδηγήσουν σε πρόσθετο κόστος 5 έως 18 δισεκατομμυρίων ευρώ (5,3 δισεκατομμύρια δολάρια έως 19,2 δισεκατομμύρια δολάρια) ετησίως.