«Ο πατέρας μου, όταν ήμουν 17 χρονών, μου έδωσε δύο σακιά αλεύρι. Με αυτά θα ξεκινήσεις, μου είπε». Και ο Νίκος Τσατσαρωνάκης, ετών 84 τώρα, όχι μόνο έκανε μια νέα αρχή, αλλά αυτό που δημιουργούσε, παραλαμβάνοντας από τον πατέρα του Χαρίτο, το 1960, τα ηνία της οικογενειακής επιχείρησης «Το Μάννα», συνιστούν κυριολεκτικά έναν μύθο.
«Τι είχαμε τότε, το 1948 που ξεκίνησε ο πατέρας μου “Το Μάννα”; Έναν ξυλόφουρνο, ούτε καν ρεύμα στον Πλάτανο Χανίων», μου τόνισε ο Νίκος Τσατσαρωνάκης. Και μου εξιστόρησε τόσα, για το πώς έκλεινε με μαεστρία και πειθώ συμφωνίες για να βάλει τα προϊόντα του στα σούπερ μάρκετ και το πώς αγόραζε στρέμμα στρέμμα για να φτιάξει τις τεράστιες εκτάσεις στην περιοχή των Χανίων, που κάλλιστα θα μπορούσα να γράψω την αυτοβιογραφία του. Ενός ανθρώπου που από τα παξιμάδια σε χαρτοσακούλα, όταν τα έβαλε το 60 για να τα πάει από τον Πλάτανο στην κεντρική αγορά των Χανίων, έφτασε τώρα η επιχείρηση να είναι νούμερο 1 στην Ελλάδα, με δεκάδες κωδικούς εξαιρετικών προϊόντων, πάντα με βάση το παξιμάδι, έχοντας ανοίξει ορίζοντες και στον τουρισμό. Η εκτόξευση έγινε και με την πρώτη εμβληματική διαφήμιση «όταν λέμε παξιμάδι, εννοούμε Το Μάννα». Μάλιστα, ο συνταξιούχος διαφημιστής και φίλος της οικογένειας, μου ανέφερε ότι στην Ιταλία γύρισαν το φιλμ της διαφήμισης, διότι στην Ελλάδα δεν υπήρχαν τα κατάλληλα μέσα.
Η οικογένεια το παν
Πλέον, με το 5-7% της παραγωγής να είναι εξαγωγές σε πάνω από 40 χώρες, από Αμερική, Καναδά και Αυστραλία έως και την κοντινή μας Κύπρο, η εταιρεία γιγαντώνεται με σταθερά βήματα, πάντα με την ίδια φιλοσοφία και πίστη στην παράδοση, που αποτελεί το μυστικό της επιτυχίας. Και πάνω από όλα ως οικογένεια, με τις τρεις κόρες του Νίκου Τσατσαρωνάκη, Ελένη, Χαρά και Κατερίνα, και τους συζύγους τους να αποτελούν το διοικητικό συμβούλιο που λαμβάνει αποφάσεις με ρεαλισμό. «Η πιο δύσκολη απόφαση που πήρα στη ζωή μου, ήταν να αφήσω την εταιρεία στα παιδιά. Όχι γιατί δεν ήξερα ότι θα πετύχουν, αλλά μέχρι τότε γινόταν αυτό που έλεγα εγώ. Τώρα λαμβάνονται οι αποφάσεις από το συμβούλιο κι εγώ χαίρομαι για τις κινήσεις τους. Το απολαμβάνω από απόσταση», μου είπε ο Νίκος Τσατσαρωνάκης στα τόσα που λέγαμε, τρεις μέρες στην Κρήτη. Βέβαια, δεν παρέλειψε να αναφερθεί στη σύζυγό του, η οποία έφυγε πρόωρα από τη ζωή και αποτελούσε τον στυλοβάτη του σπιτιού και του φούρνου, έχοντας αναλάβει και το προσωπικό.
Την πόρτα της εταιρείας, για εξαγορά, την χτύπησαν πολλοί αλλά «αν πουλήσουμε μετά τι θα κάνουμε εμείς;», μου είπε η Ελένη Τσατσαρωνάκη, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος της εταιρείας. «Ναι, θέλουμε έναν στρατηγικό συνεργάτη, όχι απαραίτητα επενδυτή, για να ανοίξουμε νέους δρόμους στις επιχειρηματικές μας προοπτικές και στον τουρισμό», μου ανέφερε, τονίζοντας ότι η εταιρεία έχει μηδενικό δανεισμό και μηδενικές υποχρεώσεις προς το δημόσιο.
Εν αρχή ο Πλάτανος
Σε ένα τριήμερο, λοιπόν, πρόλαβα να δω πολλά. Ξεκινώντας από τον Πλάτανο, στην Κίσσαμο Χανίων, από το μικρό φούρνο και το μεγαλύτερο εργοστάσιο ακριβώς απέναντι, μέσα στα σπίτια του χωριού, που δίνει μεροκάματο σε περίπου 200 άτομα, ανάλογα και την περίοδο, με τρεις βάρδιες, όλο το 24ώρο. Πήγα και στο σπίτι της οικογένειας, δίπλα στο εργοστάσιο, στο «Τσατσαρωνάκειο Πολύκεντρο στην Κίσσαμο», μια δωρεά 2,1 εκατ., στο Ελαφονήσι όπου η οικογένεια κατέχει 610 στρέμματα για ήπια τουριστική εκμετάλλευση σε μια περιοχή Natura, στα Φαλάσαρνα, όπου επίσης έχει ακόμα 600 στρέμματα -κι εκεί για ήπια επένδυση σε προστατευόμενη περιοχή όπου ήδη διατηρεί δύο εμπορικές επιχειρήσεις εστίασης (στη μία έχει ενοικιαστή). Εκεί, λίγο πιο πέρα, η οικογένεια διαθέτει και μια μεγάλη μονάδα με θερμοκήπια, που τα νοικιάζει, αλλά και μια ακόμα μεγάλη έκταση 2.100 στρεμμάτων! Βέβαια, δεν θα έφευγα από την περιοχή, χωρίς να κάνω μια μίνι κρουαζιέρα με φουσκωτό, σε Μπάλο και Γραμβούσα. Σας προτείνω να κάνετε το ίδιο.
Πλέον, για την εταιρεία «Το Μάννα» Ν. Τσατσαρωνάκης ΑΒΕΕ, το μέλλον περνά από τους τομείς της μεταποίησης, των τουριστικών υπηρεσιών και της πρωτογενούς παραγωγής. Η Ελένη Τσατσαρωνάκη είπε ότι «θα υπάρξει διαχωρισμός αυτών των δραστηριοτήτων, επιλογή που υλοποιεί τη στρατηγική μας για την αποδοτικότερη χρήση διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων, την εξειδίκευση του προϊοντικού αντικειμένου, τη βελτίωση του διοικητικού συντονισμού και την ενίσχυση της εταιρικής επωνυμίας».
Με την εταιρεία να κάνει τζίρο 22 εκατομμύρια ευρώ το 2023 (+4,5% από την προηγούμενη χρονιά) και με το πρώτο τετράμηνο να είναι +3,7% που αναμένεται να αυξηθεί με την τουριστική περίοδο, το προϊόν που κοντεύει να… ξετινάξει τη μπάνκα, είναι το «Δαγκωτό», που αποτελεί το 10% του τζίρου και πάνω του θα στηθεί μια μεγάλη σειρά υποπροϊόντων.
Η στρατηγική
Η Ελένη Τσατσαρωνάκη οριοθέτησε τη στρατηγική της εταιρείας για τα επόμενα χρόνια: διατήρηση της ηγετικής θέσης των πωλήσεων στην αγορά και την προαγωγή των εξαγωγών, διατήρηση της αυθεντικής ποιότητας που παραμένει αδιαπραγμάτευτη, διατήρηση του σεβασμού στον καταναλωτή και στους συνεργάτες της εταιρείας, έμφαση στον μακροπρόθεσμο προγραμματισμό και στη συντηρητικότητα σε βραχυχρόνιο επίπεδο, ανάλυση σεναρίων επιχειρηματικού κινδύνου (foresight), περαιτέρω ενίσχυση της εταιρικής διακυβέρνησης, υποστήριξη της προσωπικής βελτίωσης του προσωπικού (μεγάλο θέμα η εξεύρεση προσωπικού), εταιρικές συνεργασίες με αμοιβαία ωφέλεια, συστηματική παρακολούθηση του ανταγωνισμού και συμβολή στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας, αλλά και προετοιμασία της επόμενης γενιάς, των παιδιών της οικογένειας, εμπλουτίζοντας τις γνώσεις τους.
Επιχειρηματικά σχέδια, νέο εργοστάσιο, τουρισμός
Το πρώτο μεγάλο εγχείρημα είναι η επέκταση της εταιρείας σε νέα προϊόντα, με την αξιοποίηση του πρώην εργοστασίου της «Κατσέλης», έκτασης 23.000 τ.μ. στις Αχαρνές Αττικής, το οποίο απέκτησε τον Μάιο του 2021 με τίμημα 6,2 εκατ. ευρώ έπειτα από πλειστηριασμό και θα επενδύσει ακόμα 4,5 εκατ. για την ανακατασκευή του.
«Τώρα είμαστε έτοιμοι να προχωρήσουμε, καθώς σχεδιάζουμε ένα πλούσιο χαρτοφυλάκιο νέων προϊόντων με βάση το αλεύρι, σε διαφορετικές κατηγορίες, πάντοτε με τη γνωστή ποιότητα του “Μάννα”. Δημιουργούμε το δικό μας “μεταφορικό ισοδύναμο” με παραγωγικό κέντρο και στην Αθήνα. Ταυτόχρονα, στο ίδιο κτήριο εκσυγχρονίζουμε την εφοδιαστική δομή και τις διοικητικές υπηρεσίες. Παράλληλα, συνεχίζεται αδιάλειπτα η λειτουργία των παραγωγικών εγκαταστάσεων στην έδρα της εταιρείας, τον Πλάτανο. Η δεύτερη παραγωγική μονάδα της εταιρείας, στην Κρήτη, στο Βαρύπετρο του Δήμου Χανίων έχει αρχίσει, ήδη, να προσφέρει αποδοτικότερη ανταπόκριση στις παραγγελίες», επισήμανε η Ελένη Τσατσαρωνάκη.
Επίσης, το ξενοδοχείο Molos Bay του ομίλου στην Κίσσαμο, λειτουργεί εδώ και 16 χρόνια και ως συμπληρωματικός πόλος, καθώς οι πελάτες καταναλώνουν και δοκιμάζουν γεύσεις, βιωματική διαδικασία η οποία λειτουργεί πιλοτικά για διατροφικές ιδέες και συνταγές. Σημειώνουμε ότι το ξενοδοχείο είναι κερδοφόρο από την πρώτη χρονιά λειτουργίας του.
Πολύ μεγάλη επένδυση, άνω του 1,2 εκατ. ευρώ που τα επέστρεψε πολλαπλά στον όμιλο, ήταν το εγχείρημα του «Λιοκάλυβου», του χώρου εστίασης στα Φαλάσαρνα, στην ιδιόκτητη παραθαλάσσια έκταση, που συνδέει τον φυσικό χώρο με τη διατροφή και την ευεξία (place and well-being).
Οσον αφορά στο παραγωγικό συγκρότημα, στα θερμοκήπια που ανέφερα, στα Φαλάσαρνα, σε έκταση 40.000 τετραγωνικών μέτρων, είναι πλέον μια αυτοτελής δραστηριότητα. Στα συγκεκριμένα θερμοκήπια παράγονται ντομάτες και ντοματίνια, ενώ σε ιδιόκτητους ελαιώνες της ευρύτερης περιοχής παράγεται ελαιόλαδο, δηλαδή βασικά προϊόντα για κάθε ελληνικό νοικοκυριό.
Για τη νέα σχεδιαζόμενη επένδυση του ομίλου, ως καινοτομική «δράση» στο σύμπλεγμα Τουρισμού - Πολιτισμού, στόχος της συγκεκριμένης επένδυσης των 69 εκατ. ευρώ, που βρίσκεται στις Στρατηγικές Επενδύσεις, είναι να γίνουν τα Φαλάσαρνα τουριστικός προορισμός που διαμορφώνεται σε εμπειρία, βασιζόμενος στην προβολή και την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος και στα πολιτιστικά δρώμενα, αξιοποιώντας, παράλληλα, τα ιστορικά ίχνη και μνημεία στον παραδοσιακό τρόπο ζωής. «Ένας προορισμός που παρέχει υψηλών προδιαγραφών εξυπηρέτηση φιλοξενίας συνδυάζοντάς αυτές τις προδιαγραφές με φυσικό - οικολογικό τρόπο αναψυχής», όπως χαρακτηριστικά είπε η Ελένη Τσατσαρωνάκη.
Το αρχικό σχέδιο αναπτύσσεται σε έκταση 119 στρεμμάτων, σε δύο επίπεδα, το ένα στη θάλασσα και το άλλο φυσικά υπερυψωμένο. Εκεί πρόκειται να αναπτυχθεί ένα χωριό, με αμπέλι, λιοτρίβι, μπακάλικο, φούρνο «Το Μάννα», κατοικίες και όλα όσα περιλαμβάνει μια οικιστική ανάπτυξη. Στο κάτω μέρος, η εταιρεία ήθελε να αναπτύξει ένα glambing, με υπερυψωμένες ξύλινες κατοικίες, ώστε να προστατευθεί ένα ενδημικό λουλούδι. Με την ολοκλήρωση του κύκλου των γνωμοδοτήσεων επισημαίνεται ότι στα 50 στρέμματα δεν πρέπει να φτιαχτεί οτιδήποτε. Αναμένεται το θέμα να συζητηθεί εκ νέου ώστε να καταλήξει στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, για να προχωρήσει αυτή η επένδυση.
Η άλλη, μεγάλη επένδυση που δρομολογείται είναι στο Ελαφονήσι. Η εταιρεία έχει αγοράσει από την ΑΕΓΕΚ με τίμημα 1,750 εκατ. ευρώ, περίπου 610 στρέμματα, σε μια προστατευόμενη έκταση με τη μισή να έχει κέδρους. Η ακίνητο έχει άδεια για ήπια τουριστική εκμετάλλευση και αυτός είναι ο στόχος της εταιρείας, να αναπτύξει στο πάνω μέρος καταλύματα τα οποία δεν θα φαίνονται από το κάτω μέρος, από τη θάλασσα. Μάλιστα, έχει συνεργασία με οργανώσεις και πανεπιστήμια και ενεργειακό όμιλο, ώστε να δημιουργηθεί ένα πάρκο για όλους, με σκοπό να μεγαλώσει η τουριστική περίοδος στην Κρήτη. Αναμένουμε εξελίξεις επί του θέματος.
Το παξιμάδι και η υψηλή διατροφική του αξία
Η διευθύντρια Έρευνας και Ανάπτυξης, χημικός - τεχνολόγος Τροφίμων Χαρά Τσατσαρωνάκη, αναφέρει ότι «είμαστε η πρώτη εταιρεία που έβαλε στην αγορά τα παξιμάδια, τόσο σε πανελλαδικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο. Και το κάναμε με τέτοιο τρόπο που ουσιαστικά υλοποιήσαμε, πολλά χρόνια πριν ακόμη ανακοινωθεί, τη μετέπειτα Ευρωπαϊκή Σύσταση Ανασύνθεσης Τροφίμων, παράγοντας, μεταξύ των άλλων, παξιμάδια με ελαιόλαδο, χωρίς αλάτι. Άλλωστε, “πυξίδα” της εταιρείας μας ήταν από την αρχή το ανθρώπινο σώμα, ο ανθρώπινος μεταβολισμός. Το σώμα έγινε το όργανο ανοιχτής καινοτομίας του “Μάννα”».
«Η εταιρεία μας, ως leader της ελληνικής και διεθνούς αγοράς στην κατηγορία των παξιμαδιών, είναι πιστοποιημένη με όλα τα διεθνή πιστοποιητικά ασφάλειας και ποιότητας τροφίμων. Όσον αφορά τον έλεγχο πρώτων υλών, τελικών προϊόντων και υλικών συσκευασίας, στην εταιρεία μας υπάρχει εργαστήριο που διεξάγει χημικές και μικροβιακές αναλύσεις, καθώς και ρεολογικούς ελέγχους αλεύρων. Τα παξιμάδια μας είναι μοναδικά επειδή είναι χειροποίητα», είπε Χαρά Τσατσαρωνάκη και αυτό το διαπίστωσα βλέποντας ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος της παραγωγής τους δεν εκτελείται από μηχανές, αλλά από ανθρώπινα χέρια. Καταλήγοντας, ανέφερε ότι: «Συνεχίζουμε να παράγουμε τα παξιμάδια με τη μέθοδο της χειροποίητης επεξεργασίας και τον παραδοσιακό τρόπο ψησίματος. Η τεχνολογία παρεμβαίνει μόνο σε σημεία που είναι απαραίτητα για να επιτευχθεί ομογενοποίηση της ποιότητας και χρησιμοποιούμε, πάντα, πρώτης ποιότητας μη επεξεργασμένες πρώτες ύλες, χωρίς πρόσθετα και βελτιωτικά γεύσης.
Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Σταθόπουλο, οικονομικό διευθυντή της εταιρείας «στόχος είναι να διατηρείται διαρκώς σε πολύ υψηλά επίπεδα η ποιότητα των προϊόντων και ταυτόχρονα οι τιμές να είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικές στο ράφι για τους καταναλωτές, που τιμούν με την εμπιστοσύνη τους την εταιρεία εδώ και δεκαετίες. Σημείωσε, δε, ότι «σημαντικό πλεονέκτημα της εταιρείας είναι η έλλειψη δανεισμού καθώς όλες οι επενδύσεις γίνονται με ίδια κεφάλαια. Η επανεπένδυση των εταιρικών κερδών στην ίδια την επιχείρηση αποτελεί βασική στρατηγική των μετόχων, η οποία αποδεικνύει και στηρίζει το όραμά τους για αειφόρο ανάπτυξη».
Ο διευθυντής πωλήσεων Θανάσης Τσακαρδάνος, παρουσιάζοντας τα επίσημα στοιχεία της Nielsen για το 2023, «Το Μάννα» Ν. Τσατσαρωνάκης ΑΒΕΕ έχει το υψηλότερο μερίδιο αξίας στα branded προϊόντα στην κατηγορία παξιμαδιού με 38%. Ταυτόχρονα, διατηρεί την πρώτη θέση στις υποκατηγορίες: χωρίς αλάτι (46%), ελαιολάδου (46%), σίκαλης (32%), κριθαρένια (28%), κριθαροκουλούρες (24%) και τη δεύτερη θέση στην υποκατηγορία χαρούπι (20%).
Ο Θανάσης Τσακαρδάνος τόνισε ότι η εταιρεία παράγει στις εγκαταστάσεις της, μέσα από 4 γραμμές παραγωγής, περισσότερους από 80 κωδικούς σε 5 διαφορετικές κατηγορίες προϊόντων, τα οποία διοχετεύει στην αγορά μέσω των δύο Κέντρων Διανομής της σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Παράλληλα, αναφέρθηκε σε ζητήματα ποιότητας και καινοτομίας, λέγοντας πως «είναι πάντα ψηλά σε ό,τι κάνουμε. Τολμήσαμε να βάλουμε το παξιμάδι σε σακούλα zipp με day pack κλείσιμο, όπως τολμήσαμε να κάνουμε το παξιμάδι πιο γευστικό από ποτέ με τη νέα σειρά “δαγκωτό”, σε 4 μοναδικές γεύσεις. Με τη χρήση αγνών υλικών (αλεύρι, ελαιόλαδο, ελιές, ντομάτες, πιπεριές, γραβιέρα), η εταιρεία δημιούργησε μπουκέτα γεύσεων και χρωμάτων, με ξεχωριστή γεύση και τραγανή υφή. Πρόκειται για μια σειρά προϊόντων που καταναλώνονται ως σνακ μέσα στην ημέρα».
Τσατσαρωνάκειο Πολύκεντρο και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη
Το Τσατσαρωνάκειο Πολύκεντρο, στην Κίσσαμο Χανίων, αποτελεί ένα χώρο πολιτισμού, δημιουργίας και προσφοράς, δωρεά από την οικογένεια Τσατσαρωνάκη στην τοπική κοινωνία και στη Μητρόπολη Κισάμου και Σελίνου. Η εταιρεία «Το Μάννα» Τσατσαρωνάκη διευρύνοντας την έννοια της μη τυπικής αριστείας, πάντα στην περιφέρεια της Κρήτης, κατέγραψε τις ανάγκες της νεολαίας της περιοχής και προχώρησε στην υλοποίηση του Τσατσαρωνάκειου Πολύκεντρου, ως εκπαιδευτικού πόλου για 400 παιδιά κάθε εβδομάδα, από την Κίσσαμο και τα γύρω χωριά.
Το Ίδρυμα / Πολύκεντρο περιλαμβάνει χώρους εκδηλώσεων, συνεδρίων, ομιλιών, διαλέξεων και σεμιναρίων, βιβλιοθήκης - αναγνωστηρίου, εκμάθησης ηλεκτρονικού υπολογιστή, αγιογραφίας, ψηφιδωτού, φιλοξενίας, κοινωνικών φροντιστηρίων, θεατρικής ομάδας, φωτογραφικής ομάδας, καθώς και χώρους ψυχαγωγίας και λειτουργίας Ωδείου.
Παράλληλα, στο πλαίσιο της καλλιέργειας της κουλτούρας του «επιχειρείν» στο Λύκειο (που αποτελεί και στόχο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ανάγκη για την αγορά), η εταιρεία υποστηρίζει με υποτροφίες, για παιδιά της Κρήτης, το Θερινό Σχολείο Νεανικής Επιχειρηματικότητας (Youth Entrepreneurship Summer Program –YES). Είναι το πρώτο στην Ελλάδα που διοργανώνεται από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και απευθύνεται σε μαθητές Λυκείου. Έχει ως στόχο να αναδειχθεί η νεανική καινοτομία και επιχειρηματικότητα και να εκπαιδευτούν οι μαθητές σε έναν νέο τρόπο σκέψης που ενισχύει την καινοτομία και την επιχειρηματική υλοποίηση ιδεών, ανεξάρτητα από τον τομέα σπουδών που θέλει να ακολουθήσει ένας μαθητής, μια μαθήτρια (διοίκηση επιχειρήσεων και οικονομικά, πολυτεχνικές σχολές, νομική, ιατρική κ.λπ.).
Καταλήγοντας, η εταιρεία υλοποιεί διαχρονικά ένα πλούσιο και ευρύ πρόγραμμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, τόσο στην Κρήτη, όσο και σε πανελλαδικό επίπεδο.