«... Εγώ είμαι εκπαιδευτικός της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Στη Φωτόνησο έχουμε μία ευρεία γκάμα επαγγελμάτων. Ξυλουργός, οδηγός λεωφορείου, εποχικά εργαζόμενοι στον τουρισμό, δικηγόρος, άλλος εκπαιδευτικός, στρατιωτικός, αγρότης, υπάλληλοι γραφείου. Πολλά και διάφορα. Για να αστειευτώ, όποιος μπορεί να κρατήσει τρυπάνι, να καρφώσει με σφυρί και να κουβαλήσει βαριά αντικείμενα είναι ευπρόσδεκτος, διότι όλα περνάνε από τα χέρια μας».
Μια κολεκτίβα που συσπειρώνει ανθρώπους οι οποίοι ενδιαφέρονται για την τέχνη και τον πολιτισμό, μια ετερόκλητη συντροφιά που με σημείο εκκίνησης τη φωτογραφία είχε -μεταξύ άλλων πολλών- την απλή, όσο και εξαιρετική ιδέα να ψηφιοποιήσει τα οικογενειακά λευκώματα των κατοίκων ενός χωριού της Σάμου.
Να ζητήσει πρόσβαση στα τεκμήρια των αναμνήσεων, όχι μόνο για να τα περισώσει, αλλά και για να υπενθυμίσει ότι η προσωπική μνήμη μετασχηματίζεται με την πάροδο του χρόνου σε συλλογική.
Αυτή τη στιγμή το αρχείο της ομάδας περιέχει πάνω από 3.700 ψηφιοποιημένες φωτογραφίες και έγγραφα, τα οποία συνολικά αποτελούν μια συνεκτική καταγραφή της κοινωνικής ιστορίας του νησιού τα τελευταία εκατό χρόνια.
Με αφορμή την ετήσια καλοκαιρινή έκθεση του Ιδρύματος Schwarz στο Art Space Pythagorion, με τίτλο «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα», όπου ο εικαστικός καλλιτέχνης και κινηματογραφιστής Γιώργος Σαλαμέ συναντά τη Φωτόνησο, ο Αποστόλης Γιαννακόπουλος, από τα ιδρυτικά μέλη της κολεκτίβας, μοιράζεται με τη HuffPost την ιστορία της.
- Είστε από τα ιδρυτικά μέλη της κολεκτίβας, σωστά;
Πράγματι, είμαι από τα ιδρυτικά μέλη. Η Φωτόνησος ξεκίνησε ως φωτογραφική ομάδα στους κόλπους του συλλόγου του χωριού των Κοντακαιίκων «Α.Ψ.Ε.Σ. Πυθαγόρας». Συμπορευτήκαμε μέχρι και το 2019, οπότε η Φωτόνησος πήρε τη σημερινή της μορφή ως Φωτόνησος Τεχνών & Πολιτισμού Α.Μ.Κ.Ε. και ακολούθησε τη δική της πορεία.
- Η Φωτόνησος ιδρύεται το 2014 (εν μέσω κρίσης -διπλής, συνυπολογίζοντας και το προσφυγικό).
Πολλές φορές οι αρνητικές δράσεις ακολουθούνται από θετικές αντιδράσεις, σαν μία προσπάθεια εξισορρόπησης. Η Φωτόνησος δημιουργήθηκε μέσα σε μία αρνητική συγκυρία για το νησί της Σάμου και για την Ελλάδα γενικότερα. Μέσα σε ένα κλίμα συλλογικής αμφισβήτησης και προβληματισμού. Υπήρξε, λοιπόν, από τη μεριά μας μία δημιουργική απάντηση σε όσα συνέβαιναν εκείνη την περίοδο.
- Ποιος είχε την ιδέα; Κι επίσης, ποιος είναι ο «νονός» της ομάδας;
Τα πράγματα ξεκίνησαν λίγα χρόνια νωρίτερα, το 2011. Εκείνη τη χρονιά, στο ξεκίνημα της κρίσης, συντρώγοντας με μία παρέα φοιτητών, δέχτηκα την ερώτηση γιατί δεν μοιράζομαι τις γνώσεις μου επάνω στη φωτογραφία με περισσότερους ανθρώπους. Απάντησα πως δεν είχα καμία υποχρέωση να μοιραστώ με κανέναν τίποτα. Αυτή η απάντησή μου με στοίχειωσε για όλη το υπόλοιπο της νύχτας εκείνης. Το επόμενο πρωί επικοινώνησα με τους φοιτητές που διαχειρίζονταν τότε τον χώρο της Κινηματογραφικής Λέσχης Ίριδας στο Καρλόβασι. Τυπώσαμε και κάποιες πρόχειρες αφίσες, που καλούσαν τον κόσμο να παρακολουθήσει τα «Ελεύθερα Μαθήματα Φωτογραφίας», δωρεάν προς όλους και ξεκινήσαμε μέσα σε μία εβδομάδα. Τα μαθήματα αυτά διήρκεσαν μέχρι το 2014, οπότε και δημιουργήθηκε η Φωτόνησος.
Το 2013-14, στο Δημοτικό Σχολείο Κοντακαιίκων υλοποιήσαμε ένα πιλοτικό πρόγραμμα διδασκαλίας της Φωτογραφίας για μαθητές του δημοτικού. Το πρόγραμμα αυτό εντάχθηκε στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση «Μαθαίνουμε παρέα». Τα αποτελέσματα του προγράμματος αυτού, οι φωτογραφίες δηλαδή που έβγαλαν οι μαθητές, παρουσιάστηκαν με μία έκθεση μαθητικής φωτογραφίας. Εκεί παρουσιάστηκαν ενήλικοι κάτοικοι του χωριού των Κοντακαιίκων, οι οποίοι μου ζήτησαν να κάνω μαθήματα φωτογραφίας και στους ίδιους. Έτσι γεννήθηκε η Φωτόνησος στα Κοντακαίικα της Σάμου. Η πρώτη φωτογραφική ομάδα που δραστηριοποιήθηκε σε χωριό της Ελλάδας. Ανέλαβα προσωπικά τον ρόλο του ονοματοδότη.
- Πόσα μέλη αριθμούσε όταν ξεκινήσατε και πόσα τώρα;
Για να είμαι ειλικρινής δεν θυμάμαι ακριβώς πόσα μέλη είχαμε την πρώτη χρονιά. Ίσως 15. Τη φετινή χρονιά μάλλον λειτουργήσαμε με 12. Και λέω μάλλον γιατί στη Φωτόνησο δεν έχουμε μέλη με την καθιερωμένη χρήση του όρου. Ούτε πληρώνει κανείς κάποιο αντίτιμο για τη συμμετοχή του. Ως Α.Μ.Κ.Ε. υποχρεούμαστε να τηρούμε βιβλίο μελών, όμως αυτό το κάνουμε για τυπικούς λόγους.
Στα 9 χρόνια της λειτουργίας μας έχουν συμμετάσχει στην ομάδα δεκάδες άνθρωποι. Φοιτητές που πήραν πτυχίο και έφυγαν, εκπαιδευτικοί που πήραν μετάθεση, κάποιοι που ακολούθησαν για χρόνια, αλλά άλλαξε η οικογενειακή τους κατάσταση, άλλοι που ακολούθησαν επαγγελματική πορεία, που δεν τους άφηνε πλέον ελεύθερο χρόνο, πολλές και διαφορετικές περιπτώσεις. Αυτό που είναι το βασικό όμως είναι πως όλοι αυτοί οι άνθρωποι παραμένουν μέλη της Φωτονήσου. Νέα μέλη έρχονται στην παρέα μας, κάποιοι επιστρέφουν ενεργά μετά από κάποια χρόνια, κάποιοι θεωρούν τους εαυτούς τους μέλη κι ας μην ακολουθούν τη λειτουργία του φωτογραφικού τμήματος, το οποίο είναι αυτό που συναντιέται σε σταθερή βάση. Τους αφορά και αγκαλιάζουν τη συνολική λειτουργία της ομάδας.
- Ποιες είναι οι δραστηριότητες της κολεκτίβας; Σε ποια πεδία απλώνεται;
Καταρχάς έχουμε το φωτογραφικό μας τμήμα. Έχουμε πραγματοποιήσει 3 ομαδικές εκθέσεις και μόλις εκδώσαμε το πρώτο μας φωτογραφικό βιβλίο με τίτλο «Χειμώνας ή σαν να ήταν». Το βιβλίο έγινε σε συμπαραγωγή με το γραφείο οπτικής επικοινωνίας Bend, το οποίο στηρίζει αποφασιστικά τις προσπάθειές μας τα τελευταία χρόνια.
Η κύρια και πιο σύνθετη δράση της Φωτονήσου είναι το πολυθεματικό Φεστιβάλ Τεχνών Σάμου - Ανατολικό Άκρο, που πραγματοποιούμε κάθε χρόνο από το 2020. Είχαμε τη χαρά από την πρώτη χρονιά να συνεργαστούμε με πλειάδα καταξιωμένων καλλιτεχνών, αλλά και φοιτητών καλλιτεχνικών σχολών, οι οποίοι μας τίμησαν με τη συμμετοχή τους. Οι εκδηλώσεις του φεστιβάλ πραγματοποιούνται σε μία μεγάλη χωρική έκταση, τόσο στην πόλη του Καρλοβάσου, όσο και σε πολλά χωριά της Δυτικής Σάμου. Φέτος τον Νοέμβριο θα πραγματοποιήσουμε το 4ο φεστιβάλ, απευθυνόμενοι στους μόνιμους κατοίκους του νησιού, στους μαθητές και στους φοιτητές που ζουν εδώ.
Από το 2020 ξεκινήσαμε το έργο της ψηφιοποίησης των οικογενειακών αρχείων των κατοίκων των Κοντακαιίκων. Αυτό το έργο ολοκληρώνεται τον Σεπτέμβριο, οπότε θα εκδοθεί και ένα βιβλίο, που θα περιλαμβάνει περισσότερες από 700 φωτογραφίες. Το 2022 ξεκινήσαμε την ψηφιοποίηση των οικογενειακών αρχείων του γειτονικού Καρλοβάσου και το καλοκαίρι του 2023 επεκτείναμε την ψηφιοποίηση και στα χωριά της Δυτικής Σάμου. Το έργο αυτό θα κρατήσει για χρόνια. Το γνωρίζουμε αυτό.
Από το 2022 ξεκινήσαμε την υλοποίηση του προγράμματος «Βαυκίς», ενός προγράμματος φιλοξενίας καλλιτεχνών και φοιτητών καλλιτεχνικών σχολών, τους οποίους προσκαλούμε στο νησί για να πραγματοποιήσουν την καλλιτεχνική τους έρευνα, να δημιουργήσουν και να παρουσιάσουν τα έργα τους στο Φεστιβάλ Ανατολικό Άκρο κάθε χρονιάς.
Τέλος, κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου, πραγματοποιούμε διάφορες εκδηλώσεις πολιτισμού, με ομιλίες, παρουσιάσεις καλλιτεχνικού έργου, κινηματογραφικές προβολές και εικαστικές εγκαταστάσεις.
- Εκτός των άλλων, έχετε και παιδικό τμήμα που παρουσιάζει και μία έκθεση.
Το παιδικό τμήμα της Φωτονήσου λειτούργησε για αρκετά χρόνια, όμως είναι τόσες οι εξωσχολικές δραστηριότητες των μαθητών του δημοτικού, που αποφασίσαμε πως θα ήταν προτιμότερο να συνεχιστούν τα μαθήματα φωτογραφίας στο Δημοτικό Σχολείο Κοντακαιίκων, εντεταγμένα στην πρωινή σχολική λειτουργία. Αυτή η απόφαση αποδείχτηκε σωστή και χαιρόμαστε που βρήκαμε μία πραγματικά λειτουργική λύση. Έτσι, στην έκθεση παιδικής φωτογραφίας, που θα δει το κοινό στο Art Space Pythagorion -εγκαινιάστηκε στις 3 Αυγούστου-, στην οποία έβαλε το θαυματουργό της χέρι η Κατερίνα Γρέγου, θα παρουσιαστούν φωτογραφίες των παιδιών τόσο του παιδικού μας τμήματος, από την παλαιότερη λειτουργία του, όσο και από το Δημοτικό Σχολείο Κοντακαιίκων, από τη νεότερη.
- Με τι ασχολείστε επαγγελματικά εσείς και τα άλλα μέλη;
Εγώ είμαι εκπαιδευτικός της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Στη Φωτόνησο έχουμε μία ευρεία γκάμα επαγγελμάτων. Ξυλουργός, οδηγός λεωφορείου, εποχικά εργαζόμενοι στον τουρισμό, δικηγόρος, άλλος εκπαιδευτικός, στρατιωτικός, αγρότης, υπάλληλοι γραφείου. Πολλά και διάφορα. Για να αστειευτώ, όποιος μπορεί να κρατήσει τρυπάνι, να καρφώσει με σφυρί και να κουβαλήσει βαριά αντικείμενα είναι ευπρόσδεκτος, διότι όλα περνάνε από τα χέρια μας.
- Η εξαιρετική ιδέα να ψηφιοποιήσετε οικογενειακά λευκώματα -που επί της ουσίας αποτελούν πολύτιμο ντοκουμέντο- πώς ξεκίνησε;
Ξεκίνησε σαν μία απλή ιδέα στα Κοντακαίικα το 2020, αρχικά μόνο για το συγκεκριμένο χωριό και εξελίχθηκε σε κάτι πολύ μεγαλύτερο.
- Ποια είναι η πρώτη οικογένεια που ανταποκρίθηκε θετικά και άνοιξε τα άλμπουμ της;
Τα μέλη της Φωτονήσου Κυριάκος Φιλιππής και Δέσποινα Τσεσμελή ήταν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν άμεσα.
- Η παλαιότερη φωτογραφία της συλλογής; Ποιους απεικονίζει; Το πιο παλιό έγγραφο;
Η παλαιότερη φωτογραφία της συλλογής προέρχεται από μία μικρή σε έκταση ψηφιοποίηση, που έκανα πριν 20 χρόνια, για τις ανάγκες μίας ιστορικής έρευνας για την περιοχή του Όρμου Καρλοβασίου.
Η φωτογραφία είναι από το αρχείο της, αείμνηστης πλέον, Δέσποινας (Πιπίτσας) Νικήτα. Είναι του 1891 και εικονίζονται οι Ζαχαρίας, Θεοσέβια και Δημήτρης Νικήτας.
Το παλαιότερο έγγραφο προέρχεται από το αρχείο του Γιάννη Καλατζή, αφορά στην περίοδο της Ηγεμονίας της Σάμου, είναι του Ηγεμόνα Κωνσταντίνου Φωτιάδη, με το οποίο καλεί τους δημάρχους του νησιού να ενημερώσουν τον πληθυσμό για την άνοδο στον θρόνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του Σουλτάνου Μουράτ.
- Η αγαπημένη σας φωτογραφία από αυτή την τεράστια συλλογή;
Είναι πάρα πολύ δύσκολο να επιλέξει κανείς μόνο μία. Ίσως ένα γελαστό αγόρι καθισμένο σε ένα ποδήλατο, από το αρχείο του Γιώργου Κατσούρη, φωτογραφία που χρησιμοποιήσαμε σε μία αφίσα – κάλεσμα για την ψηφιοποίηση των αρχείων του Καρλοβάσου.
- Πώς καταφέρατε να εξασφαλίσετε χρηματοδότηση για την ψηφιοποίηση;
Η ψηφιοποίηση γίνεται με δική μας πρωτοβουλία, εθελοντικά. Απαιτεί μεγάλη ποσότητα ενέργειας (συνεννοήσεις, τηλεφωνήματα, συναντήσεις για να μας παραδοθεί το αρχείο, συνεννοήσεις για την επιστροφή του, συχνά ο ιδιοκτήτης μας ξανακαλεί για να μας δώσει κι άλλες φωτογραφίες κλπ), αλλά η ανταμοιβή μας είναι ότι περνούν από τα χέρια μας χιλιάδες φωτογραφίες με καταγεγραμμένο το παρελθόν του νησιού και η ικανοποίηση πως ίσως μπορούμε να βάλουμε ένα λιθαράκι στη διάσωση αυτού του θησαυρού.
- Η συνεργασία σας με τον Γιώργο Σαλαμέ;
Η συνεργασία Φωτονήσου και Ιδρύματος Schwarz ξεκίνησε σαν ιδέα τον Νοέμβριο του 2022. Επιλογή του ιδρύματος για τον καλλιτέχνη που θα έφερνε σε πέρας την αποστολή της καλλιτεχνικής αξιοποίησης του αρχείου ήταν ο Γιώργος Σαλαμέ. Η επιλογή αυτή υπήρξε εξαιρετική. Ο Γιώργος είναι ένας καταξιωμένος καλλιτέχνης, που έχει αξιοποιήσει και στο παρελθόν αρχειακό υλικό, και από την καθημερινή μας συναναστροφή δεν αποδείχτηκε απλώς ένας καλός και αποτελεσματικός επαγγελματίας, αλλά ένας άνθρωπος υψηλού επιπέδου και ιδιαίτερα χαμηλών τόνων. Επειδή έχουμε πολύ καλή εικόνα του αποτελέσματος της εργασίας που πραγματοποίησε κοντά μας, όσοι βρεθούν αυτές τις ημέρες στον χώρο του Art Space Pythagorion θα καταλάβουν πόσο τυχεροί είναι.
Θα πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρω ότι η συνεργασία μας με το Ίδρυμα Schwarz, με επιμελητές και καλλιτέχνες όπως η Κατερίνα Γρέγου, η Ιόλη Τζανετάκη, η Κατερίνα Ζαχαροπούλου και ο Γιώργος Σαλαμέ αποτελεί για τη Φωτόνησο μεγάλη τιμή.
Η συνεργασία αυτή θα μπορούσε να έχει έναν στεγνό, επαγγελματικό χαρακτήρα, με πολύ καλά αποτελέσματα. Το γεγονός όμως ότι πραγματοποιήθηκε σε ένα κλίμα χαράς, με απόλυτη σοβαρότητα μεν, αλλά με διάθεση εορταστική μεταξύ φίλων, είναι για εμάς το σημαντικότερο απ’ όλα.
info
Γιώργος Σαλαμέ
Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα
Σε συνεργασία με τη Φωτόνησο Τεχνών & Πολιτισμού
Ίδρυμα Schwarz
Σύμβουλοι επιμέλειας: Κατερίνα Γρέγου & Ιόλη Τζανετάκη
Art Space Pythagorion, Λιμάνι Πυθαγορείου, Σάμος
Διάρκεια: Έως 25 Σεπτεμβρίου 2023
Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 10.00 – 13.00 και 19:00 – 24:00
Από 1η έως 25 Οκτωβρίου 2023 επίσκεψη κατόπιν συνεννόησης.
Θα υλοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία εκπαιδευτικούς και οργανωμένες ομάδες από τις αρχές Σεπτεμβρίου έως τα τέλη Οκτωβρίου 2023
Εισιτήριο: 2 ευρώ
Είσοδος ελεύθερη: παιδιά, μαθητές, φοιτητές, άνεργοι, άνω των 65