Ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο σήμερα, ο Έλον Μασκ, επαναφέρει ένα παλιό σενάριο επιστημονικής φαντασίας ως «λογική κατάληξη» της τεχνητής νοημοσύνης. Όπως λέει, «αν οι μηχανές παράγουν σχεδόν τα πάντα, τότε το χρήμα χάνει τον ρόλο του ως μηχανισμός κατανομής και η δουλειά γίνεται χόμπι».
Άραγε ακούγεται σαν “τρέλα”; Ε, λοιπόν, αυτές τις σκέψεις του, αφού μιλάει για τεχνητή νοημοσύνη και ρομπότ, τις δώσαμε για ανάλυση σε κάτι το αντίστροιχο. Στο ChatGPT. Με την παράκληση να μας κάνει ένα άρθρο. Και ιδού το.αποτέλεσμα:
Στην πραγματικότητα, αυτό που προφητεύει ο Έλον Μασκ, πατάει σε μια υπαρκτή ιδέα (post-scarcity). Όμως η μετάφρασή της σε κοινωνία του 2035 ή του 2045 είναι πολύ πιο πολιτική και πολύ λιγότερο αυτόματη απ’ όσο υπονοεί το σλόγκαν.
Το post-scarcity (στα ελληνικά: «μετα-σπανιότητα») είναι η ιδέα μιας κοινωνίας όπου, χάρη στην τεχνολογία και την αυτοματοποίηση, τα βασικά αγαθά και υπηρεσίες παράγονται τόσο άφθονα και φθηνά ώστε η «σπανιότητα» παύει να είναι το μόνιμο πρόβλημα της οικονομίας. Σε ένα τέτοιο σενάριο, αν τροφή, ενέργεια, μεταφορές, στέγη και υγεία μπορούν να παρέχονται σχεδόν για όλους με ελάχιστο κόστος, τότε αλλάζει ο ρόλος του χρήματος και της εργασίας. Δεν χρειάζεται πια να δουλεύουν όλοι για να επιβιώσουν, αλλά για να δημιουργούν, να εξελίσσονται ή να προσφέρουν. Η κρίσιμη διευκρίνιση, όμως, είναι ότι «post-scarcity» δεν σημαίνει πως εξαφανίζονται όλοι οι περιορισμοί. Κάποια πράγματα (όπως ο χώρος, οι πρώτες ύλες, η ενέργεια ή η πρόσβαση σε υποδομές) παραμένουν σπάνια, άρα το ερώτημα μετατοπίζεται από το “αν υπάρχει αρκετό” στο “ποιος αποφασίζει τη διανομή και με ποιους κανόνες”.
Τι ακριβώς είπε ο Μασκ — και γιατί τώρα
Όπως δημοσίευσε πριν λίγες μέρες η HuffPost (19/12/2025), ο Μασκ εμφανίζεται να δηλώνει ότι «το χρήμα θα εξαφανιστεί ως έννοια» όταν AI και ρομποτική καλύπτουν «όλες τις ανθρώπινες ανάγκες», άρα δεν χρειάζεται χρήμα ως “μηχανισμός κατανομής της εργασίας”. Είχαμε και την πρόσφατη δημόσια συζήτηση στις ΗΠΑ γύρω από τα λεγόμενα “Trump Accounts” (λογαριασμοί αποταμίευσης/επένδυσης για παιδιά), όπου ο Μασκ ουσιαστικά είπε ότι στο μέλλον «δεν θα υπάρχει φτώχεια» και άρα “δεν θα χρειάζεται να αποταμιεύουμε”, μιλώντας για «καθολικό υψηλό εισόδημα».
Κι εδώ είναι το πρώτο κλειδί: ο Μασκ δεν περιγράφει απλώς “περισσότερη παραγωγικότητα”. Περιγράφει μια οικονομία αφθονίας, όπου οι βασικές στερήσεις εξαφανίζονται.
Η “βάση” της σκέψης του: το post-scarcity δεν είναι φαντασίωση από το μηδέν
Η ιδέα ότι η τεχνολογία μπορεί να μειώσει δραστικά το κόστος αγαθών/υπηρεσιών δεν είναι παράλογη. Ιστορικά, αυτοματισμοί έριξαν τιμές, αύξησαν διαθέσιμη παραγωγή και άλλαξαν την εργασία. Ο ίδιος ο Μασκ, μάλιστα, “δανείζεται” το αισιόδοξο σενάριο από την sci-fi σειρά “The Culture” του Iain M. Banks, που μιλάει,για μια κοινωνία όπου η AI αφαιρεί την ανάγκη για χρήμα. Άρα το πρόβλημα δεν είναι η αφετηρία. Είναι το άλμα στο συμπέρασμα.
Τρία «ναι, αλλά» που το σλόγκαν “τα χρήματα τελειώνουν” προσπερνά
1) Η σπανιότητα δεν εξαφανίζεται, αλλάζει μορφή
Ακόμα κι αν οι μηχανές παράγουν πάμφθηνα πολλά πράγματα, πάντα θα υπάρχουν περιορισμοί: Ενέργεια, πρώτες ύλες, γη/χώρος, χρόνο (και προσοχή), ακόμη και “μοναδικά” αγαθά.
Ο ίδιος ο Μασκ, σε άλλες διατυπώσεις του, παραδέχεται ότι θα υπάρχουν φυσικοί περιορισμοί (π.χ. ισχύς/ηλεκτρισμός, “mass”). Αυτό από μόνο του σημαίνει ότι κάπου θα χρειάζεται σύστημα κατανομής. Αν δεν είναι χρήμα, μπορεί να είναι κανόνες, quotas, δικαιώματα πρόσβασης, “αλγοριθμική” κατανομή ή πολιτικές αποφάσεις. Η ανάγκη δεν εξαφανίζεται· μεταμφιέζεται.
2) Το “ποιος κατέχει τα ρομπότ” είναι πιο καθοριστικό από το “πόσο έξυπνα είναι”
Η AI από μόνη της δεν είναι αυτόματος μηχανισμός ισότητας. Αν η παραγωγή/υποδομές/δεδομένα παραμένουν συγκεντρωμένα, το πιθανότερο σενάριο είναι να αυξηθεί η ανισότητα, εκτός αν υπάρξει ισχυρή αναδιανομή, φορολογία, καθολικές παροχές ή ευρεία συμμετοχή στην ιδιοκτησία.
Αυτό είναι και το σημείο που διεθνείς θεσμοί φοβούνται περισσότερο. Αν η AI μπορεί να αυξήσει παραγωγικότητα, αλλά και να “δαγκώσει” την κοινωνική συνοχή αν τα οφέλη δεν μοιραστούν.
3) Η μετάβαση είναι το δύσκολο μέρος (και εκεί “καίγεται” το αφήγημα)
Ακόμα κι αν δεχθούμε τον τελικό προορισμό, η διαδρομή έχει τριβές: απολύσεις/μετακινήσεις εργασίας, διαπραγμάτευση μισθών, αναδιάρθρωση παραγωγής, πολιτικές συγκρούσεις, επανακατάρτιση, νέες ανισότητες μεταξύ “AI-ενισχυμένων” και “AI-αποκλεισμένων”.
Και εδώ τα διαθέσιμα δεδομένα δεν δείχνουν “τέλος της εργασίας”, αλλά αν
- Το ΔΝΤ έχει εκτιμήσει ότι η AI θα επηρεάσει περίπου 40% των θέσεων εργασίας παγκοσμίως (με μεγαλύτερη έκθεση στις ανεπτυγμένες οικονομίες).
- Ο ΟΟΣΑ μιλά για σημαντικό μερίδιο θέσεων με υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης όταν συνυπολογίζονται τεχνολογίες αυτοματισμού/AI.
- Ο ILO (Διεθνής Οργανισμός Εργασίας) σε αναλύσεις για generative AI τείνει να βλέπει περισσότερο “augmentation” (ενίσχυση εργασιών) παρά πλήρη αντικατάσταση σε μεγάλο εύρος επαγγελμάτων — με εξαίρεση συγκεκριμένες κατηγορίες.
Με άλλα λόγια: υπάρχουν ενδείξεις για μεγάλη αναστάτωση. Όχι για αυτόματο “happy end”.
Και μια ειρωνεία που δεν περνά απαρατήρητη
Ο άνθρωπος που μιλά για “χρήμα υπό εξαφάνιση” είναι, με βάση δείκτες δισεκατομμυριούχων και πρόσφατες καταγραφές.ο πλουσιότερος στον κόσμο αυτή τη στιγμή, με την περιουσία του να εκτινάσσεται λόγω Tesla/SpaceX και σχεδίων γύρω από AI/ρομποτική.
Αυτό δεν ακυρώνει το επιχείρημά του. Αλλά φωτίζει το κεντρικό ερώτημα: Αν η αφθονία έρθει, θα έρθει μαζί με αναδιανομή ή μαζί με ακόμα μεγαλύτερη συγκέντρωση;
Συμπέρασμα: έχει βάση ή είναι “τρέλα”;
Έχει βάση ως σενάριο ότι η AI και η ρομποτική μπορούν να μειώσουν κόστος, να αυξήσουν παραγωγικότητα και να κάνουν αρκετές δουλειές λιγότερο αναγκαίες. Αλλά ως πρόβλεψη τύπου «τα χρήματα εξαφανίζονται», είναι περισσότερο ένα σύνθημα tech-ουτοπίας. Προϋποθέτει σχεδόν καθολική αφθονία και πολιτική συμφωνία για το πώς μοιράζεται και θεσμούς που αποτρέπουν νέες μορφές σπανιότητας/ισχύος. Το πιο ρεαλιστικό “διάβασμα” δεν είναι ότι το χρήμα θα πεθάνει. Είναι ότι, αν η AI γίνει τόσο ισχυρή όσο λέει ο Μασκ, τότε το πραγματικό νόμισμα θα είναι η πρόσβαση: στην ενέργεια, στις υποδομές, στα δεδομένα, στην εκπαίδευση και τελικά στην πολιτική ισχύ.
