Η πρόσφατη (18.09.2022) πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [1] να αναστείλει το ένα τρίτο των κονδυλίων του προϋπολογισμού της Ουγγαρίας από την ΕΕ, και η σχετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να κηρύξει τη χώρα ”μη δημοκρατική”, υποδηλώνουν μια νέα αναβάθμιση του αγώνα των θεσμικών οργάνων της ΕΕ κατά των θεωρούμενων ως «αυταρχικών» κρατών-μελών της ΕΕ.
Ειδικότερα, ένα ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 15ης Σεπτεμβρίου που εγκρίθηκε με άνετη πλειοψηφία (433 υπέρ, 123 κατά και 28 αποχές), δήλωσε ότι από το 2010 η Ουγγαρία έχει εξελιχθεί σε ένα ”υβριδικό καθεστώς εκλογικής απολυταρχίας”, συνεπώς δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί ένα δημοκρατικό κράτος. Το αξιοσημείωτο είναι πως για πρώτη φορά το δημοκρατικό πολιτικό όργανο της Ένωσης, προχώρησε σε μια ξεκάθαρη απόφαση κατά του καθεστώτος του Όρμπαν.
Να θυμίσουμε πως οι καταγγελίες κατά της ουγγρικής κυβέρνησης αφορούν σε θέματα διαφθοράς, για το «κράτος δικαίου», την αδιαφάνεια στους δημόσιους διαγωνισμούς, για σοβαρά θέματα στη νομοθετική διαδικασία, αυταρχικές συμπροφορές, ελλείμματα στη δημοκρατία, στην ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, και αλλά πολλά.
Τα τελευταία δύο (2) χρόνια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βελτίωσε σημαντικά την εργαλειοθήκη της που έχει σχεδιαστεί για την ενίσχυση του κράτους δικαίου και την επιβολή κυρώσεων στα κράτη μέλη που παραβιάζουν τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ. Η αναστολή των πόρων του Μηχανισμού της Ευρωπαϊκής Διευκόλυνσης Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ERRF) και η ενεργοποίηση του Κανονισμού για τους περιοριστικούς όρους κατά της κυβέρνησης της Ουγγαρίας άφησαν την εντύπωση ότι η Επιτροπή μάλλον πήρε τα μαθήματά της από τη δεκαετή μη επιτυχή διαχείριση του όλου ζητήματος.
Για αυτό άλλωστε, η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αναστείλει την καταβολή 7,5 δισ. ευρώ -σχεδόν το ένα τρίτο των εθνικών κονδυλίων της Ουγγαρίας στο πλαίσιο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ (ΠΔΠ) 2021-2027- λόγω παραβιάσεων του κράτους δικαίου, αποτελεί μια γενναία κίνηση της Επιτροπής, με κίνδυνο όμως να βυθίσει την Ουγγαρία σε βαθιά ύφεση…
Εύλογα, λοιπόν τίθεται το ερώτημα ποια θα είναι η στάση της Ένωσης μετά την απόφαση του Ε.Κ.; Θα προχωρήσει σε περισσότερο συγκρουσιακή στάση υλοποιώντας την απόφασή της για την αναστολή χρηματοδότησης του καθεστώτος του Όρμπαν, ή θα προχωρήσει σε περισσότερο ήπια προσέγγιση που ενδεχομένως να περιλαμβάνει και αρκετούς συμβιβασμούς, προκειμένου να διασφαλιστεί η ενότητα της ΕΕ και να αποφευχθεί η βύθιση της ουγγρικής οικονομίας σε δυσμενείς ρυθμούς ύφεσης; Μιας προοπτικής που με όρους ευρωενωσιακής αλληλεγγύης είναι πολιτικά κατανοητό, όμως με όρους δημοκρατικής λειτουργίας της ΕΕ, γεννά πολλά ερωτηματικά και αμφισημίες.
Σαφώς ουδείς θέλει ο ουγγρικός λαός να αντιμετωπίσει μια οικονομική κατάρρευση, κάτι που αναμφίβολα θα προκαλέσει παράπλευρες αρνητικές επιπτώσεις και σε άλλα, ειδικά όμορα, μέλη της Ένωσης. Μια σαφώς αρνητική προοπτική που ειδικά κατά την παρούσα εξαιρετικά κρίσιμη γεωπολιτική συγκυρία, αυτό να προκαλέσει ένα κόστος που όχι μόνον η Ουγγαρία, ή και οι όμορες χώρες μέλη, αλλά κανείς στην Ένωση δεν είναι διατεθειμένος να αναλάβει. Υπό αυτή την σύνθετη ανάγνωση, ευλόγως αυτός είναι ένας από τους βασικότερους λόγους που η Ένωση φαίνεται να ζυγίζει προσεκτικά τα επόμενα βήματα της…
Όμως ακόμα και αν η Επιτροπή δεσμευόταν να παίξει σκληρό παιχνίδι με τον Όρμπαν και πρότεινε την αναστολή των 7,5 δισ. ευρώ στο Συμβούλιο – δηλ. στο όργανο λήψης αποφάσεων της ΕΕ που ενεργεί με ειδική πλειοψηφία σύμφωνα με τον κανονισμό για την αιρεσιμότητα- είναι αβέβαιο αν τα κράτη μέλη θα στηρίξουν την πρόταση της Επιτροπής, γνωρίζοντας την αρχιτεκτονική της ενωσιακής διακυβέρνησης.
Είναι βέβαιο πως το Συμβούλιο θα δει τη «Μεγάλη Εικόνα» του πολιτικού πεδίου εντός της ΕΕ, όπου αφενός στην Ένωση το περιβάλλον είναι αρκετά ρευστό (βλ. αποτελέσματα των ιταλικών εκλογών, την αναβίωση της πολωνο-ουγγρικής αντιευρωπαϊκής συμμαχίας και τη συνεχή εκδήλωση πολιτικών στενής κεντροευρωπαϊκής αλληλεγγύης εις βάρος των χωρών της περιφέρειας και δη του Ευρωπαϊκού νότου), και αφετέρου, σε διεθνές επίπεδο μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, οι διεθνείς ανακατατάξεις και συσχετισμούς δυνάμεων έχουν αλλάξει άρδην.
Αυτό που διαφαίνεται είναι πως η γεωπολιτική συγκυρία (τόσο σε ευρύτερο διεθνές, όσο και σε εσωτερικό ενωσιακό πλαίσιο) λειτουργεί υπέρ του Όρμπαν. Όμως, η ενίσχυση και η υποστήριξη (είτε οικονομική, είτε πολιτική) ενός «μη δημοκρατικού» (κατά την Απόφαση του ΕΚ) καθεστώτος σίγουρα αποτελεί άλλη μια ωρολογιακή βόμβα στους κόλπους της Ένωσης.
Καίρια διλήμματα για την Ένωση, ως έναν παγκόσμιο φορέα που πρεσβεύει διαχρονικά τις οικουμενικές αξίες της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας και της ισονομίας. Αλλά και τη εσωτερικής αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών – μελών της.
Ταυτόχρονα όμως, στο ίδιο κάδρο ενυπάρχουν και άλλες μείζονες ευρωπαϊκές συνιστώσες που προβλέπονται εξίσου στο Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο, ειδικά το «Συνταγματικό», όπως η προστασία των Ευρωπαϊκών αρχών και αξιών (τα Ευρωπαϊκά «ιδεώδη» [2], του Ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, της Ευρωπαϊκής ταυτότητας και Ευρωπαϊκής Ιθαγένειας [3], η «συνένωση των οικονομικών τους δυνάμεων» [4], η κοινή «επιδίωξη για την εξάλειψη των ανισοτήτων» [5] κλπ.
Η Ευρώπη βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με πολλά, κρίσιμα και μάλιστα ζωτικά υπαρξιακά διλήμματα, και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναλογιστεί και η Ένωση (ως πολιτική οντότητα), και δη τα κράτη μέλη της, αλλά και οι Ευρωπαϊκοί λαοί και οι πολίτες της σε ατομικό επίπεδο, ποια θα είναι η επόμενή της ημέρα. Θέλει να προχωρήσει στην ολοκλήρωση της ενοποιητικής διαδικασίας, με ότι αυτό συνεπάγεται (ποιοι θα ακολουθήσουν, με ποιο θεωρητικό – ιδεολογικό-πολιτικό υπόβαθρο θα προχωρήσει αυτή η διαδικασία, κλπ.) ή θα παραμείνει στο μετέωρο βήμα που βρίσκεται ειδικά από την καταψήφιση του «ευρωσυντάγματος» έως σήμερα;
Για άλλη μια φορά, η Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με την ιστορία, αλλά και με την ίδια της την ύπαρξη καθώς ήλθε η ώρα να αποφασίσει ποια Ευρώπη θέλει, ποιο θα είναι το ενωσιακό μέλλον σε σχέση με κρίσιμα ζητήματα, στα οποία οφείλουν να έχουν ενεργό συμμετοχή οι ευρωπαίοι πολίτες.
***
Δρ. Ελευθερία Φτακλάκη
Διεθνολόγος/Πολιτικός επιστήμων
Διδάκτωρ ευρωπαϊκών σπουδών και διεθνών συνεργασιών/ Post Doc ερευνήτρια
1 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 18.9.2022, COM(2022) 485 final, Διαθέσιμο στο https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:9473778e-372b-11ed-9c68-01aa75ed71a1.0020.02/DOC_1&format=PDF
2 «Προοίμιο», Συνθήκη Λισαβόνας, 2007/8.
3 Άρθρο 20, Συνθήκη Λισαβόνας, 2007/8.
4 Ibid.
5 Άρθρο 8, Συνθήκη Λισαβόνας, 2007/8.