Η περασμένη εβδομάδα έκλεισε μέ άλλη μία σοβαρή απόπειρα γυναικοκτονίας. Το μεσημέρι της Κυριακής (28/12), άνδρας επιτέθηκε με μαχαίρι στη σύζυγό του και στη συνέχεια έδωσε τέλος στη ζωή του. Η αιματηρή τραγωδία σημειώθηκε περίπου στις 14:00 σε υπόγειο διαμέρισμα επί της οδού Λοκρίδος, στην περιοχή του Γκύζη. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, ο δράστης τραυμάτισε με μαχαίρι τη γυναίκα του στον λαιμό και ακολούθως πήδηξε στο κενό από γειτονικό κτήριο και σκοτώθηκε. Το θύμα νοσηλεύεται σε σοβαρή κατάσταση.
Μέχρι τη δεκαετία του ’90 η βία μέσα στο σπίτι σπάνια έφτανε στα δελτία ειδήσεων. Δεν υπήρχε ειδικός νόμος για την ενδοοικογενειακή βία, ούτε δομές φιλοξενίας. Ό,τι συνέβαινε πίσω από την πόρτα της οικογένειας θεωρούταν «ιδιωτική υπόθεση».
Η πρώτη σοβαρή θεσμική τομή ήρθε μόλις το 2006, με τον Νόμο 3500/2006, που για πρώτη φορά ορίζει και ποινικοποιεί συστηματικά την ενδοοικογενειακή βία. Το 2018, η Ελλάδα κυρώνει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (Ν. 4531/2018), δεσμευόμενη διεθνώς να προλαμβάνει και να τιμωρεί τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία.
Την ίδια στιγμή, οργανώσεις όπως το «Κέντρο Διοτίμα» επισημαίνουν ότι, παρ’ όλα αυτά, ο όρος “γυναικοκτονία” δεν καταγράφεται επίσημα στη στατιστική, οπότε οι δολοφονίες γυναικών λόγω φύλου «χάνονται» μέσα στις γενικές ανθρωποκτονίες.
Η εκτίναξη των αριθμών την τελευταία δεκαετία
Για τα τελευταία 50 χρόνια δεν υπάρχουν ενιαία, συστηματικά/στατιστικά στοιχεία. Εκεί που αρχίζουμε να έχουμε πιο καθαρή εικόνα είναι από το 2010 και μετά:
- Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε η ΕΛ.ΑΣ., 174 γυναίκες δολοφονήθηκαν στην Ελλάδα από 1/1/2010 έως 31/12/2023.
- Τα ετήσια νούμερα είναι αποκαλυπτικά:
2010: 11, 2011: 12, 2012: 6, 2013: 13, 2014: 12, 2015: 11, 2016: 13, 2017: 7, 2018: 13, 2019: 8, 2020: 8, 2021: 23, 2022: 24, 2023: 13.
Την τελευταία τριετία η εικόνα χαρακτηρίζεται συχνά ως «έκρηξη» γυναικοκτονιών:
- 23 γυναικοκτονίες το 2021, 24 το 2022, 13 το 2023, μόνο από συντρόφους/συζύγους και μέλη οικογένειας, σύμφωνα με επεξεργασίες οργανισμών και ερευνητικών προγραμμάτων.
- Έρευνα για την Ελλάδα μιλά για 80 γυναικοκτονίες μόνο την περίοδο 2020–2024, αναδεικνύοντας μια «επιδημία» θανατηφόρας βίας κατά γυναικών.
Παράλληλα, τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας που φτάνουν στην αστυνομία πολλαπλασιάζονται. Το 2022 η ΕΛ.ΑΣ. κατέγραψε 10.356 γυναίκες–θύματα ενδοοικογενειακής βίας, που αντιστοιχούν στο 74% των συνολικών θυμάτων. Από το 2012 έως το 2022 οι καταγγελίες αυξάνονται σταθερά, με άλμα +72,9% μόνο το 2021.
Η αύξηση αυτή δεν σημαίνει απαραίτητα ότι «ξαφνικά άρχισε η βία», αλλά ότι σπάει η σιωπή. Περισσότερες γυναίκες καταγγέλλουν, τα ΜΜΕ καλύπτουν συστηματικά τις υποθέσεις, και η κοινωνία αρχίζει να ονομάζει το φαινόμενο.
Υποθέσεις–ορόσημα που συγκλόνισαν την Ελλάδα
Ελένη Τοπαλούδη – Ρόδος, 2018
Στις 28 Νοεμβρίου 2018, η 21χρονη φοιτήτρια Ελένη Τοπαλούδη βιάζεται ομαδικά και δολοφονείται στη Ρόδο από δύο άνδρες. Η υπόθεση προκαλεί τεράστια οργή και πυροδοτεί μαζικές κινητοποιήσεις ενάντια στην κουλτούρα βιασμού και την ατιμωρησία. Οι δράστες καταδικάζονται σε ισόβια και επιπλέον 15 χρόνια, χωρίς ελαφρυντικά.
Καρολάιν Κράουτς – Γλυκά Νερά, 2021
Ξημερώματα 11ης Μαΐου 2021, η 20χρονη Καρολάιν Κράουτς δολοφονείται μέσα στο σπίτι της στα Γλυκά Νερά. Για πάνω από έναν μήνα, η χώρα παρακολουθεί συγκλονισμένη τον σύζυγό της, που εμφανίζεται ως «συντετριμμένος χήρος» μιλώντας στις κάμερες, μέχρι που ομολογεί ότι εκείνος τη σκότωσε και σκηνοθέτησε ληστεία. Η υπόθεση γίνεται σημείο καμπής: ο όρος «γυναικοκτονία» παγιώνεται στον δημόσιο διάλογο, ενώ ξεκινά έντονη συζήτηση για το αν πρέπει να αναγνωριστεί νομικά ως ξεχωριστό έγκλημα.
Γαρυφαλλιά Ψαρράκου – Φολέγανδρος, 2021
Τον Ιούλιο του 2021, η 26χρονη Γαρυφαλλιά βρίσκεται νεκρή σε παραλία της Φολεγάνδρου. Ο σύντροφός της ομολογεί ότι τη χτύπησε και την έσυρε στα βράχια, πριν την ρίξει στη θάλασσα. Το δικαστήριο τον καταδικάζει πρωτόδικα σε ισόβια για ανθρωποκτονία σε ήρεμη ψυχική κατάσταση. Το 2025, στο Εφετείο, συζητείται εκ νέου η υπόθεση με αιτήματα για ελαφρυντικά, προκαλώντας νέο κύμα αντιδράσεων.
Μόνικα Γκιους – Κυπαρισσία, 2021
Η 42χρονη Μόνικα Γκιους, από τη Ρουμανία, δηλώνεται αγνοούμενη και λίγους μήνες μετά βρίσκεται θαμμένη κάτω από τσιμέντο στην αυλή του πρώην συντρόφου της στην Κυπαρισσία. Η υπόθεση αυτή, με τα εξαιρετικά σκληρά στοιχεία, φωτίζει την ιδιαίτερα ευάλωτη θέση μεταναστριών γυναικών στην Ελλάδα.
Οι «μαύρες λίστες» των ετών 2021–2024
Ρεπορτάζ δημόσιων και ιδιωτικών ΜΜΕ συντάσσουν για πρώτη φορά αναλυτικούς καταλόγους γυναικοκτονιών:
- Το 2021 καταγράφονται –ανάλογα με τη μεθοδολογία– από 13 έως 23 γυναικοκτονίες· ιστορίες γυναικών που δολοφονήθηκαν από συζύγους, συντρόφους, ακόμα και πατέρες τους.
- Το 2024, δημοσιεύματα κάνουν λόγο για 15–16 γυναικοκτονίες, με χαρακτηριστικές υποθέσεις όπως η Κυριακή Γρίβα που ξεψύχησε έξω από αστυνομικό τμήμα, ενώ είχε απευθυνθεί στις αρχές για προστασία.
Όλες αυτές οι υποθέσεις δεν είναι απλά «εγκλήματα». Αναδεικνύουν μοτίβα: προϋπάρχουσα βία, απειλές, καταγγελίες που δεν ελήφθησαν σοβαρά, καθυστερήσεις στην προστασία των θυμάτων.
Τι κάνει – και τι δεν κάνει – το κράτος
Την τελευταία δεκαετία στήνεται σταδιακά ένα θεσμικό και υποστηρικτικό πλαίσιο:
- Γραμμή SOS 15900: 24ωρη πανελλαδική τηλεφωνική γραμμή για γυναίκες θύματα βίας, στελεχωμένη από ψυχολόγους και κοινωνικούς επιστήμονες.
- Δίκτυο συμβουλευτικών κέντρων και ξενώνων φιλοξενίας για γυναίκες–θύματα βίας, υπό την ευθύνη της Γενικής Γραμματείας Ισότητας/αρμόδιου υπουργείου.
- Νομικό πλαίσιο για ενδοοικογενειακή βία και κύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης.
Ωστόσο ο όρος “γυναικοκτονία” δεν έχει ακόμη ενσωματωθεί ως αυτοτελές έγκλημα στον Ποινικό Κώδικα, παρά τις επανειλημμένες προτάσεις και τροπολογίες που έχουν κατατεθεί στη Βουλή τα τελευταία χρόνια. Οι οργανώσεις επισημαίνουν ότι η απουσία επίσημης κατηγορίας δυσκολεύει την παρακολούθηση του φαινομένου και τη στοχευμένη πολιτική. Σε αρκετές υποθέσεις γυναικοκτονιών, είχε προηγηθεί επαναλαμβανόμενη βία, για την οποία η αστυνομία ή άλλες αρχές ήταν ήδη ενήμερες.
Με άλλα λόγια, η Ελλάδα έχει κάνει βήματα: από την πλήρη «αορατότητα» της έμφυλης βίας, έχει περάσει σε ένα στάδιο όπου το φαινόμενο ονομάζεται, μελετάται και – έστω ανεπαρκώς – αντιμετωπίζεται. Όμως οι αριθμοί και οι ιστορίες των τελευταίων χρόνων δείχνουν ότι η αλλαγή νοοτροπίας και η ουσιαστική πρόληψη μένουν ακόμα ζητούμενα.
Τελικά η έμφυλη βία δεν είναι «καβγάς του ζευγαριού» ούτε «κακιά στιγμή». Είναι παραβίαση δικαιωμάτων, συστημικό φαινόμενο και –στην πιο ακραία μορφή της – γυναικοκτονία.
Και όσο περισσότερο την ονομάζουμε, την καταγράφουμε και την καταγγέλλουμε, τόσο πιο δύσκολο γίνεται να παραμένει αόρατη.
