Κωνσταντίνος Καβάφης «Ένας γέρος»
Στου καφενείου του βοερού το μέσα μέρος
σκυμένος στο τραπέζι κάθετ’ ένας γέρος·
με μιαν εφημερίδα εμπρός του, χωρίς συντροφιά.
Και μες των άθλιων γηρατειών την καταφρόνια
σκέπτεται πόσο λίγο χάρηκε τα χρόνια
που είχε και δύναμι, και λόγο, κ’ εμορφιά.
Ξέρει που γέρασε πολύ· το νοιώθει, το κυττάζει.
Κ’ εν τούτοις ο καιρός που ήταν νέος μοιάζει
σαν χθες. Τι διάστημα μικρό, τι διάστημα μικρό.
Και συλλογιέται η Φρόνησις πως τον εγέλα·
και πως την εμπιστεύονταν πάντα — τι τρέλλα! —
την ψεύτρα που έλεγε· «Αύριο. Έχεις πολύν καιρό.»
Θυμάται ορμές που βάσταγε· και πόση
χαρά θυσίαζε. Την άμυαλή του γνώσι
κάθ’ ευκαιρία χαμένη τώρα την εμπαίζει.
.... Μα απ’ το πολύ να σκέπτεται και να θυμάται
ο γέρος εζαλίσθηκε. Κι αποκοιμάται
στου καφενείου ακουμπισμένος το τραπέζι.
Επαρχιακός δρόμος, στο ραδιόφωνο πιάνει μόνο Ελληνική Ραδιοφωνία και ξαφνικά παίζει αυτό το μελοποιημένο ποίημα σε μουσική του Στέφανου Κορκολή και τραγουδισμένο από τη Σοφία Μανουσάκη. Οι υπαρξιακοί κλονισμοί έρχονται πάντα και σε βρίσκουν σε στιγμές ανύποπτες.
Ο Καβάφης έγραψε αυτό το ποίημα σε ηλικία 31 ετών και μεγαλώνοντας αναρωτήθηκε αν ήταν έγκυρο. Η αλήθεια είναι πως ο κόσμος του Καβάφη είναι πολύ μπροστά ακόμη και για τον σημερινό άνθρωπο. Και κατά τη γνώμη μου το ποίημα δεν είναι απλώς έγκυρο. Είναι η τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης ντυμένη με λέξεις τόσο λιτά, που την κάνει να μοιάζει με σοφό αγγελιοφόρο άλλης εποχής.
Όταν είσαι νέος, η νεότητα είναι μερικές φορές αβάσταχτη. Δεν μπορείς να διαχειριστείς τα συναισθήματά σου και νομίζεις πως αρκεί μια δύσκολη στιγμή για να χαθούν όλα. Είσαι ανίσχυρος απέναντι στους μεσήλικες που κατέχουν τον κόσμο. Κυρίως, δεν συνειδητοποιείς πως όσα έχεις, η ομορφιά, τα νιάτα, η σωματική δύναμη, είναι προορισμένα να χαθούν.
Είναι να απορεί κανείς γιατί οι άνθρωποι, ενώ γνωρίζουν πολύ καλά πως η ζωή τους είναι ορισμένη, έχουν αυτήν την τυφλότητα απέναντι στην εξασθένιση που μέρα με τη μέρα πριονίζει τη ζωή τους. Είναι ένας μηχανισμός άμυνας; Είναι αλαζονεία; Είναι έλλειψη αντίληψης και νοημοσύνης;
Σίγουρα η αφελής κοινωνία μας δεν βοηθά να κάνει κανείς υπαρξιακές συνειδητοποιήσεις. Η ενέργεια εξαντλείται στο πώς θα κάνεις στο σώμα και στο πρόσωπό σου ανακαίνιση. Μα ένα κτήριο που παλιώνει, όσο κι αν βάφεις τους εξωτερικούς τοίχους, μέσα έχει πατώματα που τρίζουν και ρωγμές και πέφτουν σοβάδες. Είσαι χαζός αν πιστεύεις πως δεν θα έρθει η στιγμή που θα καταρρεύσει το κτήριο. Οι μεσήλικες λοιπόν σήμερα θα ντυθούν νεανικά για να μην ξεχωρίζουν από το πλήθος των νέων και οι πολύ ηλικιωμένοι είναι πάντα κάπου κρυμμένοι. Αυτός ο κόσμος δεν είναι για χέρια που τρέμουν και αδύναμα σώματα μα μακριά από αυτούς τους ανθρώπους χάνουμε και όλη τη σοφία που απέκτησαν έχοντας καταφέρει να αντέξουν αυτό που λέγεται ανθρώπινη ζωή για τόσο καιρό.
Έτσι λοιπόν σε αυτήν την κοινωνία αυτός ο Γέρος του Καβάφη είναι πολύτιμος. Έρχεται να μας αφυπνίσει σαν να μας ρίχνει ένα ηχηρό χαστούκι την ώρα που είμαστε εντελώς αποχαυνωμένοι. Η φρόνησις θα σας γελάσει, μας λέει, και είναι τρέλα να νομίζετε πως το αύριο είναι πολύς καιρός.
Κι ύστερα αποκοιμιέται στο τραπέζι. Και ο 31χρονος Καβάφης τον κοιτάζει με συμπόνια, ενδιαφέρον και διορατικότητα, όπως κοιτάζουν οι μεγάλοι λογοτέχνες καθετί σημαντικό που δεν κοιτάζει ποτέ κανένας άλλος. Εμείς οι υπόλοιποι σηκωνόμαστε από τις καρέκλες μας κουρασμένοι και όλο κάτι που λαχταράμε ενοχλεί σαν μύγα το υπερφορτωμένο μυαλό μας. Αύριο. Έχουμε πολύ καιρό.