Η Κίνα του 21ου αιώνα έχει πάψει να είναι απλώς μια αναδυόμενη δύναμη. Έχει ήδη εξελιχθεί σε αυτόνομο πόλο παγκόσμιας ισχύος, με την οικονομία, την τεχνολογία και τη διπλωματία της να αναδιαμορφώνουν τη γεωπολιτική ισορροπία της Ευρασίας. Στο πλαίσιο αυτό, η πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI), που παρουσίασε ο Σι Τζινπίνγκ το 2013, επιχειρεί να αναβιώσει τον ιστορικό Δρόμο του Μεταξιού, δημιουργώντας ένα δίκτυο εμπορικών και πολιτιστικών διασυνδέσεων που εκτείνεται από την Ασία μέχρι την Ευρώπη και την Αφρική. Κομβικό στοιχείο αυτής της προσπάθειας είναι ο Μεσαίος Διάδρομος, με την Τουρκία να διεκδικεί πρωταγωνιστικό ρόλο.
Ο παραδοσιακός Δρόμος του Μεταξιού ξεκινούσε από την Σι’αν, την ιστορική πρωτεύουσα των δυναστειών Χαν και Τανγκ. Σήμερα, η Σι’αν διατηρεί τη συμβολική της θέση ως αφετηρία του BRI. Ωστόσο, τον επιχειρησιακό ρόλο έχει αναλάβει η Τζενγκτζου, πρωτεύουσα της επαρχίας Χενάν, που έχει εξελιχθεί σε έναν από τους μεγαλύτερους κόμβους logistics της Κίνας. Από εκεί αναχωρούν εμπορικά τρένα με κατεύθυνση την Κεντρική Ασία, τον Καύκασο και, μέσω Τουρκίας, καταλήγουν σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και βιομηχανικά κέντρα όπως η Βουδαπέστη, η Βιέννη και το Ντούισμπουργκ της Γερμανίας. Η Τζενγκτζου αντιπροσωπεύει το νέο όραμα του Πεκίνου: η ενδοχώρα της Κίνας να συνδεθεί άμεσα με τις διεθνείς αγορές.
Ο Μεσαίος Διάδρομος, γνωστός και ως Trans-Caspian International Transport Route, προσφέρει μια κρίσιμη εναλλακτική στην Κίνα. Παρακάμπτει τη Ρωσία, περνά από το Καζακστάν, διασχίζει την Κασπία Θάλασσα, συνεχίζει μέσω Αζερμπαϊτζάν και Γεωργίας και καταλήγει στην Τουρκία πριν φτάσει στην Ευρώπη. Το πλεονέκτημα αυτής της διαδρομής είναι τριπλό: ταχύτητα, ασφάλεια και ευελιξία. Η μεταφορά μπορεί να ολοκληρωθεί σε μόλις 15 με 18 ημέρες, σε αντίθεση με τις 35 έως 40 ημέρες της θαλάσσιας διαδρομής μέσω Σουέζ. Ταυτόχρονα μειώνεται η εξάρτηση από τα ρωσικά εδάφη και τα ευάλωτα θαλάσσια περάσματα, ενώ η συνδυασμένη χρήση σιδηροδρόμου και θαλάσσιων μεταφορών στην Κασπία προσφέρει πολυδιάστατες δυνατότητες.
Η Τουρκία φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε κεντρικό πυλώνα αυτού του εγχειρήματος. Με τον σιδηρόδρομο Μπακού–Τιφλίδα–Καρς, που λειτουργεί από το 2017, τα κινεζικά εμπορεύματα μπορούν να φτάνουν απευθείας στο τουρκικό σιδηροδρομικό δίκτυο και να συνεχίζουν προς την Ευρώπη. Παράλληλα, έργα όπως η αναβάθμιση του λιμανιού της Μερσίνης, η ανάπτυξη υποδομών στη Μαύρη Θάλασσα και ο σιδηρόδρομος υψηλής ταχύτητας Άγκυρα–Κωνσταντινούπολη–Ανδριανούπολη ενισχύουν τον ρόλο της χώρας ως κόμβου μεταφορών και ενέργειας. Η γεωγραφική της θέση, στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, αποτελεί στρατηγικό πλεονέκτημα που δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί.
Η σημερινή Σύνοδος Κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (ΟΣΣ) στην Τιεντζίν κατέδειξε πόσο άρρηκτα συνδέεται η οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση της Ευρασίας με πρωτοβουλίες όπως ο Μεσαίος Διάδρομος. Ο Σι Τζινπίνγκ πρότεινε την ίδρυση Τράπεζας Ανάπτυξης του ΟΣΣ για τη χρηματοδότηση έργων υποδομής και εμπορίου, την ενίσχυση της ενεργειακής συνεργασίας και την παροχή δανείων ύψους 1,4 δισ. δολαρίων στα κράτη-μέλη τα επόμενα τρία χρόνια. Παράλληλα, προσφέρθηκε πρόσβαση όλων των μελών στην κινεζική δορυφορική πλατφόρμα BeiDou, ενισχύοντας την τεχνολογική διασύνδεση.
Η ρητορική του Σι, που κατήγγειλε τη «νοοτροπία του Ψυχρού Πολέμου» και την «καταναγκαστική συμπεριφορά» της Δύσης, ανέδειξε την πρόθεση του Πεκίνου να προωθήσει τον ΟΣΣ ως μοχλό ενός πολυπολικού κόσμου. Στο ίδιο πνεύμα, ο Βλαντίμιρ Πούτιν μίλησε για την ανάγκη ενός νέου συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης, προβάλλοντας την πολυμερή συνεργασία σε τομείς όπως η ενέργεια, η επιστήμη και η τεχνητή νοημοσύνη. Οι δηλώσεις αυτές ενισχύουν το αφήγημα ότι η Ευρασία επιχειρεί να διαμορφώσει δικούς της θεσμούς και μηχανισμούς, μειώνοντας την εξάρτησή της από δυτικές δομές.
Για την Τουρκία, αυτές οι εξελίξεις προσφέρουν ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις. Από τη μία πλευρά, η συνεργασία με την Κίνα και τους εταίρους του ΟΣΣ μπορεί να της αποφέρει επενδύσεις, τεχνολογική υποστήριξη και γεωπολιτικό κύρος. Από την άλλη, η ισορροπία ανάμεσα στις σχέσεις με τη Δύση και την Ανατολή παραμένει δύσκολη, ιδίως με δεδομένες τις ανησυχίες των Ηνωμένων Πολιτειών και της ΕΕ για την κινεζική διείσδυση στην περιοχή.
Το βέβαιο είναι ότι η Τουρκία βρίσκεται στο επίκεντρο μιας σημαντικής αλλαγής. Ο πόλος της Κίνας επεκτείνεται θεσμικά και οικονομικά μέσω του BRI και του ΟΣΣ, ενώ ο Μεσαίος Διάδρομος προσφέρει στην Άγκυρα την ευκαιρία να καταστεί βασικός κρίκος στη νέα ευρασιατική αρχιτεκτονική. Οι πόλεις-σύμβολα της Κίνας, όπως η Σι’αν και η Τζενγκτζοου, συναντούν την Κωνσταντινούπολη και τη Μερσίνη σε έναν χάρτη που αναδιαμορφώνεται ραγδαία. Και σε αυτόν τον χάρτη, η Τουρκία διεκδικεί τη θέση της όχι μόνο ως γέφυρα, αλλά ως στρατηγικό κόμβο ενός κόσμου που τείνει να γίνει πολυκεντρικός.
