Άμβλυνση περιφερειακών ανισοτήτων και δημογραφική ανασυγκρότηση

Προσφάτως, η δημόσια συζήτηση ανά την Περιφέρεια (Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος - Δυτική Ελλάδα) πραγματεύτηκε ή/και πραγματεύεται – και ορθώς – το θέμα της αειφόρου ή βιώσιμης περιφερειακής ανάπτυξης. Η πολυθεματικότητα των συζητήσεων μολονότι εκτείνεται σε ένα ευρύ φάσμα τομέων στα οποία επιμέρους περιοχές της ελληνικής περιφέρειας διαθέτουν σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, προσεγγίζει προς ώρας, μάλλον ακροθιγώς το μείζονος σημασίας ζήτημα της άμβλυνσης των περιφερειακών ανισοτήτων.

Ακόμη και οι επιστημονικές κατευθύνσεις πάνω στις οποίες βασίστηκε άλλωστε το εθνικό σχέδιο για την αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας δεν αφήνουν περιθώρια για παρερμηνείες, αφού επισημαίνουν με ξεκάθαρο τρόπο ότι, «το υφιστάμενο υπόδειγμα ανάπτυξης της χώρας χαρακτηρίζεται από σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές αποκλίσεις μεταξύ των περιφερειών της χώρας», ενώ ταυτόχρονα τονίζουν ότι παρατηρούνται «σημαντικές περιφερειακές ανισότητες και σε κοινωνικούς δείκτες».[1]

Στο ίδιο πλαίσιο στο ίδιο το κείμενο του εθνικού σχεδίου, υπογραμμίζεται ότι: «είναι σημαντικό να αντιμετωπιστούν οι περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα, οι οποίες εκδηλώνονται σε δείκτες όπως το κατά κεφαλήν ΑΕΠ και το ποσοστό ανεργίας». [2]

Τις δηλώσεις για συντεταγμένη και συντονισμένη προσπάθεια, με γνώμονα την ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας εκτιμάται ότι, ναρκοθετούν επιμέρους δημόσιες τοποθετήσεις οι οποίες προξενούν εύλογους προβληματισμούς. Πιο συγκεκριμένα, ανάμεσα στην άποψη ότι: «έχοντας ως σημαντικά οχήματα […] πόρους συνοχής από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ, τα οποία με τη σειρά τους θα προσελκύσουν σημαντικά ιδιωτικά κεφάλαια, θα συνεχίσει την επιτάχυνση των επενδύσεων και των εμβληματικών έργων, που θα αποτελέσουν τους καταλύτες για την μεταμόρφωση της χώρας και ειδικότερα των περιφερειών, προκειμένου να επιτευχθεί μια δίκαιη και συμπεριληπτική οικονομική ανάπτυξη» [3] και στην ακόλουθη παραδοχή που λέει ότι: «το θέμα της περιφερειακής διάστασης του Ταμείου Ανάκαμψης είναι σύνθετο, γιατί το Ταμείο Ανάκαμψης από τη φύση του, λόγω των απίστευτα σύντομων χρονικών περιορισμών δεν σχεδιάστηκε ούτε μπορούσε να σχεδιαστεί ως εργαλείο περιφερειακής ανάπτυξης…», [4] διαπιστώνεται αν μη τι άλλο, νοηματική αλλά και ουσιαστική ασυμβατότητα, αναφορικά με το ρόλο που θα διαδραματίσει το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ως προς την ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης και συνακόλουθα την άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων.

Σε κάθε περίπτωση, η πρόσφατη αποτύπωση της δημογραφικής κρίσης που σοβεί στη χώρα μας, η οποία και πλήττει με ασύμμετρο τρόπο περιοχές της ελληνικής περιφέρειας, [5] η σημαντική αύξηση των περιφερειακών ανισοτήτων υπό όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά την περίοδο 2000-2018, [6] αλλά και προειδοποιήσεις, όπως ενδεικτικά αυτές του Ο.Ο.Σ.Α., ο οποίος υπογραμμίζει ότι, η συρρίκνωση και η γήρανση του πληθυσμού θα δημιουργήσουν δημοσιονομικές προκλήσεις για τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, συνιστούν έρεισμα για την ασφαλή επανεξέταση των υφιστάμενων προτεραιοτήτων.

Χαρακτηριστική δε, είναι η υπόμνηση ότι: «επιτρέποντας την ανισότητα στις περιφέρειες των χωρών μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο η κοινωνική συνοχή και η πολιτική σταθερότητα. Η άμεση δράση για την αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου μπορεί να προλάβει σημαντικότερες συνέπειες με μεγαλύτερο κόστος μακροπρόθεσμα».[7]

Συμπερασματικά, τόσο η συστηματική κριτική προσέγγιση, όσο και οι μονομερείς πρωτοβουλίες για την προώθηση και υλοποίηση ενεργειών με περιφερειακό προσανατολισμό, οφείλουν να δώσουν τη θέση τους σε μία πειστική συλλογική προσπάθεια με στόχο την μετατόπιση του κέντρου βάρους του παραγωγικού υποδείγματος της χώρας, στο πλαίσιο μίας νέας “συμφωνίας ανάπτυξης”.

Μέσα από την οργάνωση μιας ώριμης, δομημένης, δημοκρατικής διαβούλευσης πάνω στα ζητήματα του στρατηγικού προσανατολισμού της εθνικής και κατ’ επέκταση αναπτυξιακής προοπτικής. Στο πλαίσιο μίας θεσμικής οντότητας με διεπιστημονικά χαρακτηριστικά, ευρείες προσλαμβάνουσες, κατανόηση της οικονομικής πολυπλοκότητας και των διασυνδέσεων της οικονομίας και μακροσκοπική πολιτική ενόραση, η οποία λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα παραπάνω, θα καταρτίσει το εγχειρίδιο της βαθμιαίας άμβλυνσης των περιφερειακών ανισοτήτων, της δημογραφικής ανασυγκρότησης και της αειφόρου περιφερειακής ανάπτυξης.

*O Θεόδωρος Π. Δημόπουλος είναι πρώην Πρόεδρος του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περ. Στερεάς Ελλάδας, Υποψήφιος Διδάκτωρ του Τμ. Φυσικοθεραπείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

1. Πισσαρίδης, Χ. κ.α. (2020). Σχέδιο Ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας, Τελική Έκθεση. https://bit.ly/3hKQz5A
2. Greece.gov.gr. (2020). Greece 2.0 - National Recovery and Resilience Plan. https://bit.ly/3ZI1YHQ
3. MGGroup. (2023, Μάρτιος 11). Thermopylae Forum 2023 Η Κοινωνία και ο Πολιτισμός στο Επίκεντρο της Περιφερειακής Ανάπτυξης [Βίντεο]. YouTube. https://bit.ly/3Jdno8K
4. Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας. (2023, Φεβρουάριος 15). Εκδήλωση στην Λαμία με θέμα: Ευκαιρίες και Προοπτικές του Ελλάδα 2.0 [Βίντεο]. YouTube. https://bit.ly/3Ta0XG5
5. Ελληνική Στατιστική Αρχή (2022). Αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού κατοικιών 2021. https://bit.ly/3n4H0EL
6. OECD. (2020). OECD Regions and Cities at a Glance 2020 – Country Note. https://bit.ly/3JVJCxW
7. OECD. (2022). Making the most of public investment to address regional inequalities, megatrends, and future shocks. OECD Regional Development Papers. https://doi.org/10.1787/8a1fb523-en