«Όλοι έχουν ανάγκη από μαθήματα ιστορίας. Η ιστορία είναι κάτι σαν «εγχειρίδιο επιβίωσης», η σαν μηχανή πλοήγησης στην πορεία της ανθρωπότητας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Το ζήτημα είναι αν αφομοιώνεται το μάθημα, εάν, δηλαδή είμαστε καλοί μαθητές....»
Το κυρίαρχο αίσθημα από την παράσταση του Εθνικού Θεάτρου «Μαθήματα Πολέμου III - Αθηναίων Δράματα», τρίτο έργο της δραματικής τριλογίας «Μαθήματα Πολέμου» που έχει ως περιεχόμενο την αρχαία ελληνική ιστορία και θέμα τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, είναι κατ′ αρχάς η συγκίνηση (εξαιτίας μίας σχεδόν αυτόματης ανάκλησης μνήμης, όχι βιωματικής) και η απορία της κλονισμένης βεβαιότητας: μα καλά, αφού πρόκειται για γεγονότα λίγο ως πολύ γνωστά, γιατί βγαίνω με την αίσθηση ότι τα μαθαίνω πρώτη φορά;
Επιπλέον, η πλατεία της Σκηνής «Ελένη Παπαδάκη» είναι συνήθως διάσπαρτη από μαθητές γυμνασίου και λυκείου -αυτό που βλέπουν δεν μοιάζει με κανένα «μάθημα ιστορίας» από όσα έχουν διδαχθεί- (η μείξη διαφορετικών ηλικιών κάνει την «πλατεία» ακόμη πιο ενδιαφέρουσα)- γεγονός που προσδίδει αυτομάτως προστιθέμενη αξία στην επιλογή του Εθνικού Θεάτρου.
Τα «Μαθήματα Πολέμου III - Αθηναίων Δράματα», η δραματουργική σύνθεση του Γιάννη Λιγνάδη βασισμένη σε κείμενα του Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη, περιλαμβάνει τα πλέον δραματικά συμβάντα των τελευταίων ετών του 5ου αιώνα: την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς και τον αντίκτυπό της στην Αθήνα, το γκρέμισμα των τειχών στην Αθήνα, την κατάλυση της δημοκρατίας και την επιβολή της σκληρής ολιγαρχίας, τις ωμότητες του καθεστώτος των Τριάκοντα, τα πολιτικά πραξικοπήματα και τις εμφυλιακές διαμάχες, μέχρι, τέλος, την παλινόρθωση της δημοκρατίας.
Ο Γιάννης Λιγνάδης, εκπαιδευτικός και μεταφραστής, ο άνθρωπος πίσω από το εγχείρημα που στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία (και στα δύο προηγούμενα έργα της τριλογίας) μιλά για την ιδέα, τη δραματοποίηση της ιστορικής αφήγησης, αλλά και τη σχέση των Ελλήνων με την ιστορία.
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα για τα «Μαθήματα Πολέμου»;
Το καλοκαίρι του 2016 ο εκπαιδευτικός οργανισμός Hellenic Education & Research Center (HERC), με συγχρηματοδότηση από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, εκπόνησε ένα αγγλόφωνο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για φοιτητές, το οποίο περιελάμβανε μαθήματα Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς τόπους και θεατρική διδασκαλία. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα τρίπτυχο «μάθημα» (Ιστορία-Αρχαιολογία-Θέατρο) που συνδύαζε την εκπαίδευση με την ψυχαγωγία. Το περιεχόμενο του μαθήματος εστιάστηκε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο και είχε γενικό τίτλο «Θουκυδίδης Δραματικός: Το Θέατρο του Πολέμου». Για την υλοποίηση της θεατρικής παράστασης (που θα επιστέγαζε το πρόγραμμα) προσκλήθηκαν έλληνες σπουδαστές/απόφοιτοι δραματικών σχολών, οι οποίοι, μαζί με τους ξένους φοιτητές, συγκρότησαν έναν ερασιτεχνικό θίασο. Εν όψει της παράστασης συνέγραψα το πρώτο θεατρικό «σενάριο» με τίτλο «Τα περί Πλάταιαν και άλλα Δεινά».
“Ενώ ο άνθρωπος μαθαίνει δύσκολα, αγωνίζεται να μάθει, ξεχνάει εύκολα αυτό που έμαθε”
Η πρώτη παράσταση δόθηκε στο θέατρο του Παλαιού Ελαιουργείου Ελευσίνας και σημείωσε αναπάντεχη επιτυχία. Το επόμενο καλοκαίρι (2017) το πρόγραμμα επαναλήφθηκε, αυτή τη φορά στην Μεσσήνη, με περιεχόμενο τα πολεμικά γεγονότα της Πύλου και της Σφακτηρίας. Συγγράφηκε νέο έργο με τίτλο «Μεσσηνιακά: Τα εν Πύλῳ και εν τῃ Νήσῳ Δράματα». Η δεύτερη παράσταση έλαβε χώρα στο Aρχαίο Θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης, σημειώνοντας ανάλογη επιτυχία.
Τα δύο αυτά έργα (κείμενα) και οι αντίστοιχες παραστάσεις στάθηκαν το «πρόπλασμα», το πρώτο υλικό, για την σύλληψη και δημιουργία μιας φιλόδοξης τριλογίας, τα «Μαθήματα Πολέμου». Το νερό είχε ήδη μπει στο αυλάκι…Την εκπαιδευτική επιμέλεια του νέας συλλήψεως εγχειρήματος ανέλαβε το Dramaticus, ο νεοσυσταθείς θεατρικός βραχίονας του HERC. Το πρώτο μέρος της τριλογίας, τα «Μαθήματα Πολέμου Ι» παραστάθηκαν την άνοιξη του 2018 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σε καλλιτεχνική επιμέλεια και σκηνοθεσία Δημήτρη Λιγνάδη.
Το 2019 ακολούθησαν τα «Μαθήματα Πολέμου ΙΙ: Σικελικά Δράματα», ξανά στο Μέγαρο Μουσικής (σκηνοθεσία Δ.Λιγνάδης).
Τον Ιανουάριο του 2020, τα «Μαθήματα Πολέμου ΙΙΙ: Αθηναίων Δράματα» (σκηνοθεσία Γ.Τσουρής) εγκαινίασαν την αίθουσα Ελένη Παπαδάκη του Εθνικού Θεάτρου.
-Περιμένατε την απήχηση που είχαν κι έχουν;
Ειλικρινά, δεν περίμενα αυτήν την απήχηση. Το ενδιαφέρον του κοινού, όλων των ηλικιών και κυρίως των νέων, ήταν κάτι που με εξέπληξε θετικά.
-Πού πιστεύετε ότι οφείλεται η επιτυχία τους;
Στην πάγια και διαρκή ανάγκη του ανθρώπου για σύνδεση (ή επανασύνδεση) με την «καθαρή» γνώση και την αγωγή της ψυχής· ανάγκη που πληρούν άριστα τα μεγάλα έργα της κλασικής αρχαιότητας. Στην επικαιρότητα που έχει το θέμα της πολιτικής (δια)φθοράς και του πολέμου στις σύγχρονες κοινωνίες· οι καταρρεύσεις πολιτικών αξιών και οι εκδηλώσεις πολιτικής και πολεμικής βίας είναι σήμερα φαινόμενα επίκαιρα όσο ποτέ. Στην εμπνευσμένη και ευφάνταστη θεατρική απόδοση που συνδυάζει το κλασικό με το (μετα)μοντέρνο, το σοβαρό με το παιγνιώδες, σεβόμενη το κείμενο και το κοινό. Τέλος, στην ποιοτική στάθμη του λόγου (κυρίως του πρωτοτύπου κειμένου) και στο εξαίσιο μουσικό άκουσμα της αρχαίας ελληνικής.
“Το υλικό που προσφέρει η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι ανεξάντλητο, υψηλής διδακτικής στάθμης και, προ πάντων, συγκλονιστικό”
-Ποιο θεωρείτε πως είναι το πιο «απροσδόκητο» στοιχείο αυτού του εγχειρήματος;
Το πως ένα «βαρύ» κείμενο με τεράστιο όγκο πληροφοριών και στοχαστικό βάθος μπορεί να καθηλώσει το ενδιαφέρον του κοινού. Επίσης, με την δραματοποίηση της ιστορικής αφήγησης, το ανάγλυφο του θεατρικού λόγου, μπορεί να συγκλονίσει ισχυρότερα τον δέκτη (σε σχέση με την αναγνωστική οδό) καθώς αναδεικνύει λανθάνουσες πτυχές των ανθρωπίνων χαρακτήρων και πράξεων μεταφέροντας διαχυτικότερα το συναισθηματικό τους φορτίο.
-Εκτιμάτε πως τα «Μαθήματα Πολέμου» άνοιξαν ένα νέο δρόμο στη διδασκαλία της αρχαίας ιστορίας μέσα από τις πηγές;
Σίγουρα άνοιξαν έναν νέο καλλιτεχνικό δρόμο, έντεχνης (τ.έ. θεατρικής) αξιοποίησης της αρχαίας (εν προκειμένῳ) ιστοριογραφίας. Η καλλιτεχνική σύλληψη είναι πρωτότυπη, καινοφανής και πρωτοπόρα. Συνδυάζει το θεατρικό αναλόγιο με την σκηνική πράξη· την «καθηλωμένη» αφήγηση με τα «πτερόεντα έπη»· το ιστορικό μάθημα με την ψυχαγωγική μέθοδο. Προσφέρει, πιστεύω, ένα πρότυπο «βιωματικής διδασκαλίας».
-Η ένταξή τους στον προγραμματισμό του Εθνικού Θεάτρου είναι, πιστεύετε, μία «φυσική εξέλιξη», ή/και μία «επίσημη» αναγνώριση του παιδαγωγικού ρόλου της δραματουργίας;
Φυσικά. Το Εθνικό Θέατρο θεωρώ ότι είναι ο καταλληλότερος αγωγός ενός τέτοιου εγχειρήματος. Ο ρόλος του, όπως άλλωστε και του θεάτρου εν γένει, είναι κατ᾽ εξοχήν παιδευτικός. Ένα είδος «ανοιχτού» βιωματικού πανεπιστημίου.
-Έχουν οι Έλληνες ανάγκη από μαθήματα ιστορίας;
Όλοι έχουν ανάγκη από μαθήματα ιστορίας. Η ιστορία είναι κάτι σαν «εγχειρίδιο επιβίωσης», η σαν μηχανή πλοήγησης στην πορεία της ανθρωπότητας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Το ζήτημα είναι αν αφομοιώνεται το μάθημα, εάν, δηλαδή είμαστε καλοί μαθητές.
- Σύμφωνα με την ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας, μάλλον δεν είμαστε και τόσο καλοί μαθητές.
Όντως δεν είμαστε καλοί μαθητές. Ίσως γιατί διαβάζουμε για παθήματα ᾽άλλων᾽, που πιστεύουμε ή ελπίζουμε πως δεν θα πάθουμε ποτέ. Εάν όμως τύχει και πάθουμε, τότε σίγουρα θα μάθουμε. Επίσης υπάρχει και ένας άλλος λόγος: ενώ ο άνθρωπος μαθαίνει δύσκολα, αγωνίζεται να μάθει, ξεχνάει εύκολα αυτό που έμαθε.
-Με τι ασχολείστε αυτήν την εποχή;
Ως κλασικός φιλόλογος, υπηρετώ, όπως πάντα (από μάχιμες θέσεις και κάτω από αντίξοες συνθήκες), την εκπαίδευση. Παράλληλα, μεταφράζω ενότητες από την Ιστορία του Ηροδότου, για μία δραματοποιημένη εκδοχή της μάχης της Σαλαμίνας (480π.Χ.) που πρόκειται να παρουσιαστεί την άνοιξη στο Υποσκήνιο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
-Ποιο θα είναι το επόμενο βήμα σας; Σκοπεύετε να μας παραδώσετε κι άλλα «Μαθήματα Πολέμου»;
Οι εξωτερικές εξελίξεις καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τα βήματα. Επιθυμώ και ευελπιστώ τα «Μαθήματα Πολέμου» να βγουν εκτός συνόρων Ελλάδας. Επίσης, επιθυμία μου είναι να πολλαπλασιαστούν τα «μαθήματα», καθώς το υλικό που προσφέρει η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι ανεξάντλητο, υψηλής διδακτικής στάθμης και, προ πάντων, συγκλονιστικό.
-Υπόθεση εργασίας: Εάν σας δινόταν η δυνατότητα να προτείνετε στους αρχηγούς των κομμάτων ένα κείμενο/επεισόδιο από τα Μαθήματα Πολέμου ΙΙΙ (εν προκειμένω, τα Ελληνικά του Ξενοφώντα), ποιό θα ήταν αυτό;
Μάλλον θα πρότεινα δύο: την παρωδία της δίκης των στρατηγών που νίκησαν στις Αργινούσες για να καταδικαστούν, με συνοπτικές και στρεβλές διαδικασίες, εις θάνατον, και την αντιπαράθεση στην Βουλή του Θηραμένη και του του Κριτία. Στην μία περίπτωση έχουμε την στρέβλωση του δικαίου στο όνομα των δήθεν δημοκρατικων (και ανθρωπιστικών) αξιών· στην άλλη δύο θλιβερές καρικατούρες, δύο νοσηρά μορφώματα πολιτικών ηγετών, που κατοπτρίζουν την σεσηπυία από τον πόλεμο, την ιδεολογική και ηθική κρίση, Πόλη.
Info
«Μαθήματα Πολέμου III Αθηναίων Δράματα»
Εθνικό Θέατρο - Θέατρο Rex Σκηνή «Ελένη Παπαδάκη»
Μια δραματουργική σύνθεση του Γιάννη Λιγνάδη βασισμένη σε κείμενα του Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη.
Συμπαραγωγή με το Μέγαρο Μουσικής και τον θεατρικό οργανισμό Dramaticus
Ταυτότητα παράστασης
Μετάφραση επιμέλεια κειμένου: Γιάννης Λιγνάδης
Σκηνοθεσία: Γιωργής Τσουρής
Μουσική: Σταύρος Λάντσιας
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Φωτισμοί: Σεμίνα Παπαλεξανδροπούλου
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνοθέτη: Κλείτος Κωμοδίκης
Διανομή (αλφαβητικά)
Βασίλης Αθανασόπουλος, Αλίκη Αλεξανδράκη, Πάρης Αλεξανδρόπουλος, Μάνος Βαρδάκης, Αντώνης Γιαννακάς, Νάντια Κατσούρα, Στάθης Κόικας, Νεφέλη Μαϊστράλη, Βασίλης Παπαδημητρίου, Κατερίνα Πατσιάνη
Μουσικοί επί σκηνής
Σταύρος Λάντσιας, Ορέστης Πετράκης
Φωτογράφος παράστασης: Σταύρος Χαμπάκης
Θέατρο REX –Σκηνή «Ελένη Παπαδάκη», Πανεπιστημίου 48, τηλ. 210. 3305074, 210.3301881, 210.7234567 (μέσω πιστωτικής κάρτας) και στο www.ticketservices.gr και στο tickets.public.gr.
Ομαδικές πωλήσεις: 2107001468
Ωρες λειτουργίας ταμείων κτιρίου Rex
Τετάρτη-Κυριακή 9:00 – 21:30
Ημέρες και ώρες παραστάσεων
Παρασκευή, Σάββατο στις 21:00
Κυριακή στις 19:30
Γενική είσοδος 10 ευρώ.