Κατά τη κρίση χρέους της Ελλάδας, το θέμα της έκδοσης ομολόγων αμοιβαιοποιημένου χρέους στην ευρωζώνη, γνωστών και ως ευρωομολόγων, αποτελούσε θέμα ταμπού.
Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ένα από τα κυρίαρχα και δομικά προβλήματα της ΕΕ είναι ο διττός τρόπος έκφρασης του επενδυτικού κινδύνου εντός της ευρωζώνης.
Σε ένα κράτος, ο επενδυτικός κίνδυνος του ίδιου του κράτους και του προϋπολογισμού του, εκφράζεται από το νόμισμα και από τα κρατικά ομόλογα του. Στην ευρωζώνη, έχουμε το παράδοξο φαινόμενο, ο κίνδυνος που εκφράζει το νόμισμα να είναι συλλογικός (αφορά συλλογικά όλα τα κράτη που έχουν ευρώ), ενώ ο κίνδυνος που εκφράζεται μέσα από τα ομόλογα είναι εθνικός (γι′ αυτό και στην κρίση χρέους μπορούσαν να χρεοκοπήσουν κάποιες μεμονωμένες χώρες ενώ ήταν στο ευρώ). Έτσι έχουμε το πρόβλημα ότι σε νομισματικό επίπεδο ένα κράτος έχει αμοιβαιοποιημένο, δηλαδή ”μοιρασμένο” τον κίνδυνο του, ενώ για το κρατικό χρέος ο καθένας πορεύεται μόνος του.
Ανασταλτικός παράγοντας για το ευρωομόλογο ήταν πάντα -κυρίως- η Γερμανία. Το Βερολίνο, πολύ ψυχρά, εκτιμούσε ότι εφόσον αντιπροσώπευε τον χαμηλότερο κίνδυνο ως κράτος, η ”συγχώνευση ” ρίσκου με άλλες χώρες θα οδηγούσε σε ψηλότερα επιτόκια δανεισμού για τη Γερμανία και τον προϋπολογισμό της.
Το αντεπιχείρημα που -λίγοι- διατυπώναμε από τότε, ήταν ότι μια χώρα όπως η Γερμανία όπου οι εξαγωγές ισοδυναμούν με το 50% του ΑΕΠ, (η μόνη χώρα στον κόσμο με τόσο ψηλό ποσοστό) είναι στην ουσία χώρα υψηλού και όχι χαμηλού κινδύνου, αφού η οικονομία της (και τα έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού) είναι υπέρμετρα εκτεθειμένα στις διακυμάνσεις των εξαγωγών της.
“Απαξ και αντικαταστήσουμε σταδιακά τα εθνικά με κοινά, ευρωπαϊκά ομόλογα, θα πρέπει -αναγκαστικά- να αντικαταστήσουμε και τους εθνικούς προϋπολογισμούς με ένα κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό.”
Τώρα, μετά τις φοβερές ανακατατάξεις που φέρνει η κρίση του κορονοϊού, η Γερμανία φαίνεται διατεθειμένη να εξετάσει την έκδοση αμοιβαιοποιημένου ευρωπαϊκού χρέους, την έκδοση δηλαδή κοινού, ευρωπαϊκού ομολόγου. Το σκεπτικό, όπως ακούγεται αυτές τις μέρες, είναι η έκτακτη έκδοση ομολόγων για την ευρωζώνη, τα οποία κάποιοι έχουν χαρακτηρίσει κορονο-ομόλογα, ώστε να χρηματοδοτηθούν τα -πρωτοφανή- μέτρα στήριξης επιχειρήσεων και πολιτών που πλήττονται από την πανδημία.
Η στροφή αυτή της Γερμανίας συνδέεται βεβαίως με όλα τα παραπάνω σε σχέση με τις εξαγωγές της (και την τάση ραγδαίας πτώσης τους), και δείχνει το αυτονόητο: Κάθε κράτος που είναι δομημένο σε μη-ισορροπημένες οικονομικές βάσεις, έχει αυξημένο κίνδυνο, και αυτό αργά ή γρήγορα θα φανεί.
Για την ΕΕ και την Ευρωζώνη η, αναπόφευκτη, αυτή στροφή αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία καθώς η έκδοση ευρωπαϊκών ομολόγων αμοιβαιοποιημένου χρέους θα αποτελέσει σημείο καμπής για την εξέλιξη της Ένωσης.
Ενώ τα πρώτα ομόλογα μπορεί να εκδοθούν για την αντιμετώπιση του κορονοϊού, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι άπαξ και αντικαταστήσουμε σταδιακά τα εθνικά με κοινά, ευρωπαϊκά ομόλογα, θα πρέπει -αναγκαστικά- να αντικαταστήσουμε και τους εθνικούς προϋπολογισμούς με ένα κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό.
“Ο κορονοϊός όμως έχει τη δυναμική να λειτουργήσει ως ο δούρειος ίππος που θα αλώσει το κράτος εντός της ΕΕ.”
Μια τέτοια εξέλιξη έχει συγκλονιστικές συνέπειες για την έννοια του κράτους-έθνους εντός της ΕΕ. Μέχρι τώρα οι εθνικοί προϋπολογισμοί τίθενται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία κάνει απλές συστάσεις επ’ αυτών. Η έκδοση κοινών ομολόγων όμως, σημαίνει ότι -αναγκαστικά- η Επιτροπή θα είναι αυτή που θα προσδιορίζει τα σημεία του προϋπολογισμού που θα κατευθύνονται τα κεφάλαια που αναλογούν στην κάθε χώρα από τα κοινά ομόλογα. Η δημοσιονομική πολιτική -στην ουσία- θα περάσει πλέον από το εθνικό σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αν κάτι τέτοιο μας φαίνεται συγκλονιστικό για μια χώρα σαν την Ελλάδα που έχει ήδη συνηθίσει σε «ελέγχους» από την Επιτροπή, σκεφτείτε τι σημαίνει για χώρες όπως η Γερμανία, Γαλλία κλπ.
Το μέγεθος της αλλαγής είναι συγκλονιστικό και αυτό σημαίνει ότι αυτές θα συνεχίσουν να συναντούν ισχυρότατες αντιστάσεις. Ο κορονοϊός όμως έχει τη δυναμική να λειτουργήσει ως ο δούρειος ίππος που θα αλώσει το κράτος εντός της ΕΕ. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση άλλωστε, κάθε φορά που συναντά ένα -φαινομενικά ανυπέρβλητο- σημείο καμπής, προχωρά μπροστά μέσω της αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων.
Όσο και αν φαίνεται περίεργο λοιπόν, αυτή τη στιγμή το συγκλονιστικό νέο για την Ευρώπη δεν είναι ο κορονοϊός αλλά το ευρωομόλογο...