Η έννοια των εικονικών κόσμων κάποτε αποτελούσε αποκλειστικότητα της Επιστημονικής Φαντασίας, ωστόσο στην εποχή μας, ταυτόχρονα «ταραγμένη» αλλά και «υψηλής τεχνολογίας», με τις δυνατότητες «διαφυγής» που παρέχουν (με πολλούς και διάφορους τρόπους) το Ίντερνετ και οι σύγχρονες ψηφιακές συσκευές, τείνουν να φαντάζουν σε πολλούς ιδιαίτερα γοητευτικοί- και αυτό είναι, σε γενικές γραμμές, το αντικείμενο του «SoftEarth» (Εκδόσεις Πηγή), ενός φιλοσοφικών προεκτάσεων μυθιστορήματος επιστημονικής φαντασίας του Σωτήρη Κατσιμίχα.
Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ο ιδιοφυής Εύπολις, ο οποίος, αντιμέτωπος με τις δοκιμασίες της ζωής, βρίσκεται μπροστά στην προοπτική να υπηρετήσει τη SoftEarth- μια πολιτεία όπου συνυπάρχουν ηλεκτρονικές οντότητες και πραγματικοί, βιολογικοί άνθρωποι, οι οποίοι έχουν θυσιάσει μέρος του εαυτού τους.
Ο κ. Κατσιμίχας, Δρ. Μηχανολόγος Μηχανικός και διευθύνων σύμβουλος και πρόεδρος του ΔΣ. της Θερμογκάζ ΑΕ, αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στο πόσο κοντά βρίσκεται η προοπτική της επιλογής οριστικής μετάβασης σε εικονικούς κόσμους, απαλλαγμένους από πόνους, ασθένειες, ανάγκες κλπ και γεμάτοι ηδονές, ενώ εξετάζει τον ρόλο της φιλοσοφίας στην εποχή μας. Παράλληλα, ερωτηθείς για το αν η πραγματικότητά μας είναι δυστοπική, υπενθυμίζει πως, παρά τις «αναταράξεις» που βιώνει ο κόσμος μας, η ανθρωπότητα διανύει σήμερα τις πιο ειρηνικές και ελεύθερες στιγμές στιγμές της- κάτι που όμως μπορεί να αλλάξει ταχύτατα.
Κλείνοντας, εκφράζει την άποψη πως η μόνη λογική λύση για το μεγαλύτερο πρόβλημα της ανθρωπότητας, τον κίνδυνο του αυτοαφανισμού, είναι η δημιουργία μιας παγκόσμιας ένωσης, με ίσα δικαιώματα και αλληλεγγύη σε όλα τα μέλη της- κάτι ο ίδιος παραδέχεται πως μπορεί να ακούγεται ως μια ουτοπική λύση, «αλλά δεν θα είναι όταν όλοι την αποδεχτούμε ως αναγκαία».
HuffPost Greece: Πώς προέκυψε η ιδέα για το SoftEarth; Ποια ήταν τα ερεθίσματα;
Σωτήρης Κατσιμίχας: Η SoftEarth είναι ένας εικονικός κόσμος χωρίς επιστροφή, που τοποθετείται χρονικά σε περίπου μισόν αιώνα από τώρα. Οι συμμετέχοντες σε αυτόν δεν μπορούν να επιστρέψουν στον πραγματικό φυσικό κόσμο, δηλαδή στο σώμα τους. Ο λόγος είναι ότι για τη βέλτιστη δυνατή ένταξη στον εικονικό κόσμο, οι συνδέσεις του εγκεφάλου με το σώμα πρέπει να αντικατασταθούν με συνδέσεις του εγκεφάλου με τον υπολογιστή.
Πάντα με απασχολούσε αυτή η προοπτική της συμμετοχής σε έναν εικονικό κόσμο. Τις τελευταίες δεκαετίες η προοπτική αυτή έρχεται όλο και πιο κοντά και – η άποψη μου είναι ότι – καθίσταται αναπόφευκτη στο άμεσο μέλλον. Πως εξηγώ αυτή μου την πεποίθηση; Κατ’ αρχάς παίρνω παράδειγμα από τη δική μου εξέλιξη. Γεννήθηκα σε μια εποχή που δεν υπήρχαν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, ούτε στα γραφεία, ούτε στα σπίτια, ούτε κινητά και σήμερα περνώ το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μου μπροστά σε οθόνες. Είμαι με το ένα πόδι μέσα στον εικονικό κόσμο.
Με την ταχύτητα, δε, που εξελίσσονται οι υπολογιστές, αλλά και η νευροεπιστήμη, είναι θέμα λίγου χρόνου η επιτυχής σύνδεση του ανθρωπίνου εγκεφάλου με υπολογιστές και η επίσκεψή μας σε εικονικούς κόσμους χωρίς τα βοηθήματα VR. Είναι σίγουρο ότι τότε κάποιοι από εμάς θα προτιμήσουν την οριστική μετάβαση σε έναν εικονικό κόσμο, ο οποίος θα είναι απαλλαγμένος από πόνους, ασθένειες, φυσικές ανάγκες, ενώ παράλληλα θα βρίθει αγαθών και ηδονών, των οποίων η αίσθηση δεν θα διαφέρει σε τίποτα από αυτές του φυσικού μας κόσμου.
Γιατί «φιλοσοφικό» μυθιστόρημα Επιστημονικής Φαντασίας;
Κατ΄αρχάς θέλω να τονίσω ότι μιλάμε για πραγματικά επιστημονική φαντασία, για προβλέψεις, δηλαδή που βασίζονται στην επιστήμη και τη λογική. Η επιστήμη και η λογική είναι άμεσα συνδεδεμένες με τη φιλοσοφία – αν δεν είναι μέρος της – και, ως εκ τούτου, η φιλοσοφία έρχεται και δένει πολύ καλά με την επιστημονική φαντασία.
Το σπουδαιότερο και ομορφότερο σημείο τομής της φιλοσοφίας με την επιστημονική φαντασία είναι τα νοητικά πειράματα. Τι θα γινόταν αν ο κόσμος ή μία συνθήκη του κόσμου άλλαζε; Τι σημαίνει αυτή η αλλαγή για τον σκοπό του ανθρώπου, για την ηθική, για την ίδια μας την ύπαρξη; Γενικά η επιστημονική φαντασία είναι ένα πολύ καλό εργαλείο για την εφαρμογή και την εκλαΐκευση της φιλοσοφίας και ως τέτοιο το χρησιμοποίησα.
Πώς αποφασίσατε να γράψετε γενικότερα;
Η αρχική μου ιδέα και σκοπός ήταν να γράψω ένα φιλοσοφικό έργο. Το ήθελα για πολλά χρόνια. Ο κορονοϊός μου έδωσε την ευκαιρία, ή, καλύτερα, εξουδετέρωσε τις δικαιολογίες ότι δεν υπάρχει χρόνος. Άρχισα, λοιπόν, να γράφω φιλοσοφία και, για να τονίσω το γεγονός ότι στην φιλοσοφία δεν υπάρχουν θέσφατα, το έκανα με τη μορφή διαλόγων, που μου επέτρεπαν να παραθέσω περισσότερες από μία απόψεις για κάθε θέμα.
Αλλά οι φιλοσοφικές ιδέες, εκτός από μαχητές είναι και αφηρημένες. Και ο μόνος τρόπος να εκλαϊκευτούν και να χωνευτούν είναι η χρήση απτών παραδειγμάτων. Η αμφισβήτηση της πραγματικότητας, η ύπαρξη ψυχής και θεού, ο σκοπός της ζωής, η ηθική και όλες οι υπόλοιπες φιλοσοφικές ιδέες γίνονται πολύ καλύτερα κατανοητές μέσα από παραδείγματα. Με την ευρεία χρήση των παραδειγμάτων, σταδιακά δημιουργήθηκε μία ολόκληρη ιστορία, που έγινε μυθιστόρημα με μυστήριο και ανατροπές.
Πόσο κοντά θεωρείτε ότι βρίσκεται ο κόσμος μας στον κόσμο που περιγράφετε στο βιβλίο σας;
Πιστεύω ότι στα τέλη του αιώνα, αν υπάρχει ακόμα ανθρωπότητα, θα προσφέρεται ευρέως η δυνατότητα να κατοικούμε σε εικονικούς κόσμους και τότε πολλοί άνθρωποι θα επιλέγουν αυτή την ανέμελη και γεμάτη ηδονές ζωή έναντι της δύσκολης και επίπονης ζωής στον φυσικό κόσμο. Πέραν των πλεονεκτημάτων που ανέφερα για το άτομο, έχει και η κοινωνία οφέλη από τη «μετανάστευση» μέρους της σε εικονικούς κόσμους, αφού οι «εικονικοί μετανάστες» θα έχουν σχεδόν μηδενικές ανάγκες πόρων και ενέργειας, οπότε μέσω των εικονικών κόσμων θα μπορούν να λυθούν ενεργειακά, πληθυσμιακά και κοινωνικά ζητήματα. Μπορεί μια τέτοια προοπτική να μας φαίνεται τώρα απάνθρωπη, αποκρουστική και επικίνδυνη, αλλά, όπως και όλες οι εξελίξεις της τεχνολογίας, έτσι και η μετάβαση σε εικονικούς κόσμους, θα έχει και αρνητικές και θετικές πτυχές.
Εν κατακλείδι, θεωρώ ότι οι εικονικοί κόσμοι θα αποτελέσουν βασικό συστατικό της ανθρωπότητας στο άμεσο μέλλον.
Θα χαρακτηρίζατε την πραγματικότητά μας δυστοπική; Ναι ή όχι και γιατί;
Κάθε πραγματικότητα θεωρείται καλή, κακή, κανονική, ακραία ή οτιδήποτε άλλο, πάντα σε σύγκριση με αυτό που έχουμε συνηθίσει να ζούμε. Έτσι, εγώ που δεν έχω ζήσει πόλεμο, θεωρώ κάθε εικόνα πολέμου δυστοπία, σε αντίθεση με τον παππού μου το 1950. Αν θέλουμε, όμως, να είμαστε δίκαιοι και ρεαλιστές, η ανθρωπότητα διανύει σήμερα τις πιο ειρηνικές, ελεύθερες και ευτυχείς στιγμές της. Ποτέ άλλοτε ο μέσος άνθρωπος δεν ήταν πιο ασφαλής, εύπορος, καλοζωισμένος, σοφός και ελεύθερος. Οπότε, όχι, σίγουρα δεν ζούμε σε δυστοπία. Αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι με τους προγόνους μας, εμείς ζούμε σε μία ευτοπία. Παρά ταύτα, επειδή είμαστε πλέον στην εποχή της ταχύτητας, πολύ γρήγορα μπορεί να αλλάξει αυτό και να έχουμε δυστοπία από τη μια στιγμή στην άλλη.
Λαμβάνοντας υπόψιν τις εξελίξεις των τελευταίων ετών, αν αρχίζατε να γράφετε τώρα το SoftEarth, θα αλλάζατε κάτι;
Το SoftEarth γράφτηκε το 2020, αλλά θα μπορούσε να γραφτεί και το 1990 και – προβλέπω – και το 2050. Πιστεύω ακράδαντα ότι η ανθρωπότητα θα περάσει από τη φάση των εικονικών κόσμων, η οποία μπορεί να είναι και η τελική της φάση. Παράλληλα ελπίζω να περάσει από αυτή τη φάση, γιατί αυτό θα σημαίνει ότι θα έχει προσπεράσει σώα τη φάση του αυτοαφανισμού με τα πυρηνικά όπλα.
Υπάρχει μία βάσιμη θεωρία που λέει ότι, αν υπάρχουν εξωγήινοι και είναι πολύ πιο εξελιγμένοι από εμάς, δεν έχουν έλθει να μας βρούνε γιατί είναι βυθισμένοι και πανευτυχείς μέσα στους εικονικούς τους κόσμους.
Αν σας ζητούσαμε να περιγράψετε τον κόσμο μας όπως φαντάζεστε πως θα είναι σε μισό αιώνα από σήμερα, πώς θα το κάνατε;
Όπως είπα και πριν, για εμένα υπάρχουν δύο βασικά σενάρια:
Στο πρώτο, το αδιαμφισβήτητα δυστοπικό, η ανθρωπότητα θα αφανιστεί ή θα δεχθεί ένα πολύ ισχυρό πισωγύρισμα από έναν πυρηνικό πόλεμο.
Στο δεύτερο σενάριο, στο business as usual, θα υπάρχουν, όπως και σήμερα δημοκρατίες και δικτατορίες – ελπίζω λιγότερες ή και καθόλου – και οι άνθρωποι στις δημοκρατίες θα συνεχίσουν να προοδεύουν.
Σε αυτό το δεύτερο, θετικό σενάριο, δύο θα είναι οι κύριοί μας προβληματισμοί: οι εικονικοί κόσμοι και η αθανασία. Η προσωρινή μετάβαση σε έναν εικονικό κόσμο θα μπει στην καθημερινότητά μας, αλλά και η οριστική μετανάστευση σε έναν εικονικό κόσμο θα είναι ένα μεγάλο δίλημμα. Για το δεύτερο ζήτημα δεν υπάρχει δίλημμα: Όλοι θέλουν την αθανασία, αλλά, τουλάχιστον στην αρχή, λίγοι θα μπορούν να την πληρώσουν, οπότε θα υπάρχουν μεγάλα κοινωνικά ζητήματα.
Σημειωτέον ότι τα δύο ζητήματα, των εικονικών κόσμων και της αθανασίας, δεν είναι τελείως ανεξάρτητα μεταξύ τους, αφού μέσα σε έναν εικονικό κόσμο, όπου το μόνο ζωντανό μας όργανο θα είναι ο εγκέφαλος, η αθανασία θα είναι πολύ πιο εύκολα επιτεύξιμη.
Κλείνοντας- πιστεύετε πως μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι όσον αφορά στην πορεία του κόσμου μας;
Ο άνθρωπος είναι ένα λογικό ον, αλλά, δυστυχώς, βλέπουμε γύρω μας πολλή ανοησία. Το πιο επείγον και σοβαρό ζήτημα που πρέπει να λυθεί, πριν να είναι πολύ αργά, είναι το θέμα της ένωσης ολόκληρης της ανθρωπότητας σε ένα κράτος. Όσο υπάρχουν κράτη και στρατοί, πάντα θα υπάρχουν είτε δικτάτορες είτε ακόμα και δημοκρατικά εκλεγμένοι ηγέτες που θα μπορούν να προκαλέσουν πολέμους.
Τα προηγμένα κράτη πρέπει να βοηθήσουν τα υπανάπτυκτα και να απαιτήσουν μια παγκόσμια ένωση, η οποία κάποια στιγμή δεν θα έχει ούτε σύνορα ούτε αντιπάλους στρατούς. Μπορεί να ακούγεται σαν παραμύθι, αλλά δεν υπάρχει άλλη λογική λύση στο μεγαλύτερο πρόβλημα της ανθρωπότητας: τον κίνδυνο του αυτοαφανισμού.
Το παράδειγμα μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης - κράτους θα ήταν σημαντικό, όταν και αν ευδοκιμήσει. Μια Παγκόσμια Ένωση ανοιχτή σε όλα τα κράτη, με ίσα δικαιώματα και αλληλεγγύη στα άπορα μέλη της είναι η μόνη λύση, που μπορεί να ακούγεται ουτοπική, αλλά δεν θα είναι όταν όλοι την αποδεχτούμε ως αναγκαία. Άρα, κρίνοντας από την ανοησία και τον φανατισμό δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος, αλλά ο άνθρωπος πέτυχε τόσα πολλά τους τελευταίους αιώνες. Γιατί να μην πετύχει και την Παγκόσμια Ένωση;