Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού (bulling) έχει αποκτήσει διαστάσεις επιδημίας, τουλάχιστον όπως καταγράφεται στα δελτία ειδήσεων και τα επιστημονικά συγγράμματα. Ανάλογα διογκωμένος είναι και ο λόγος περί του bulling, οι αναλύσεις για τα αίτια και οι πρακτικές διαχείρισής ή ελέγχου του.
Οι μελέτες και οι οπτικές αξιολόγησης του προβλήματος, πολώνονται: είτε δε συμβαίνει τίποτα, είτε όλα είναι σχολικός εκφοβισμός. Πλευρές του ίδιου παραμορφωτικού καθρέπτη του φαινομένου.
Πέρα από την οπτική της κάθε πλευράς, σχεδόν απουσιάζει η δομική αιτία και αναζήτηση της γενεσιουργού αφετηρίας της ενδοσχολικής βίας, η οποία βέβαια είναι αντανάκλαση μιας γενικότερης έξαρσής της επιθετικότητας, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσης και οντολογικής παρακμής. Μοιάζει δηλαδή το φαινόμενο να είναι ...αυτοδημιούργητο πέρα από τις αξιακές, πολιτισμικές συνθήκες που το δημιουργούν. Γιατί το όριο στην ανθρώπινη συμπεριφορά το ορίζουν αρχές και αξίες του ανθρώπινου πολιτισμού στην κάθε ιστορική φάση ανάπτυξής του. Στην ουσία, καταγράφεται ως ένα μόνο επεισόδιο στο χωνευτήρι των κοινωνιών του σύγχρονου εκφοβισμού και της μοναξιάς.
Οι περισσότερες αναλύσεις, αναφέρονται στο μικροεπίπεδο της ανθρώπινης συμπεριφοράς και στους ενδοψυχικούς παράγοντες που την καθορίζουν, ενώ όσοι προσεγγίζουν - και ορθώς - το πρόβλημα μέσω της αλληλεπίδρασης των συστημάτων που εμπλέκονται (σχολείο, οικογένεια, παιδιά, κ.α), οι φορείς τους παρεμβαίνουν ως εργαλειακή ανακούφιση του συμπτώματος της βίας, οπωσδήποτε ωφέλιμης μεσοπρόθεσμα, αφήνοντας απ'έξω την ευρύτερη παραδοχή των αιτίων που την ενισχύουν. Ταυτόχρονα, ενώ ενισχύουν το σχολείο να λειτουργήσει ως κοινότητα (στην ουσία να θυμηθεί εκ νέου τον αυθεντικό σκοπό του), αποφεύγουν να τονίσουν την πολιτισμική ανάγκη της ελληνικής κοινωνίας να εκσυγχρονίσει την συμμετοχική κοινοτική ιδιοπροσωπεία της, ως βάση πολιτικής συγκρότησης, παραγωγικής αναγέννησης και σχέσεων.
Επιπρόσθετα, η μετατροπή των λαϊκών παραδόσεων της αυτοδύναμης κοινότητας σε εξειδικευμένη γνώση των σπουδαγμένων ειδικών της «κοινότητας», στην εκπαίδευση, στην θεραπεία, στη βιομηχανική κοινωνιολογία των πολυεθνικών, στο μάνατζμεντ, τη διαφήμιση και τα ΜΜΕ, κ.α, στην ουσία αποδυναμώνουν την ίδια την έννοια της κοινότητας, ως συλλογικό υποκείμενο. Κατά βάθος, ενισχύει την εσωτερικευμένη πεποίθηση ότι η συνηθισμένη ικανότητα του λαού να αυτοκυβερνάται κοινοτικά, βρίσκεται πέρα από τις δυνατότητες του μη ειδικού.
Και ειδικά, στην περίπτωση της Ελλάδας, η παραδοσιακή κοινότητα εμπεριέχει την ουσία της δημοκρατίας της κλασσικής Ελλάδας, των κοινών, των ορεινών κοινοτήτων, της αυτοδιοίκηση. Γι' αυτό η λυσσαλέα και φανατική επίθεση των κάθε είδους προοδευτικών εξουσιαστών στην παράδοση. Είναι στην ουσία, η απολυταρχική επίθεση του δυτικού φαντασιακού στη δημοκρατία, στο κράτος του λαού δηλαδή, και όχι αυτό του εκλόγιμου μονάρχη, όπως καθιέρωσε ο Διαφωτισμός.
Έτσι, το βαθύ ιστορικό και υπαρξιακό κενό, η έλλειψη μνήμης και συλλογικού οράματος, εκφράζεται με έντονο τρόπο και στην περίπτωση του γενικευμένου μπούλινγκ, είτε ως υποτίμηση, είτε ως υπερβολή.
Η υπερίσχυση της κοινωνίας του οικονομικού εμπορευματικού φιλελευθερισμού, δημιουργεί και αναπαράγει και τον άνθρωπο που μπορεί να την αντέξει. Τον «καπιταλισμικό άνθρωπο», από την ιδιότυπη μείξη καπιταλισμού και πολιτισμού. Του οποίου η αντοχή και η ...ανοχή, δεν πραγματοποιείται χωρίς ατομικό και κοινωνικό κόστος. Έξαρση της βίας, ναρκωτικά, ρατσισμός κάθε είδους από ετερόκλητες κατευθύνσεις, trafficking, αύξηση της κατάθλιψης, πολιτισμικός και ηθικός μηδενισμός, κ.α. είναι το τίμημα του ανθρώπου για να περάσει στον «παράδεισο» του «εκσυγχρονισμού», που εντέλει είναι ο εκσυγχρονισμός του κέρδους και της πλήρους επικράτησης της οικονομίας πάνω στην κοινωνία.
Η υποχώρηση των παραδοσιακών κοινοτικών δεσμών μας και των εθιμικών συμβολαίων που σε πολλές περιπτώσεις προστάτευαν τον άνθρωπο από την ανθρωποφαγική κυριαρχία της οικονομίας του κέρδους -όπως σοφά επεξεργάστηκε ο Κορνήλιος Καστοριάδης- οδήγησε στον μοναχικό άνθρωπο του μοναχικού πλήθους των μετα-νεωτερικών κοινωνιών.
Η επικράτηση του ναρκισσιστικού εγωιστικού ατόμου και η εργαλειακή εκτροπή του πνεύματος του διαφωτισμού, πάνε χέρι χέρι. Ο πολιτισμός του οικονομικού ατομικισμού και της αστικής νομικής κυριαρχίας των ατομικών συμβάσεων, πάτησε στα ερείπια κάθε κοινωνικού ηθικού όρου και ορίου, κάθε συλλογικού δεσμού που είχε δημιουργηθεί στο πλαίσιο της κοινότητας των ανθρώπων και στα συστήματα που είχε δημιουργήσει: οικογένεια, γειτονιά, μορφές αγροτικής αλληλεγγύης, οικονομική τάξη, άτυπα δίκτυα αλληλοβοήθειας, κ.α.
Θα πρέπει να είμαστε σίγουροι πως όσο ο νεοφιλελεύθερος οικονομισμός (αριστερός και δεξιός) δημιουργεί τον εγωκεντρικό και μονοδιάστατο άνθρωπο του απέραντου ανταγωνισμού, τόσο θα απαξιώνονται οι παραπάνω έννοιες. Η ματαιοδοξία και η «κουλτούρα του εγωισμού», η ολοκληρωτική κυριαρχία του θεάματος, η ηγεμονία του «ειδικού» και το «αόρατο χέρι της αγοράς», θα αναλαμβάνουν τότε να διαχειρίζονται το υπαρξιακό και αξιακό κενό του ανθρώπου. Όποιος αμφιβάλλει, ας κοιτάξει την απόλυτα ατομοκεντρική αμερικανική κοινωνία, η οποία είναι η αδιαμφισβήτητη «νικήτρια» τόσο στο ακραίο μπούλινγκ (με δολοφονίες, συμμορίες, κλπ), όσο και στην παραγωγή μαζικών «κοινοτικών» εργαλείων και τεχνικών αντιμετώπισής του. Αυτή η πραγματικότητα δεν είναι τυχαία, αναφορικά με το πολιτισμικό πρότυπο που ευνοεί το κάθε είδους μπούλινγκ.
Ο πόλεμος ενάντια στην κοινότητα αποτελεί προϋπόθεση του ατομικισμού και του καταναλωτισμού. Στην εποχή μας οι (σοσιαλ)φιλελεύθερες ελίτ συνεχίζουν την ολοκληρωτική κυριαρχία του εμπορεύματος, επιχειρώντας να εξαφανίσουν την ιστορία, τις αξίες χειραφέτησης, τις ντόπιες ταυτότητες και κουλτούρες. Επιτίθενται λυσσαλέα στο κοινοτικό και ουσιαστικό «σχετίζεσθαι», ως το γόνιμο σπέρμα ενός μοντέλου ζωής με ισορροπία Λόγου και Πνεύματος, με συγκεκριμένο πολιτισμικό όραμα, με αυτόνομες οριζόντιες σχέσεις, με δικαιώματα και παροχές, με όρια και με κανόνες ή ενίοτε και με λειτουργικές απαγορεύσεις.
Παράλληλα, με την κρίση και σήψη του φυσικού περιβάλλοντος από την υπερ-μεγέθυνση, συνυπάρχει και η ηθική, κοινωνική κρίση, εφόσον χάνονται οι κοινωνικές μικροκλίμακες που μπορούν να καρπίσουν η σχέση και η αγάπη για τον άλλον, η αλληλοβοήθεια, η προσωπική ευθύνη κ.ά.
Η επιθετικότητα και η ατομική βία είναι η στρεβλή έκφραση της ανάγκης του ανθρώπου να δηλώσει την απουσία οράματος, νοήματος ζωής και την ανάγκη του να ενταχθεί αφού ακουστούν οι ανάγκες του. Οι ανάγκες ενός ανθρώπου μόνου στο αρχιπέλαγος του εγωκεντρικού πολιτισμού που απομάγευσε (κατά τον Μαξ Βέμπερ) τα πάντα και τον έκανε να αναζητά τραγικά την ποιότητα, εκεί που είναι αποδεκτές μόνο ποσότητα και ύλη.