Η τεχνητή νοημοσύνη (AI), ως συνδυαστικό αποτέλεσμα της μηχανικής μάθησης (Machine Learning) και της βαθιάς μάθησης (Deep Learning), συνιστά τεράστια πρόκληση για το μέλλον της ανθρωπότητας. Με λίγα λόγια, οι τεχνολογίες αυτές επιτρέπουν στις μηχανές να ενεργούν με “έξυπνους” τρόπους προσομοιάζοντας τον ανθρώπινο παράγοντα σε τομείς όπως: εκπαίδευση, ηλεκτρονικό εμπόριο, πλοήγηση, ρομποτική, υγεία, ανθρώπινο δυναμικό. Το γεγονός αυτό δημιουργεί προσδοκίες αλλά και φόβους για ανεξέλεγκτες συνέπειες.
Ο σημερινός μετασχηματιστικός χαρακτήρας της ΑΙ στο εμπόριο, στην εθνική ασφάλεια και στον ανταγωνισμό μεταξύ των υπερδυνάμεων προϊδεάζει για νέες ανατροπές στην καθημερινότητα των πολιτών.
Μέχρι πρότινος θεωρούσαμε ότι ζούμε σε μια πραγματικότητα που διαμορφώθηκε στη βάση των αλλαγών που επέφεραν οι ημιαγωγοί, οι υπολογιστές και το διαδίκτυο. Πλέον, μια νέα τάξη πραγμάτων που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη είναι ορατή με επιπτώσεις και συνέπειες που κυμαίνονται από διασκεδαστικές και ανακουφιστικές έως τρομακτικές: από μια εντυπωσιακή παρτίδα σκάκι νικώντας τους πλέον έμπειρους σκακιστές, την εκτέλεση εργασιών που οι άνθρωποι θεωρούν επίπονες ή βαρετές, την ανακάλυψη ενός νέου φαρμάκου που σκοτώνει μικρόβια ανθεκτικά στα παραδοσιακά αντιβιοτικά, την ακριβή ανίχνευση του σεξουαλικού προσανατολισμού ατόμων σαρώνοντας απλά μια φωτογραφία τους, μέχρι την ολοκληρωτική καταστροφή στο πλαίσιο ενός ΑΙ πολέμου.
Πέραν όλων αυτών, όπως ο Χένρι Κίσινγκερ είχε χαρακτηριστικά επισημάνει, η εισαγωγή της ΑΙ στην καθημερινότητά μας εγκυμονεί κινδύνους για μια «νέα απρόβλεπτη επανάσταση που απειλεί τη συνείδηση και τη σκέψη μας, ενώ προδιαγράφει αναπόφευκτες εξελίξεις στην κατανόηση της αλήθειας και της πραγματικότητας».
Όταν οι μηχανές “αποφασίζουν” να κάνουν πόλεμο
Παρότι για πολλούς η τεχνητή νοημοσύνη θεωρείται ότι προβάλει ως πεδίο δόξης λαμπρό στον τεχνολογικό ορίζοντα, μια ριζικά αντίθετη αντίληψη διαμορφώνεται από όσους εστιάζουν στις αρνητικές της πτυχές, κυρίως στην πιθανότητα ενός “ευφυούς” πολέμου. Το νέο παιχνίδι υπεροχής που εκτυλίσσεται στις μέρες μας και αφορά στην αναμέτρηση και συντριβή μεταξύ αντιπάλων μοιάζει απόκοσμο και τρομακτικό. “Πρωταθλητές” στη νέα αυτή “τέχνη του πολέμου” οι ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία, “εκπαιδεύουν” εδώ και καιρό τις “έξυπνες” πολεμικές τους μηχανές.
Πόσο “ευφυής” μπορεί να είναι ένας πόλεμος;
Σήμερα υπάρχουν θανατηφόρα αυτόνομα οπλικά συστήματα (Lethal Autonomous Weapon Systems - L.A.W.S.) που μπορούν να δράσουν χωρίς ανθρώπινο έλεγχο. Σε μια τέτοια περίπτωση, αλγόριθμοι και μη επανδρωμένες πλατφόρμες “επιφορτίζονται” με τη λήψη αποφάσεων για να διαμορφώσουν συνθήκες υπεροχής. Το κατά πόσο αυτές οι αποφάσεις μπορούν να είναι και ρεαλιστικά “έξυπνες”, ειδικά στην περίπτωση πολεμικών συγκρούσεων, μέλει να διερευνηθεί.
Ένα τέτοιο “θρίλερ” μπορεί να ξεκινάει με την αναγνώριση προσώπου. Ένα ειδικό Τμήμα του νοτιοκορεατικού τεχνολογικού κολοσσού Samsung κατασκευάζει αυτόνομα όπλα που μπορούν να εντοπίζουν ανθρώπους και να πυροβολούν εναντίον τους αναγνωρίζοντας την εικόνα τους.
Η Κινεζική εταιρία SenseTime20 είναι επίσης γνωστή για τα αναπτυγμένα συστήματα αναγνώρισης προσώπου αλλά και γενικότερα η Κίνα ως χώρα διεκδικεί πρωτιές στον τομέα αυτό. Οι Κινεζικές αρχές, χωρίς την υποτιθέμενη διακριτικότητα που χαρακτηρίζει τον δυτικό κόσμο, παραχωρούν σωρηδόν φωτογραφίες πολιτών σε εταιρίες αναγνώρισης προσώπου για σκοπούς που μόνο τα κομματικά της όργανα γνωρίζουν. Πάνω από ένα δισεκατομμύριο φωτογραφίες έχουν παραχωρηθεί στις τέσσερις κορυφαίες εταιρίες αναγνώρισης προσώπου της Κίνας.
Άλλα εφιαλτικά σενάρια πολέμου με τεχνητή νοημοσύνη περιλαμβάνουν σμήνη αυτόνομων καταστροφικών drones “slaughterbot”.
Το φάντασμα του Αϊνστάιν
Μέσα από έναν άνευ ορίων τεχνολογικό ανταγωνισμό, η ΑΙ εγκυμονεί κινδύνους που ξεφεύγουν από τον ανθρώπινο συνειδησιακό έλεγχο διαμορφώνοντας μια κατάσταση που μπορεί να παραλληλιστεί με όσα ο Άλμπερτ Αϊνστάιν προειδοποιούσε το 1946 αναφερόμενος στην ατομική ενέργεια: «Η απελευθερωμένη δύναμη του ατόμου έχει αλλάξει τα πάντα εκτός από τους τρόπους που σκεφτόμαστε, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε προς μια άνευ προηγουμένου καταστροφή».
Ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και ερευνητές ανησυχούν όλο και περισσότερο με την εμφάνιση θανατηφόρων αυτόνομων AI οπλικών συστημάτων και ζητούν να θεσπιστούν κανονισμοί. Όμως, παρά τις προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών να περιορίσουν τη χρήση τους, ελάχιστα βήματα έχουν γίνει μέχρι στιγμής. Δυστυχώς, οι κανονισμοί για τη χρήση της στρατιωτικοποιημένης τεχνητής νοημοσύνης είναι ανεπαρκείς. Χρειάζεται κάτι πολύ πιο αποφασιστικό και δραστικό σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο πόλεμος της πληροφορίας
Η τεχνητή νοημοσύνη έχει μπει δυναμικά στον πόλεμο της πληροφορίας με την ανάλυση τεράστιου όγκου πληροφοριών ανοιχτού κώδικα παράλληλα με τον χειρισμό εικόνων και δεδομένων ήχου. Είναι εύκολο λοιπόν να διαμορφώσει μια ψευδή εικόνα, με προσομοίωση της πραγματικότητας, δημιουργώντας παραπλανητικά βίντεο (Deepfake). Μια επιπλέον στόχευση είναι να υπονομεύσει το ηθικό ή τη βούληση του αντιπάλου στο πεδίο, μέσω ψευδών ειδήσεων.
Οι πρωταγωνιστές
Η Ρωσία θέλει να είναι μία από τις ηγέτιδες χώρες στην έρευνα και ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Ο πρόεδρος Πούτιν το 2017 είχε δηλώσει ότι «όποιος ηγηθεί σε αυτόν τον τομέα θα είναι ο κυρίαρχος του κόσμου». Εντούτοις η Ρωσία αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις στο τεχνολογικό πεδίο σε ότι αφορά στην εκπαίδευση, την κατάρτιση και τις υποδομές που επηρεάζουν άμεσα την ανάπτυξη και την αυτονομία της τεχνητής νοημοσύνης, “εκτιμούν” οι υπεύθυνοι εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά η ταχύτατη πρόοδος της Κίνας, με την προοπτική να ξεπεράσει τις ΗΠΑ στην εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στην επόμενη δεκαετία, αποτελεί ένα νέο πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ των δυο αυτών ψηφιακών υπερδυνάμεων. Πολλοί θεωρούν ότι η Κίνα παράλληλα στοχεύει και σε ένα νέο μοντέλο ολοκληρωτικής διακυβέρνησης, που αποσκοπεί στον απόλυτο έλεγχο των πολιτών.
Διδάγματα από την ιστορία του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου
Μετά τον όλεθρο που προκάλεσε η ατομική βόμβα που χρησιμοποιήθηκε για τον τερματισμό του πολέμου, υπήρξε προβληματισμός και αναζητήθηκαν τρόποι αποτροπής ενός πυρηνικού Τρίτου Παγκόσμιου Πολέμου. Οι εξειδικευμένοι σε ΑΙ σημερινοί επιστήμονες εθελοτυφλούν σχετικά με τις επιπτώσεις της δουλειάς τους. Ο πόλεμος Ρωσίας - Ουκρανίας ίσως να λειτουργήσει αφυπνιστικά και για αυτούς.
Η τεχνητή νοημοσύνη στον πόλεμο Ρωσίας - Ουκρανίας
Η Ουκρανία χρησιμοποιεί το τουρκικής κατασκευής drone TB2, το οποίο μπορεί να απογειώνεται, να προσγειώνεται και να ταξιδεύει αυτόνομα, παρότι για να αποφασίσει πότε θα ρίξει τις βόμβες βασίζεται σε ανθρώπινο χειρισμό.
Το Reuters αναφέρει ότι το Υπουργείο Άμυνας της Ουκρανίας άρχισε να χρησιμοποιεί την τεχνολογία Clearview AI, που ειδικεύεται στην αναγνώριση προσώπου. Αναγνωρίζοντας τα πτώματα Ρώσων στρατιωτών που σκοτώθηκαν σε μάχη τα συγκρίνει με εικόνες από αναρτήσεις στο διαδίκτυο και εντοπίζει τις οικογένειές τους για να τους ενημερώσει για τον θάνατό τους. Οργανώσεις για τα δικαιώματα των πολιτών κατήγγειλαν την υιοθέτηση του Clearview από την Ουκρανία, επικαλούμενοι την πιθανότητα εσφαλμένης αναγνώρισης.
Η Ρωσία διαθέτει επίσης ένα μοντέλο drone “καμικάζι” το Lantset, το οποίο φέρεται να χρησιμοποίησε στη Συρία ενδεχομένως και στην Ουκρανία. Στο φόρουμ Army-2019, η ρωσική εταιρία Zala Aero (μέλος της Kalashnikov Concern) παρουσίασε στους δημοσιογράφους το μη επανδρωμένο σύστημα επίθεσης υψηλής ακρίβειας Zala Lantset που παράγεται σε δύο εκδόσεις, Lantset-1 και Lantset-3, που διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την απόσταση που διανύουν, το βάρος ωφέλιμου φορτίου και το μέγιστο βάρος απογείωσης.
Το Lantset είναι τεχνικά ένα μη επανδρωμένο «περιπλανώμενο σύστημα» με εμβέλεια 40χλμ και μπορεί να επιτίθεται επιλέγοντας στόχους σε αέρα, ξηρά και θάλασσα. Κινείται με ταχύτητες από 100 έως 300 κμ/ώρα. Μόλις εκτοξευθεί, κυκλώνει μια προκαθορισμένη γεωγραφική περιοχή μέχρι να εντοπίσει τον προεπιλεγμένο στόχο. Στη συνέχεια προσκρούει σε αυτόν, πυροδοτώντας την κεφαλή που φέρει.
Η Ρωσία σήμερα διαθέτει πάνω από 150 ρωσικά στρατιωτικά συστήματα με AI, συμπεριλαμβανομένων αυτόνομων συστημάτων που λειτουργούν στον αέρα, υποβρυχίως ή στην ξηρά. Το “Poseidon” (underwater nuclear drone) είναι ένα αυτόνομο σύστημα που μοιάζει με τορπίλη και έχει σχεδιαστεί για να εκτελεί αντίποινα σε πυρηνικό χτύπημα. Μπορεί να χτυπήσει παραθαλάσσιες πόλεις με καταστροφικές συνέπειες. Αν και οι προδιαγραφές του καλύπτονται από άκρα μυστικότητα εντούτοις, από τον τρόπο που σχεδιάστηκε, θεωρείται ότι μπορεί να τρέχει εξαιρετικά γρήγορα και σε μεγάλα βάθη.
Το σύστημα Poseidon, περιγράφεται στα έγγραφα του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ ως “Διηπειρωτική Πυρηνική Αυτόνομη Τορπίλη”. Σύμφωνα με πρόσφατες δορυφορικές εικόνες, ένα ειδικού σκοπού πλοίο (96 meter long special-purpose ship “Akademik Aleksandrov”), που το Καλοκαίρι του 2021 βρισκόταν στο λιμάνι SEVERODVINSK της Ρωσίας, θεωρήθηκε ότι ίσως κουβαλούσε το Poseidon ή κάτι παρόμοιο.
Στη Ουκρανία ο Ρωσικός στρατός ίσως χρησιμοποιήσει κάποιας μορφής τεχνητή νοημοσύνη για να αναλύσει τεράστιους όγκους δεδομένων(big data) σχετικά με Ουκρανικούς στρατιωτικούς και πολιτικούς στόχους αναφέρει το Politico.
Like a movie
Οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η ανάπτυξη απειλητικών AI συστημάτων, έχει αποτελέσει τροφή για τον κινηματογράφο επιστημονικής φαντασίας. Για παράδειγμα η ταινία Terminator(1984), απεικονίζει το ζοφερό μέλλον ενός ΑΙ κόσμου. Η ταινία Robocop(1987) αποκαλύπτει ότι η ανθρωπιά και η ηθική πρέπει να είναι μέρος της εξίσωσης της τεχνητής νοημοσύνης.
«Έτος 2070: Χριστούγεννα στα χαρακώματα» θα μπορούσε να είναι ο τίτλος μιας ακόμη φουτουριστικής ταινίας εμπνευσμένης, αυτή τη φορά, από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο: Ήταν παραμονές Χριστουγέννων του 1914 όταν Γερμανοί και Βρετανοί στρατιώτες που πολεμούσαν σε αντίπαλα στρατόπεδα στο Δυτικό Μέτωπο, βγήκαν από τα χαρακώματα και άρχισαν να τραγουδούν και να ανταλλάσσουν δώρα και ευχές.
Ας υποθέσουμε ότι ο σκηνοθέτης της ταινίας επιλέγει να τοποθετήσει στα χαρακώματα, αντί για ανθρώπους πολεμιστές, ρομπότ. Άραγε με πόση ανθρωπιά και ευαισθησία θα πρέπει να έχει “εμποτισθεί” η τεχνητή τους νοημοσύνη, ώστε να λειτουργήσουν αυτοβούλως, επιλέγοντας να σταματήσουν για λίγο τον πόλεμο για να ανταλλάξουν ευχές με τα απέναντι ρομποτάκια;
“The end”?
Η σύγκρουση Ρωσίας Ουκρανίας ίσως αποδειχτεί καθοριστική στην “πρόοδο” της τεχνητής νοημοσύνης με εκφάνσεις που κυμαίνονται από τις πιο “αρρωστημένες” και φρικιαστικές στα πεδία των μαχών έως τις πιο επουλωτικές στη συνέχεια.