Κάποτε μιλούσα με κάποιον για τη φύση της αλήθειας, για το τι σημαίνει «γεγονός». Μου έφερε ένα ωραίο παράδειγμα. Ξεσπάει κάπου μια φωτιά και καίγεται ένα σπίτι. Αυτό είναι το γεγονός και είναι αδιαμφισβήτητο. Ο καθένας όμως μπορεί να το ερμηνεύσει με διάφορους τρόπους. Η Πυροσβεστική έπρεπε να έρθει πιο γρήγορα, θα πει ο ένας. Ο ιδιοκτήτης δεν είχε καθαρίσει τα χορτάρια στο οικόπεδό του και έχει ευθύνη, θα πει ο άλλος. Ένας τρίτος είδε τον γείτονα να καπνίζει παρά δίπλα και είναι σίγουρος ότι πέταξε το τσιγάρο του. Η κλιματική αλλαγή είναι υπεύθυνη για τις φοβερές πυρκαγιές σήμερα, θα πει ο περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένος. Και άλλοι θα μιλήσουν για αντιπυρική προστασία.
Αυτό το παράδειγμα μου έφερε στο νου η εκλογή του νέου δημάρχου της Νέας Υόρκης. Το γεγονός είναι ένα και αδιαμφισβήτητο, η εκλογή αυτού του άντρα. Ωστόσο, δίνονται πολλές διαφορετικές και αντικρουόμενες ερμηνείες.
Όσοι θεωρούν ότι το μουσουλμανικό θρήσκευμα είναι ταυτισμένο με τη βία και το απόλυτο κακό βλέπουν μια μεγάλη απειλή να ρίχνει τις σκιές της στον δημοκρατικό δυτικό μας κόσμο. Όσοι πιστεύουν ότι οι άνθρωποι με το μουσουλμανικό θρήσκευμα είναι τα απόλυτα θύματα των ρατσιστών ανθρώπων της Δύσης, βλέπουν μια νίκη σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Τα στερεότυπα δηλαδή για το μουσουλμανικό θρήσκευμα ορίζουν τη συμπάθεια ή την αντιπάθεια απέναντι στο πολιτικό αυτό πρόσωπο.
Και όχι μόνο αυτό. Όσοι είναι πιο επαναστατημένοι, οραματίζονται έναν πόλεμο με τον πρόεδρο των ΗΠΑ και έναν αγώνα κατά του κατεστημένου. Οι πιο συντηρητικοί κρίνουν επικίνδυνα ριζοσπαστική αυτήν την πολιτική επικράτηση και θέτουν θέματα δημόσιας ασφάλειας. Για κάποιους, ένας νέος σε ηλικία πολιτικός είναι μια ελπίδα, ενώ για άλλους σημαίνει απειρία που θα έχει αρνητικές συνέπειες.
Έχουμε δημοκρατία και ο καθένας μας έχει το δικαίωμα γνώμης. Και είναι καλό να ακούγονται πολλές γνώμες, όταν εκφράζονται με σεβασμό. Μήπως όμως τελικά ο δημόσιος λόγος σήμερα λειτουργεί σαν ένα λευκό πανί, όπου ο καθένας προβάλλει τις αγκυλώσεις του;
Μήπως το κάθε γεγονός χρωματίζεται από κοσμοθεωρίες και ιδεολογίες, χωρίς να έχει καν την ευκαιρία να ξεδιπλωθεί μέσα στην πραγματικότητα;
Αν ναι, ο σημερινός άνθρωπος χάνει πολύ σημαντικά πράγματα.
Πρώτα από όλα, χάνει την ευκαιρία να αναρωτιέται. Δεν δίνει την ελευθερία στον εαυτό του να μην είναι παντογνώστης, που έχει μια απάντηση έτοιμη για όλα. Πίσω από την αίσθηση παντοδυναμίας που έχουμε υπάρχει πάντα μια παραπλάνηση.
Επίσης, χάνει την ικανότητα να εξετάζει τα γεγονότα. Ό,τι κι αν συμβεί, οι απαντήσεις είναι πάντα ίδιες, οι αιτίες είναι πάντα ίδιες και ίδιες είναι και οι καταστροφές που θα έρθουν. Κάτι σε αυτό είναι υπερβολικά ανιαρό.
Κι έτσι επίσης, χάνουμε την ικανότητα να περιμένουμε. Πριν καν ο δήμαρχος μπει για πρώτη φορά στο γραφείο του, πρέπει αμέσως να αποκαλυφθεί με λεπτομέρειες το τι θα συμβεί. Δεν δίνουμε στον χρόνο το περιθώριο να αποκαλύψει μόνος του τις εξελίξεις. Κι αυτές τις εξελίξεις, όταν έρθουν, οφείλουμε να τις δεχόμαστε με ανοιχτό μυαλό και όχι να περιμένουμε εμμονικά να επικυρώσουν όσα πιστεύαμε.
Οι άνθρωποι είχαν πάντα την ανάγκη να προβλέπουν το μέλλον. Η ιδέα ότι μπορούμε να προβλέψουμε δίνει μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας. Μας κάνει να νιώθουμε ότι ασκούμε έλεγχο στο χάος. Νομίζουμε πως έτσι η ζωή δεν θα μας συμπαρασύρει σαν ανεμοστρόβιλος.
Είναι όμως εξίσου σημαντικό, εκτός από το να προσπαθούμε να προβλέπουμε, να εξετάζουμε, να αναρωτιόμαστε, να δεχόμαστε τους περιορισμούς της κρίσης μας, την έλλειψη της γνώσης μας, τον ατελή μας νου. Είναι σημαντικό να μην επιτρέπουμε να μας κάνουν πλύση εγκεφάλου, να μην καταδικάζουμε χωρίς αιτία.
«Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε», είναι ο τίτλος ενός έργου του Λουίτζι Πιραντέλλο, που εκφράζει την κατάσταση του σημερινού δημόσιου διαλόγου.
Εν κατακλείδι, τα γεγονότα συμβαίνουν, μα οφείλουμε να τα διαχωρίζουμε από τις ιδεοληψίες μας. Κι όποιος δεν θέλει να ζει μόνιμα χαμένος μέσα στο δικό του παράλληλο σύμπαν, οφείλει να διαχωρίζει πότε κάτι «είναι» και πότε «το νομίζει».
