Το ισχυρότερο επίγειο τηλεσκόπιο του κόσμου, το Αστεροσκοπείο Vera C. Rubin στις Χιλιανές Άνδεις, αποκάλυψε την πρώτη του εικόνα, προσφέροντας μια εντυπωσιακή ματιά στα σκοτεινά βάθη του Σύμπαντος.
Η φωτογραφία απεικονίζει τεράστια, πολύχρωμα σύννεφα αερίου και σκόνης να στροβιλίζονται σε μια περιοχή σχηματισμού άστρων, σε απόσταση 9.000 ετών φωτός από τη Γη.
Με τη βοήθεια της ισχυρότερης ψηφιακής κάμερας στον κόσμο, το τηλεσκόπιο Rubin υπόσχεται να μεταμορφώσει τη σύγχρονη κατανόησή μας για το Σύμπαν, αναφέρει το BBC.
Επιστήμονες δηλώνουν πως, αν υπάρχει πράγματι ένας ένατος πλανήτης στο ηλιακό μας σύστημα, το τηλεσκόπιο πιθανότατα θα τον εντοπίσει ήδη από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του.
Το τηλεσκόπιο έχει ως αποστολή τον εντοπισμό επικίνδυνων αστεροειδών που πλησιάζουν τη Γη, την καταγραφή αμυδρών ενδείξεων σκοτεινής ύλης και τη λεπτομερή χαρτογράφηση του Γαλαξία μας. Η λειτουργία του σηματοδοτεί την έναρξη μιας δεκαετούς συνεχούς παρατήρησης του νότιου νυχτερινού ουρανού.
«Προσωπικά, εργάζομαι γι′ αυτή τη στιγμή εδώ και περίπου 25 χρόνια. Για δεκαετίες επιδιώκαμε να κατασκευάσουμε αυτή την εξαιρετική εγκατάσταση και να πραγματοποιήσουμε αυτού του είδους την έρευνα», δηλώνει η καθηγήτρια Κάθριν Χέιμανς, Βασιλική Αστρονόμος της Σκωτίας.
Το αστεροσκοπείο βρίσκεται στο Cerro Pachón, ένα ξηρό, ψηλό και σκοτεινό βουνό της Χιλής, ιδανικό για παρατήρηση του έναστρου ουρανού. Η προστασία του νυχτερινού σκοταδιού είναι «ιερή»: ακόμη και η χρήση φώτων σε εξωτερικούς χώρους ή σε θαλάμους μεταφοράς ελέγχεται αυστηρά, ώστε να μην παρεμβαίνει στο αστρονομικό φως.
Στο εσωτερικό, εξειδικευμένες τεχνικές υποδομές διασφαλίζουν ότι ο θόλος του τηλεσκοπίου, ο οποίος ανοίγει προς τον ουρανό, παραμένει απόλυτα σκοτεινός.
Όπως εξηγεί η επιστήμονας Ελάνα Ουρμπαχ, που έθεσε το τηλεσκόπιο σε λειτουργία, «το φως των αστεριών είναι αρκετό για πλοήγηση». Στόχος της ομάδας είναι να «κατανοήσει την ιστορία του Σύμπαντος», παρατηρώντας αμυδρούς γαλαξίες και εκρήξεις σουπερνόβα που συνέβησαν πριν από δισεκατομμύρια χρόνια.
Το τηλεσκόπιο Rubin χρησιμοποιεί έναν μοναδικό οπτικό σχεδιασμό με τρία κάτοπτρα. Το φως από τον ουρανό περνά πρώτα από τον κύριο καθρέφτη (διαμέτρου 8,4 μέτρων), ανακλάται σε έναν δεύτερο (3,4 μέτρων) και καταλήγει σε έναν τρίτο καθρέφτη (4,8 μέτρων), προτού φτάσει στον αισθητήρα της κάμερας. Η καθαρότητα των κατόπτρων είναι ζωτικής σημασίας, καθώς ακόμη και ελάχιστη σκόνη μπορεί να αλλοιώσει τα δεδομένα.
«Η υψηλή ανακλαστικότητα και η ταχύτητα αυτού του συστήματος είναι πραγματικά κρίσιμες για την παρατήρηση αντικειμένων από πολύ μακριά — πράγμα που, στην αστρονομία, σημαίνει ότι προέρχονται από πολύ παλιές εποχές», εξηγεί ο Γκιγιέμ Μεγκίας, ειδικός στην οπτική του αστεροσκοπείου.
Η κάμερα του Rubin ζυγίζει 2.800 κιλά, έχει διαστάσεις 1,65 x 3 μέτρα και εντυπωσιακή ανάλυση 3.200 megapixel – 67 φορές υψηλότερη από την κάμερα ενός iPhone 16 Pro. Είναι τόσο ακριβής που μπορεί να εντοπίσει μια μπάλα του γκολφ στη Σελήνη, ενώ για την απεικόνιση μιας μόνο εικόνας της θα απαιτούνταν 400 οθόνες Ultra HD.
A cosmic glimpse of the unprecedented visuals to come today at 11 a.m. EDT from the NSF-DOE @VRubinObs. Be sure to tune in, you won't want to miss this: https://t.co/jMIGcSjS7n.
📸: NSF-DOE Vera C. Rubin Observatory#CaptureTheCosmos #RubinFirstLook pic.twitter.com/CL6PSMo1Rb— U.S. National Science Foundation (@NSF) June 23, 2025Advertisement
Η κάμερα θα τραβά φωτογραφία κάθε 40 δευτερόλεπτα για 8 έως 12 ώρες κάθε νύχτα, χάρη στην ταχεία επανατοποθέτηση του θόλου και της βάσης. Η αποστολή – γνωστή ως Κλασική Έρευνα Χώρου και Χρόνου – θα χαρτογραφεί τον ουρανό κάθε τρεις ημέρες, επί δέκα χρόνια.
«Όταν φέραμε την πρώτη φωτογραφία εδώ, ήταν μια ξεχωριστή στιγμή», λέει ο Μεγκίας. «Όταν ξεκίνησα να εργάζομαι σε αυτό το έργο, γνώρισα κάποιον που εργαζόταν σε αυτό από το 1996. Εγώ γεννήθηκα το 1997. Σε κάνει να καταλαβαίνεις πως πρόκειται για την προσπάθεια μιας ολόκληρης γενιάς αστρονόμων».
Το τηλεσκόπιο αναμένεται να δεκαπλασιάσει τον αριθμό των γνωστών αντικειμένων στο ηλιακό μας σύστημα. Εκατοντάδες επιστήμονες σε όλο τον κόσμο θα μελετούν την τεράστια ροή ειδοποιήσεων δεδομένων, που εκτιμάται ότι θα φτάνει τα 10 εκατομμύρια κάθε νύχτα.
Η έρευνα θα εστιάσει σε τέσσερις βασικούς τομείς: παρακολούθηση παροδικών ουράνιων φαινομένων, μελέτη της δομής του Γαλαξία, χαρτογράφηση του ηλιακού συστήματος και κατανόηση της σκοτεινής ύλης και της κοσμικής ιστορίας.
Ωστόσο, η μεγαλύτερη καινοτομία του Rubin είναι η επαναληψιμότητα των παρατηρήσεών του. Παρατηρώντας ξανά και ξανά τις ίδιες περιοχές του ουρανού, μπορεί να εντοπίζει οποιαδήποτε αλλαγή και να ενεργοποιεί αυτόματα ειδοποιήσεις για τους επιστήμονες.
«Αυτή η παροδική διάσταση είναι το πραγματικά νέο, μοναδικό στοιχείο… Έχει τη δυνατότητα να μας δείξει πράγματα που δεν είχαμε καν φανταστεί», εξηγεί η καθηγήτρια Χέιμανς.
Η κάμερα έχει τη δυνατότητα να εντοπίζει επικίνδυνα διαστημικά αντικείμενα που πλησιάζουν τη Γη – όπως ο αστεροειδής YR4, για τον οποίο υπήρχαν φόβοι σύγκρουσης στις αρχές του έτους. Χάρη στα τεράστια κάτοπτρα και την ικανότητά της να καταγράφει τις πιο αμυδρές παραμορφώσεις φωτός, οι επιστήμονες θα μπορούν να παρακολουθούν την τροχιά τέτοιων αντικειμένων σε πραγματικό χρόνο.
«Είναι μετασχηματιστικό. Θα είναι το μεγαλύτερο σύνολο δεδομένων που έχουμε ποτέ εξετάσει για τον Γαλαξία μας. Θα τροφοδοτήσει την έρευνά μας για πολλά, πολλά χρόνια», σημειώνει η καθηγήτρια Άλις Ντίσον από το Πανεπιστήμιο του Ντάραμ.
Η έρευνά της θα επικεντρωθεί στον εντοπισμό των πιο απομακρυσμένων άστρων του Γαλαξία μας. Μέχρι σήμερα, τα διαθέσιμα δεδομένα αφορούσαν περιοχές έως 163.000 έτη φωτός, όμως το τηλεσκόπιο Rubin μπορεί να φτάσει έως και τα 1,2 εκατομμύρια έτη φωτός.
The Vera C. Rubin Observatory in Chile pic.twitter.com/e2ZethWpQ2
— Dobreanu Bogdan (@BogdanDc) June 22, 2025
Η Ντίσον ελπίζει επίσης να παρατηρήσει το αστρικό φωτοστέφανο του Γαλαξία – ένα «νεκροταφείο» αστεριών που καταστράφηκαν με την πάροδο του χρόνου – καθώς και μικρούς, αμυδρούς δορυφορικούς γαλαξίες που επιβιώνουν ακόμη.
Εξίσου εντυπωσιακή είναι η προοπτική εντοπισμού του υποθετικού Ενάτου Πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, ενός σώματος που, αν υπάρχει, θα μπορούσε να βρίσκεται έως και 700 φορές μακρύτερα από τη Γη απ’ ό,τι ο Ήλιος – πέρα από τις δυνατότητες άλλων επίγειων τηλεσκοπίων.
«Θα χρειαστεί χρόνος για να κατανοήσουμε πλήρως πώς λειτουργεί αυτό το νέο, υπέροχο παρατηρητήριο. Αλλά είμαι απόλυτα έτοιμος γι’ αυτό», καταλήγει ο καθηγητής Χέιμανς.
Πηγή: BBC
