Ως θαλάσσια, νησιωτική, μεσογειακή χώρα η Ελλάδα οφείλει να πρωτοπορεί διεθνώς στον τομέα της θαλάσσιας πολιτικής. Πλην όμως οι πρόσφατες ανησυχητικές εξελίξεις στον θαλάσσιο εθνικό χώρο, αναδεικνύουν την ανάγκη ολοκληρωμένης και μακροπρόθεσμης θεώρησης στη χάραξη και εφαρμογή πολιτικής στον κρίσιμο αυτό τομέα.
Ο δημόσιος διάλογος, οφείλει να δώσει σαφή απάντηση στο ερώτημα τι πράττει από εδώ και εμπρός η συγκροτημένη πολιτεία για τον θαλάσσιο χώρο σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, πέρα από αυτονόητες διπλωματικές κινήσεις, την αμυντική θεώρηση και τις τακτικές διαχείρισης της έντασης με την Τουρκία.
Οι βασικές εξωτερικές διαστάσεις του προβλήματος, αφενός ο θαλάσσιος επεκτατισμός της Τουρκίας και αφετέρου η κλιματική απειλή, απαιτούν τη συνεχή, συστηματική αναβάθμιση της ικανότητας διαχείρισης της θαλάσσιας επικράτειας της χώρας, μέσα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής. Το κλειδί περιλαμβάνει τη συνολική στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης της θαλάσσιας επικράτειας, μέσα στο πλαίσιο στο οποίο κινούνται τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά και προηγμένα κράτη.
Βασικές προϋποθέσεις αντιμετώπισης των απειλών είναι:
- η ταχύτατη πρόοδος στην ενσωμάτωση των εργαλείων του διεθνούς και ευρωπαϊκού κεκτημένου για τη θαλάσσια πολιτική, ούτως ώστε να δημιουργηθεί πυκνό πλέγμα ρυθμίσεων και ενεργειών, αλλά και νέες βιώσιμες δραστηριότητες, με δική μας πρωτοβουλία,
-η ενίσχυση του διεθνούς ρόλου της χώρας στον τομέα των πολιτικών για τη θάλασσα και τους ωκεανούς με έμφαση στον στόχο βιώσιμης ανάπτυξης για το κλίμα και για τη θαλάσσια ζωή,
- η ανάπτυξη τεχνολογικών δυνατοτήτων αιχμής στη θαλάσσια ασφάλεια και επιτήρηση, αλλά και αυξημένη περιβαλλοντική προστασία με πολυεπίπεδο προγραμματισμό,
- η ριζική αναδιάρθρωση του συστήματος διακυβέρνησης σε ότι αφορά τη θάλασσα και τον παράκτιο χώρο στην κατεύθυνση του καλύτερου συντονισμού, της συμμετοχής και της βιώσιμης διαχείρισης.
Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να αναδειχθεί ως ηγέτιδα ευρωπαϊκή θαλάσσια δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο. Μπορεί να το επιτύχει μόνο μέσα από βέλτιστες πρακτικές αξιοποίησης του θαλάσσιου χώρου, με προοδευτικές φιλοδοξίες, συμμαχίες και επιδιώξεις αλλά και μέσα από δημοκρατικές συμμετοχικές διαδικασίες σχεδιασμού στο κέντρο, στην περιφέρεια και στην αυτοδιοίκηση.
Για να το επιτύχουμε, οφείλουμε:
- να ολοκληρώσουμε ταχύτατα τον Εθνικό Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό σε όλες τις κρίσιμες θαλάσσιες ζώνες,
- να αφομοιώσουμε και να εφαρμόσουμε τις προβλέψεις του ευρωπαϊκού δικαίου με ζώνες θαλάσσιων δραστηριοτήτων όπως για παράδειγμα θαλάσσια ενεργειακά πάρκα ανανεώσιμων πηγών, εγκαταστάσεις θαλάσσιας (γαλάζιας) βιομάζας και βιοοικονομίας,
- να προβούμε στα αναγκαία προστασίας της θαλάσσιας ζωής, των βιολογικών και πολιτιστικών πόρων μέσα από θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές (Marine Protected Areas).
Οφείλουμε ακόμα να είμαστε στην πρώτη γραμμή των ενεργειών της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής για την ασφάλεια και τη θαλάσσια επιτήρηση μέσα από σύγχρονα τεχνολογικά δορυφορικά και αυτόνομα μέσα αιχμής.
Η προκλητική συμφωνία Τουρκίας -Λιβύης για τον παράνομο διαμοιρασμό της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης νοτιοανατολικά της Κρήτης ήταν η κατάληξη μιας πορείας στην οποία η χώρα μας φαινόταν να έχει απολέσει την πρωτοβουλία των ενεργειών. Με τη δεκαετή δημοσιονομική παράλυση, τις ποικίλες εθνικιστικές κορώνες και την μονομερή προσήλωση στο Ελντοράντο της θαλάσσιας εξόρυξης υδρογονανθράκων πλησίον Ζακύνθου και Κεφαλονιάς, χάσαμε χρόνο στις διεθνείς εξελίξεις της εφαρμογής στην πράξη του Δικαίου της Θάλασσας, ενώ δόθηκε η ευκαιρία στην Τουρκία να προβάλει—χωρίς επαρκές αντίβαρο—νέες μορφές διεκδίκησης θαλάσσιας εδαφικής κυριαρχίας μέσα από το ψευδεπίγραφο δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας», ταυτόχρονα με τη δημιουργίας μιας αυτοτελούς θαλάσσιας εξορυκτικής μηχανής και με μιας νέας κοπής ασύμμετρη στρατιωτική επιθετικότητα μέσω οπλισμένων drone (ΜΕΑ).
Αποδείχθηκε από τα γεγονότα ότι η μονοδιάστατη ευθυγράμμιση της κρατικής πολιτικής με ορισμένες μόνο επιχειρήσεις του διεθνούς εξορυκτικού κλάδου όπως συνέβη με τις αδειοδοτήσεις έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων—υπεράνω όλων των άλλων προτεραιοτήτων—είναι μη επαρκές προληπτικό μέτρο για τη βιώσιμη εξασφάλιση της θαλάσσιας επικράτειας μας, τη στιγμή που οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες καινοτομούν και ηγούνται της μετάβασης σε πιο καθαρές εναλλακτικές μορφές ενέργειας, σε πολύπλευρη και βιώσιμη αξιοποίηση των πόρων των θαλασσών, προστασία των εύθραυστων θαλάσσιων και παράκτιων οικοσυστημάτων και σε ανάπτυξη νέων μορφών θαλάσσιας ασφάλειας και επιτήρησης
Η έλλειψη μακροπρόθεσμης στόχευσης, προσήλωσης και φαντασίας της εγχώριας διακυβέρνησης για το θέμα της θάλασσας και της θαλάσσιας επικράτειας αποτελεί μέγιστο κίνδυνο μέσα στο νέο παγκόσμιο γίγνεσθαι όπου η εντατικοποίηση της χρήσης των θαλασσών αποτελεί lex ferenda, δηλαδή πεδίο δημιουργίας νέων πρακτικών κυριαρχίας και πιθανόν σε βάθος χρόνου νέων εθιμικών κανόνων στο διεθνές δίκαιο. Δεν είναι επομένως όλα ρόδινα στον τομέα αυτό, αφού οι νέοι διεθνείς συσχετισμοί και οι μελλοντικές συμπεριφορές των κρατών μπορούν να διαμορφώσουν καινούργιες καταστάσεις.
Με βάση τα δεδομένα αυτά η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να υποεκπροσωπείται στις Συνόδους των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς και τη Θαλάσσια Πολιτική, τις Συνδιασκέψεις για την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας ούτε να αποστασιοποιείται από την ευρωπαϊκή ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική. Ήδη η υστέρηση μας στον τομέα αυτό είναι εμφανής, ενώ με την υπερδεκαετή καθυστέρηση στην εφαρμογή των ευρωπαϊκών κανόνων για τη Θαλάσσια Χωροταξία καταφέραμε να απουσιάζουμε και εκεί που διαθέτουμε προφανές γεωγραφικό πλεονέκτημα, δηλαδή στο αναπτυξιακό, τεχνολογικό κομμάτι της αξιοποίησης των θαλάσσιων χώρων για θαλάσσιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπου τα κράτη και οι επιχειρήσεις της Βόρειας Ευρώπης (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Δανία) αλλά και η Πορτογαλία έχουν σημειώσει τεράστια πρόοδο δημιουργώντας νέες αγορές και αναπτυξιακή δυναμική.
Η στροφή στη βιώσιμη ενέργεια και η ανανεωμένη θαλάσσια χωρική και τεχνολογική στρατηγική θα πρέπει να αποτελέσουν κορυφαία προτεραιότητα της εθνικής πολιτικής. Διότι επιτρέπουν να ασκήσουμε πληρέστερο έλεγχο στο θαλάσσιο χώρο, να καταστούμε αυτοδύναμη ενεργειακά χώρα και να επιχειρήσουμε να αναβαθμίσουμε ποιοτικά το ρόλο μας στα ενεργειακά και τεχνολογικά δίκτυα κερδίζοντας χρόνο και ευκαιρίες ανάπτυξης για το μέλλον.
Ακόμα, η ανάγκη επίσπευσης και επιτάχυνσης της ικανότητας διαχείρισης του θαλάσσιου χώρου είναι επιτακτική για την αντιμετώπιση ειδικά της δεύτερης διάστασης του προβλήματος, αυτού της Κλιματικής Κρίσης. Είναι γνωστό ότι η χώρα μας υλοποιεί σχέδια προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή τόσο σε εθνικό, όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Ωστόσο η τεράστια διαταραχή της ατμόσφαιρας του πλανήτη αναμένεται ότι τα προσεχή χρόνια δέκα έως πενήντα χρόνια θα πλήξει καίρια κάθε σημείο της ελληνικής επικράτειας και ειδικά τα μεσογειακά και παράκτια οικοσυστήματα. Μάλιστα είναι άκρως ανησυχητικές οι εκθέσεις τόσο της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή όσο και των εγχώριων φορέων όσον αφορά την τρωτότητα των περιοχών αυτών από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, τις καταιγίδες και τη διάβρωση. Παρόλες αυτές τις εξελίξεις τα περιφερειακά σχέδια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή όπως έχουν καταρτιστεί και αναλύονται στις σχετικές μελέτες, είναι ελλιπή, δεν τους δόθηκε η δέουσα προσοχή και κινδυνεύουν να παραμείνουν ασκήσεις επί χάρτου.
Σε αντίθεση με αυτή την πορεία, αποφασιστικός παράγοντας επιτυχίας της θαλάσσιας χωρικής στρατηγικής πρέπει να είναι η αναβάθμιση των ικανοτήτων και η υπέρβαση των μακροχρόνιων αδυναμιών πολιτικής και διακυβέρνησης (αποσπασματικότητα, απουσία καινοτόμων προτάσεων και επαρκούς τεκμηρίωσης για τις κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις, έλλειψη συμμετοχής, συντονισμού χωρικών πολιτικών μεταξύ γεωγραφικών ενοτήτων, διεθνούς αντίληψης κ.ά).
Το δόγμα της χώρας μας είναι και πρέπει να είναι ότι αποτελεί τον πλέον ικανό και αποτελεσματικό φορέα βιώσιμης ανάπτυξης, διαχείρισης και διαφύλαξης του κομματιού αυτού της θαλάσσιας επικράτειας μας, της Ευρώπης και της παγκόσμιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς απέναντι στις σύγχρονες και μελλοντικές απειλές. Για την επιτυχία του χρειάζεται συλλογική ενεργοποίηση και προληπτική δράση σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης στον τομέα της θάλασσας, διότι κάθε καθυστέρηση επιβαρύνει υπέρμετρα το μακροχρόνιο κόστος της προσαρμογής και βιώσιμης εξασφάλισης της θαλάσσιας επικράτειάς και των συνθηκών ζωής στη χώρα μας.