Με τίτλο «Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το νέο βιβλίο του Νίκου Δήμου, ένα μικρό (13Χ20) εγχειρίδιο 223 σελίδων. Το ευχάριστο στην όψη και στην αφή χαρτονένιο εξώφυλλο, φιλοτεχνημένο από τον Γιάννη Κουρούδη, υπενθυμίζει, στην εποχή των e-books, την ευχαρίστηση της επαφής με την υλική, την απτή υπόσταση του βιβλίου.
Ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηρίζει τα κείμενά του ετερόδοξα και προετοιμάζει τον αναγνώστη για τη διαφορετική, από την επικρατούσα, άποψη που θα διαβάσει σε αυτά. Γιατί η ματιά του συγγραφέα εκ προοιμίου είναι «αιρετική». Ο Ν. Δήμου, ακολουθώντας τη γραμμή του Πλάτωνα, να πείθεται μόνο στη λογική του «μηδενί άλλω πείθεσθαι ή τω λόγω» δεν κρατάει πένα –για να μιλήσουμε με όρους παραδοσιακής γραφής– αλλά το νυστέρι του ορθού λόγου με το οποίο ανατέμνει με χειρουργική ακρίβεια την πραγματικότητα, για να αποκαλύψει την αλήθεια απογυμνωμένη από το κέλυφος του μύθου και του φόβου. Άριστος γνώστης και χειριστής του επικοινωνιακού λόγου, χάρη στην αφομοιωμένη επιστημονική γνώση (πτυχίο Φιλοσοφίας) και την επαγγελματική εμπειρία του (λογοτέχνης, διαφημιστής, αρθρογράφος, παρουσιαστής), ο συγγραφέας μπορεί να προσεγγίζει τον αναγνώστη και με την αμεσότητα και οικειότητα του προφορικού και με την απόλυτη σοβαρότητα του επιστημονικού λόγου. Η γοητεία της αμεσότητας του ούτως ή άλλως λιτού λόγου του, αρθρωμένου με παιχνιδιάρικη διάθεση και χιούμορ, αιχμαλωτίζει την προσοχή και το ενδιαφέρον ήδη από τον πρόλογο.
Το βιβλίο περιλαμβάνει 14 επιμέρους αυτόνομα κείμενα και τον πρόλογο, όλα με τον συγγραφέα να επικοινωνεί άμεσα με τον αναγνώστη «κουβεντιάζοντάς» του σε πρώτο πρόσωπο. Η θεματική του βιβλίου, και στον πρόλογο και στο οπισθόφυλλο, δίνεται με μορφή ερωτημάτων που κινητοποιούν τον αναγνώστη και τον καθιστούν κοινωνό του προβληματισμού του συγγραφέα, Ενδεικτικά: «Γιατί ο Δαρβίνος, ενώ έκανε τη μεγαλύτερη ανακάλυψη του 19ου αι. δεν είναι συμπαθής; Ποιες είναι οι είκοσι διαχρονικές αλήθειες για τη φενάκη του εγχώριου λαϊκισμού; Γιατί οφείλουμε την ταυτότητά μας ως Νεοέλληνες στους Γερμανούς; Πόσο δύσκολο είναι να μετουσιωθεί σε λογοτεχνία το θαύμα του έρωτα;».
Τα θέματα καλύπτουν ένα ευρύ πεδίο προβληματισμού: φιλοσοφία, πολιτική, θρησκεία, εθνική ταυτότητα, τέχνη, μουσική, λογοτεχνία, ιατρική, έρωτα. Ο συγγραφέας με την ευθύνη του πνευματικού ανθρώπου ζει έντονα την εποχή του, παρακολουθεί τις εξελίξεις, ερμηνεύει τα γεγονότα, αγωνιά για τη χώρα του και ενημερώνει τον αναγνώστη για τους μύθους και τα στερεότυπα που αναστέλλουν την πρόοδο. Κύριο όργανό του η γνώση και ο ορθολογισμός.
Στο πρώτο κείμενο «Η αντίσταση στον Δαρβίνο», που έδωσε και τον τίτλο στο βιβλίο, ο συγγραφέας προσπαθεί να ερμηνεύσει το ακατανόητο της αντίστασης στην εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου που, ενώ είναι η μόνη τεκμηριωμένη, δεν είναι αποδεκτή ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ευρώπη ούτε στις ΗΠΑ. Ο Ν. Δήμου μετά από ενδελεχή μελέτη αποδίδει το γεγονός αυτό στην άρνηση του ανθρώπου να αποδεχθεί ότι δεν είναι το ανώτερο και εξαιρετικό ον και ότι οφείλει την ύπαρξή του «στην τυχαία μετάλλαξη μιας μακράς αλυσίδας από πλάσματα που εξελίχθηκαν σε έναν τυχαίο πλανήτη χαμένο μέσα σε δισεκατομμύρια άστρα που ανήκουν σε εκατομμύρια γαλαξίες». Η άρνηση αυτή, που υποθάλπεται από τη θρησκεία, από διανοητές και επιστήμονες, εδράζεται, πιθανόν, σε κέντρα του εγκεφάλου, οπότε ο συγγραφέας με πικρό χιούμορ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «ο Δαρβίνος έχει έναν εχθρό πολύ πιο δυνατό από τον Θεό –τον ίδιο τον άνθρωπο, δημιουργό των Θεών». Ωστόσο, στο βιβλίο αυτό δεν πραγματεύεται το πρόβλημα της ύπαρξης του Θεού, αλλά τον «τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσλαμβάνουν τον Θεό και τη σχέση τους με αυτόν».
Ο προσιτός φιλοσοφικός στοχασμός επεκτείνεται και στα «11 αναπάντητα ερωτήματα» αλλά και τα άλλα θέματα, τα πιο απλά, τα πιο καθημερινά, τα πιο αυτοβιογραφικά με στοχαστική διάθεση αντιμετωπίζονται. Στο κείμενο «Σύζυγος ιατρού» κατατίθεται η προσωπική πείρα του συγγραφέα από τη συμβίωση με την ιατρό σύζυγό του και υπογραμμίζεται η ισότητα των ανθρώπων απέναντι στον πόνο και στην αρρώστια. Στο κείμενο «Περί έρωτος» ο Ν. Δήμου δηλώνει ερωτικός και αποκαλύπτει ότι ο ορθολογισμός δεν είναι παρά η άλλη όψη του ερωτικού εαυτού του! Ο Δήμου υμνεί τον έρωτα και καταγράφει την αδυναμία του λόγου και της λογοτεχνίας να «αναστήσουν» το θαύμα του έρωτα! Αλλού ο συγγραφέας τοποθετεί σε ρεαλιστική βάση το δόγμα «ανήκομεν εις την Δύσιν», γοητεύεται με την τέχνη, εκθειάζει τη δύναμη της μουσικής, μελετά την αμφίδρομη σχέση μουσικής και ποίησης και καταλήγει: «Μελοποίηση: ο θάνατός σου η ζωή μου; ή αντίστροφα;». Αγαπημένο του θέμα και ο εγχώριος λαϊκισμός, που αναλύεται με « Είκοσι αλήθειες» και αποτελεί εγκόλπιο για την κακοδαιμονία της Ελλάδας.
Χαρακτηριστικό δείγμα της ετερόδοξης σκέψης του Δήμου αποτελεί και η προβολή των ηρώων όχι του πολέμου, ως συνήθως, αλλά της ειρήνης. Με απτό το παράδειγμα της Ερμούπολης, που χτίστηκε από επιχειρηματίες, πρόσφυγες κυρίως από την Καταστροφή της Χίου, ο Δήμου χειροκροτεί τον αστό επιχειρηματία που δημιουργεί με όραμα και καλαισθησία. Θεωρεί ότι «από ένα σημείο και πέρα δεν το κάνει πια για το κέρδος. Το κάνει για τη χαρά της δημιουργίας. Δεν στήνει λεκτικές κατασκευές, αλλά οικονομικές δομές, μορφές οργάνωσης που αποφέρουν έργο και όφελος στο σύνολο».
Το τελευταίο και πιο δύσκολο κείμενο «Νους – ψυχή – συνείδηση – σώμα: Ποιος νοεί;» από το οποίο επέλεξα για προσωπικούς λόγους να αρχίσω την ανάγνωση με εντυπωσίασε η ευσύνοπτη, περιεκτική και σαφής παρουσίαση των απόψεων για τη σχέση ψυχής και σώματος, από τον Πλάτωνα μέχρι τον Καρτέσιο. Με θλίψη, όμως, διαπίστωσα ότι σε κανένα πανεπιστημιακό σύγγραμμα και σε κανένα σχολικό εγχειρίδιο δεν έχω συναντήσει τέτοια καθαρότητα σκέψης και λόγου! (Τι κρίμα για την Εκπαίδευσή μας!)
Είναι αδύνατο να περιληφθεί σε μια σύντομη παρουσίαση το εύρος της σκέψης και η γοητεία της γραφής ενός «πνευματικού δεκαθλητή», όπως είναι ο Νίκος Δήμου. Στη διάρκεια της ανάγνωσης, ωστόσο, ο αναγνώστης μυείται γοητευμένος στον προβληματισμό ενός «ετερόδοξου» διανοητή, ενός σπινθηροβόλου πνεύματος που θεάται την «άλλη» όψη των πραγμάτων, αμφισβητεί, κρίνει, ερευνά και ερμηνεύει, πάντα ορθολογικά. Επικοινωνεί με έναν άνθρωπο που παθιάζεται για την αλήθεια και παράλληλα απολαμβάνει την ομορφιά της ζωής και υποφέρει με την ασχήμια. Περιδιαβαίνει ευχάριστα τους μεγάλους σταθμούς του ευρωπαϊκού πνεύματος και απολαμβάνει τη συνομιλία με ένα ευφρόσυνο πνεύμα που του απευθύνεται με επιγραμματική λιτότητα, κομψότητα και ευγένεια. Κλείνοντας το βιβλίο αισθάνεται σαφώς βελτιωμένος!
Υπαπαντή Η. Ζουρούδη, φιλόλογος